Dagskrá - 13.08.1898, Blaðsíða 2

l8
Nýbygging Reykjavikur.
Barnaskólinn.
Það er allreisulegt hús austanvert við tjörn-
ina, rúmar 62 álnir á lengd, en tæpar 15 ábreidd,
allt úr trje nema kjallari. Húsið er tvílypt og
ógluggaráhvoru lyptiáhliðinni meÖ24rúðum. A«st-
urúr sjálfu skólahúsinugengurarmur 23 álnalang-
ur, er þar bústaður skólastjóra o. fl, áframhald at
armi þessum í austur er leikfimishús rúmlega 25
álna langt. Húsið er því allt byggt í vinkil, þar
sem önnur álman liggur í austur, en hin í suður,
báðar álíka langar. Leikfimishúsið er nokkru
lægra, en húsið sjálft. Uppi á húsinu verða járn-
grindur á milli ofnpípanna, til skrauts.
I kjallaranum verður að vestan leiksalur fyr-
ir stúlkur, 21 alin á lengd og 10 á breidd, en í
norðurenda leiksalur fyrir pilta jafnstór. Lopt-
pípur eru undir gólfinu á nokkrum stöðum og
hitaleiðsla um allt húsið. í kjallaranum undir
austurarmi hússins er bústaður vinnumanna,
geymsluhús fyrir muni skólans, eldiviðarhús o. fl,
Sunnan á húsinu eru dyr og inn 'af þeim er
gangur eptir því endilöngu; sem sumstaðar er
þiljaður sundur og eru þar glerhurðir. Kennslu-
stofur eru þar 6 til vinstri handar, rúmar 10 áln-
ir á hvern veg. Austan á húsinu eru aðrar dyr
nálægt miðju, enn eru dyr á suðurhlið austurarms-
ins austárlega, þar er fyrst forstofa og inngangur
í leikfimishúsið. Ur forstofu þessari er gengið
inn í sal til vinstri, sem [nær eptir endilöngum
austurarminum.
Þá eru dyr austarlega á norðurhlið austur-
armsins og þaðan gengið til hægri handar inn í
stofu, sem ætluð er kennslukonum; þar innaf er
stofa fyrir kennara og inn af því bókaherbergi.
Uppi á lopti hagar líkt til og niðri, þar er
gangur eptir endilöngu að austan og 6 kennslu-
stofur að vestan, en í austurarminum ýms her-
bergi, er skólastjóri hefur.
Sumarnótt.
Eptir Gudm. Guðmundsson.
Nú ómar harpan þín yndisleg
úti’ yfir svölum legi;
á tónana hrærður hlusta jeg
og hressandi kvöldloptiö að mjer dreg,
sem andar úr Vesturvegi.
Þar geislarnir dansa’ um votan veg
og vaka’ vfir blundandi sumardegi, —
nú leiðist mjer lífið eigi.
Það leikur rauðbleikur roði sjer
og rósletri íjöllin stafar.
Og hafgúan syngur við sofandi sker,
en söngurinn hljómar þó snjallar hjá þjer
er sólin er gengin til grafar!
Og lengra og hærra þú lyptir mjer,
lengi-a og hærra en augað sjer,
af hálsi mjer hrökkva klafar,
í himinsins Ijósöldum sál mín kafar.
Mig langar eitthvað svo eilíf-hátt
út, út í Ijósvakans strauma:
að leika mjer þar um ljóshaf blátt,
að líða þar áfram um sumamátt
og sofna við himneskan hörpuslátt,
og hugsjóna minna þar njóta og drauma.
Þar glitklæði framtíðar geislarnir sauma.
Mig sárlangar hverja, að ráða rún,
sem rituð var mjer í hjarta,
á fjörusandana, á fjallabrún,
á fljótin, blómin og iðgræn tún,
á hafið hið volduga, bláa, bjarta,
á blikfeldi dagsins og náttjaldið svarta.
Að vísu bera mig hreimamir hátt
frá hörpustrengjunum þínum,
en þó er jeg enn þá svo lágt—svo lágt,
og lífið er enn þá svo torskilið, smátt. —
Hvort vakir í ljósinu’ í vesturátt
vonin, með heitorðum sínum:
að þokubönd hnigi af hvarmi mfnum,
að ráðgátur lífsins ráðist brátt,
en rúnaspjöld framtíðargeislamir skfna’ um,
að allt verði ljóst fyrir æðri mátt
og alheimur bjartari sýnum. — — —
Sko, þokudílana dökkva’ eg lít
við daggeisla lækkandi glímu þreyta
og sumstaðar smáský silfurhvít
í sífellu mynd sinni breyta.
Að hverju eru skýin litlu að leita?
— Þau langar húminu að veita.
I kvöldroðans Ijómandi logahaf
þau liðin og örmagna falla
er dimmbrúnum fjallanna fjarlægu af
þau feimin læðast og steypast á kaf
í Ijósið, — þau sjá að þau sigra varla
þann sama sem skóp þau og daginn gaf.
Og nóttin húmtjaldar himininn
og hjúpar allt skuggum til sveita.
En Ijómandi vaggar sjer ljósboðinn,
lengst út við hafsbrún og fjallstindinn,
upp á við, upp vill hann leita.
Með fingmnum Ijettu’ hann leikur sjer
við Ijósbláa kögrið á húmfelldi nætur
og brosandi hljóðlega’ í barm hennar fer,
en blikandi daggtárum nóttin grætur
og fallast í faðm hans lætur.
Nú sefurðu, blessuð sumamótt,
hjá sjafna þíns, daggeislans barmi;
nú þagnar harpan þín, — þjer er rótt,
og það er umhverfis beð ykkar hljótt.
Senn glitrar þjer árroðans gull á armi.
Senn glóir í austrinu bjarmi!
Apturför Spánverja.
(Eptir Kringsjá).
Það er líklega ekkert land til í heiminum,
þar sem jafnmikill munur sjest fortíðar og nútíð-
ar, ef litið er yfir báðar, eins og Spánn.
Spanska ríkið bar áður höfuð og herðar yfir
öll önnur ríki í Evrópu, en nú er þar eymd og
volæði á hæsta stígi þar, sem áður voru blómleg-
ar borgir, eru nú Ijeleg smáþorp, og það eina,
sem þau hafa til síns ágætis eru hrundar rústir,
sem minna á auðlegð og vellíðan. Þegar maður
gengur um rústirnar í Valladolid, Salamanca og
Lids, þá er eins og vindurinn syngi grafljóð yfir
þeim frægu herforingjum, höfðingjum, skáldum
og rithöfundum, sem hófu spanska ríkið til frægð-
ar og virðingar.
Nítjánda öldin hefur verið óheillaöld fyrir
Spán. Oeyrðir og borgarastríð hafa verið þar
tlðari á henni, en nokkru sinni áður. Þjóðin er
dauð úr öllum æðum af kúgun og harðstjórn, og
sjálf stjórnin siðspillt fram úr hófi. Þar sem land-
ið var áður frjótt og vel ræktað, er nú sumstað-
ar auðn og hrjóstur; iðnaður er þar í mestu nið-
urlægingu og menntamál ekki síður. Hið mikla
fortíðarveldi Spánverja hefur hjaðnað eins og
vindbóla. Aður átti ríkið margar nýlendurí Vest-
urheimi, nú eru þær flestar tapaðar. Chili og
Columbía brutust undan yfirráðum Spánverja,
Florida var seld Bandamönnum og nokkru síðar
braust einnig Peru og Mexiko undan þeim og nú
hafa þeir þegar misst Kúba. A Spáni eru enn þá
margir dugandi hershöfðingjar, en þeir njóta sín
ekki vegna þröngsýni og ráðríki stjórnarinnar.
Enn þá eru þar listamenn, en verk þeirra
eru einskis virt og hafa þeir því að miklu leyti
lagt árar í bát. Enn þá eru þar bændur, sem
sjá glöggt hag þjóðarinnar, og vildu feignir láta
sinn síðasta eyri henni til framfara; bændur sem
hafa brennandi löngun innst í hjarta sjer, til þess
að hefja ættjörðina upp úr dýki spillngar ogglöt-
unar, til þess að endurfæða þjóðina, en þeir sjá
að þeir geta engu komið til leiðar, þeir hafa því,
nauðugir, viljugir gefið upp vörnina, hætt að
starfa; þeir finna, að það er að eins að eyða
kröptum sínum til einskis. Fjárglæframenn og
miskunarlausir svíðingar draga allt i sinn eigin
vasa, með öllu móti, bæði leyfilega og óleyfi-
lega.
Ástæðurnar til þessarar hnignunar Spánar-
veldis eru margar, en ein hin helsta þeirra er fá-
fræði þjóðarinnar. Allir íbúar landsins eru 18
miljónir og þar af eru 16 miljónir, sem enga bók-
lega kcnslu hafa fengið, kunna hVorki að lesa
nje skrifa; og þeir sem eiga að heita lærðir eru
nauða fáfróðir ; bókleg þekking er þar yfir höfuð
á mjög svo lágu stigi. Háskólamenntuninni t. d.
afar ábótavant. Maður einn frakkneskur hefur
lagt fyrir sig, að kynnast æðri menntun á Spáni
og hann segir t. d., að spánverskir stúdentar
kunni ekki eitt einasta orð í grísku, sjeu. afar
illa að sjer í latínu og viti nauða lítið í sögu hinna
nýrri tíma.
I nýju málunum vita þeir svo lítið að furðu
gegnir. Stjórnmálamenn, hagtræðingar, læknar,
blaðamenn og jafnvel1) kaupmenn kunna ekkert
útlent mál. Þegar Sagasta hafði ákveðið tilsjón við
hraðskeytiþávarenganmannhægt að fá sem kynni
þýsku. Allar þær 16 miljónir sem hvorki kunna
að lesa nje skrifa og mikill hluti af hinum svo-
kölluðu menntamönnum hugsar alls ekki um
stjórnmál. Þeir óska þess einungis, að mega
vinna í friði og bæta svo kjör sín og barna sinna,
sem fremst er kostur á. Stríðið um yfirráðin á
Kúba hefur aldrei dregið að sjer hugi þeirra, þeir
skipta sjer ekkert af því. Þjóðin er af ýmsum
uppruna og hefur hver flokkur sína siði og sínar
sagnir; en sameiginleg trúarbrögð tengir þá sam-
an og sömuleiðis ást til ættjarðarinnar.
Þeir sem taka þátt í stjórnmálum eru ekki
fleiri en 5—6 hundruð þúsundir og aðalmark
þeirra flestra er það, að ná sjer í eitthvert em-
1) Höf. þykir það fremur tiltökumál, að kaup-
menn skuli ekki kunna útlendar tungur, en t. d.
Iæknar, stjótnmálamenn o. s. trv. hjer á íslandi
þykir ekkert athugavert við það, þótt kaupmenn
kunni einungis móðurmál sitt og illa það. Það
vantar verslunarskóla á íslandi. Pýð.
bætti. Þegar eitthvert embætti losnar, sem stjórn-
in ræður yfir með 6—800 kr. launum, þá eru það
optast 8—12 umsækjendur, sem mæna vonaraug-
um upp til veitingarvaldsins og láta ekkert tæki-
færi ónotað til þessað lýsa því yfir, aðþeirmuni
fylgja þessari og þessari stefnu, ef til kæmi; rjett
eptir því, sem þeir halda a.ð best muni við eiga
það og það skiptið. (Ætli það sje líkt og hjerna!)
Við kosningar ráða sjáldan hæfilegleikar manna,
heldur svik og undirferli, slægð og hrekkvísi.
Spánverskir rithöfundar, sem alvarlega hafa fund-
ið að kosningunum, fullyrða, að það eigi sjer opt
stað, að kosningarbærir menn sitji heima sökum
þess, að þeir hafi reynsluna fyrir því, að einstak-
ir menn ráði þeim með mútum og svikum (Jeg
vænti að þess sjeu ekki dæmi á Islandi llka?).
Fjöldi fólks er rekinn til kosningarstaðanna eins
og fje og þá er sjálfsagt að kjósa stjórninni í vil.
Það er algengt að nöfnum kosningarbærra manna
er stolið og þeir þanng látnir greiða atkvæði með stj órn
arsinnum. Ef svo vill til, að þeir koma þá sjálf-
ir á kjörstaðinn og greiða atkvæði þvert á móti,
er hafin rannsókn gegn þeim ; þeir eru ákærðir
fyrir tilraun til þess, að greiða atkvæði tvisvar og
varpað í fangelsi. Margopt koma fram atkvæði
þeirra manna, sem dauðir eru fyrir löngu; er því
þannig komið til leiðar, að einhver þorpari þyk-
ist vera hinn dauði.
Stjórnin kennir það einnig, að dauðir menn
hafi hönd í bagga við kosningar og ýmislegt það,
sem þjóðina varði nokkru verulegu, en einkenni-
legt er það, að afskipti hinna dauðu eru jafnan
stjórninni í hag. Þegar rnenn verða varir við
slík brögð, kemur það stundum fyrir, að ýmsir
rísa gegn þeim og fletta ofan af gjörðum stjórn-
arinnar, en það er varið og barið niður með
ýmsum flækjum og brögðum.
Mælskumenn eru ágætir til á Spáni, sem tala
í líkingarfullnm orðum, en tlðast er það meira
orðaglamur en kjarnyrði- Emílo Castelar, sem
er ákafur frelsisvinur og Senor Moret geta hald-
ið ræður tímum saman út af engu efni svo að
segja; en tala þó svo fagurlega, að alla fýsir á
að heyra og dást að. Það er haft að orðtæki,
að spánverskir stjórnmálamenn elski mælskuna
eigi síður en Mídas konungur elskaði gullið.
Emn af allra mestu nútíðar mönnum á Spáni
er Weyler hershöfðingi; hvort hann verður mik-
ill stjórnmálagarpur er enn ekki hægt að segja,
en þar undir er mikið komið. Það þyrfti sannar-
lega á einhverjum framúrskarandi manni að
halda, sem bæði hefði vit og vilja til þess, að
koma á einhverjum umbótum, því nú er landið
á heljarþröminni, ef ekki leggst eitthvað til.
Sumir mælskumenn á Spáni hafa þá skoðun, að
öll sár þjóðarinnar læknist með stóryrðum ein-
um og einn þeirra er Don Emilió Castelar hann
hefur ritað fjölda bóka um allt, sem nöfnum verð-
ur nefnt, t. d. sögu, skaldskap, guðfræði, listir og
ví»indi. Einu sinni var hann utanríkisráðherra
og miklar virðingar hafa honum hlotnast. Castel-
ar vill ekkert annað stjórnarfyrirkomulag hafa en
þjóðveldi; með því heldur hann, að öllu sje borg-
ið. Þó vill hann ekki hafa öllu eins fyrirkomið
eins og var í Spörtu eða er í Svíss. „Spánn er þeg
ar þjóðveldi" sagði hann í fyrra við vin sinn af
Frakklandi „og ef það ætti fyrir oss að liggja, að
fá þjóðveldislegan stjórnarblæ, þá mundum vjer
láta sitja við það, sem nú er að öðru leytiogláta
aðeins forsetann hafa ýms rjettindi auk þeirra
sem konungurinn hefur. Það sem drepur landið
er stjórnleysi eða rjettara sagt óstjórn, mútur, fjár-
dráttur og ýmsir pólitískir „sjúkdómar", ef svo
mætti að orði komast, en allt þetta mundi hverfa
s egir Castelar, ef stjórnin væn nefnd þjóðveldi í
stað einveldis og stjórnandinn forseti.
Arr.ar bdsti maður Spánar erPi y Margáll.
H ann var einu sinni í ríkisráðinu þegar sem
mestar óeyrðir áttu sjer stað. Einhverju sinni
þegar hann kom inn á ráðstefnu kvaðst hann
hafa mikilsvarðandi málefni að flytja fyrir ráða-
neytið.
Ráðherrarnir fylltust forvitni og óskuðu að
heyra erindi hans. Hann hóf þá máls og kvaðst
hafa komist að þeirri niðurstöðu, eptir nákvæma
yfirvegun að bænahúsið í Cardova væri eign
Mára og bæri því að láta það laust við þá. Þetta
sá Margall að gat orðið til þess að ávinna stjórn-
inni álit fyrir rjettlæti; en ráðherrarnir skeyttu
því ekki og tóku þetta mál ut at dagskrá.
Dýraverndunarfjelög.
Snemma í sumar birtist grein í blaðinu
„ísland" eptir Jón Jónasson um þetta efni.
Var þar lielst lýst framkvæmdum dýravernd-
unarfjelags Flensborgarpilta.
Jeg hafði nokkrum sinnum heyrt þessa
fjelags getið, en flestir höfðu gjört lítið úr
því og talið það næstum einskisvirði. Grein-
in, sem rituð er af sannorðum og áreiðan-
legum manni, ber það glöggt með sjer, að
þessir dómar hafa alls ekki verið sem rjett-
látastir.
Það er alveg rjett hjá höf., að þeir
menn eru til, sem gjöra einungis gys að öll-
um slíkum fjelögum, en lofum þeim aðhlæja
í næði; dýraverndunarmennirnir skulu að eins
gæta þess, að láta ekki hugfallast, nota hvert
tækifæri til þess að sýna þeim það, að ó-
sæmilegt er að beita hörku við skynlausar
skepnur og misþyrma þeim. Sem betur fer
eru þeir nú æði fáir, sem ekki vilja styðja
að verndun dýranna, að minnsta kosti í orði.
Jeg hefi talað við nokkra menn, sem kveða
það óþarft, að tala um illa meðferð á skepn-
um, en það er misskilningur. Það eru enn
þá til menn, sem leggja of þunga bagga á
máttlitla hesta; það eru enn þá til menn,
sem berja hestana í framan með svipuskapt-
inu; það eru enn þá til menn, sem ríða
langar leiðir án þess að leyfa hestunum að
drekka eða hvíla þá; það eru enn þá til
menn, sem rífa ullina af ijenu, þótt hún sé
svo föst, að þeir verði að neyta allra krapta
til þess að ná henni; það eru enn þá til
menn, sem binda hestinn sinn úti og láta
hann skjálfa af kulda og kveljast af hungri
á meðan þeir sjálfir eru inn í hlýjum húsum
við mat og drykk; það cru enn þá til menn
sem „setja á guð og gaddinn", sem láta
hrossin berja klaka allan veturinn og vera
úti hverju sem viðrar, þótt þeir eigi næghey
og hús; það eru enn þá til menn sem kvelja
svo hundana, að þeir skríða grindhoraðir og
eru svo illa leiknir, að þeir þora ekki að
líta upp á nokkurn mann; þeir þora varla
að hreyfa sig, halda þá að þeir verði barðir,
(hundarnir hafa tilfinning ekki síður en önn-
ur dýr, það ættu menn að vita; að minnsta
kosti ekki síður en þeir andlegu steingjörf-
ingar, sem kvelja þá hálfdauða ár eptir ár);
það eru enn þá til menn, sem ferðast með
hesta, sem hafa gengið hófana upp í kvilm
og járna þó ekki; það eru enn þá til menn.
sem hafa gaman af því því, að limlesta fugla
og særa þá; það eru enn þá til menn, sem
geta fengið það af sjer, að vera 6—10 mín-
útur að smámurka lífið úr sauðkindinni,
skera af henni höfuðið smátt og smátt ósk-
sköp rólega, eptir að þeir hafa kvalið hana
með kulda, sulti og illri hirðingu í nokkur
ár; það eru enn þá til menn, (hjer í Reykja-
vík, jeg get nefnt þá ef vill), sem draga hest-
ana aptur á bak á töglunum, þegar verið
er að skipa þeim út; þegar þeir eru að yfir-
gefa landið nauðaugir í síðasta skipti; það
er dálagleg kveðja! Það eru enn þá til menn,
sem drepa fjölda fjár úr hor á hverju vori
og má nærri geta hvílíkar kvalir það hljóta
að vera; að deyja úr hor og hungri! A
meðan allt þetta á sjer stað og ótal margt
ljótara og verra, þá held jeg að ekki verði
sagt að dýraverndunarfljeög sjeu óþörf.
En þau gjöra svo lítið gagn, segja menn.
Getur verið; en eitt er víst og það er það,
að þar sem menn vita af dýraverndunarfje-
lagi, veigra þeir sjer fremur við, að beita
mjög miskunarlausri meðferð og þá er þó
nokkuð unnið. Það er ekki hægðarleikur
fyrir dýravini, að koma ábyrgð á hendur
mönnum fyrir illa meðferð á skepnum, þar
sem lögin eru svo óákveðin, að þau verða
teygð í allar áttir eins og hrátt skinn.
Það er því eitt af aðaltilgangi dýra-
verndunarfjelagsins í Reykjavík núna fyrst
um sinn, að semja frumvarp til laga um
meðferð á skepnum, þar sem ákveðið sje
svo greinilega sem hægt er, hvað telja skuli illa
meðferð og hver refsing skuli viðlögð, og
koma því inn á næsta þing. A meðan eng-
in fullkomin lög eru til í þá átt, er ekki
mikilla verklegra framkvæmda að vænta. Það
sem fjelagið getur gjört, eða hver einstakur
meðlimur þess, er að láta aldrei nokkurt
tækifæri hjálíða, svo að þeir ekki brýni fyr-
ir mönnum hversu viðurstyggilegt það sje,
að fara illa með skepnur og hversu langt
það sje frá því, að drottna rjettilega yfir dýr-
um jarðarinnar, að kvelja þau og særa. Sjer-
hver fjelagsmaður skuldbindur sig tíl þess,
að greiða allháa sekt, ef hann verði uppvís
að þvl að misþyrma skepnu, en kosin 5
manna nefnd skal úr því skera, hvað teljast
eigi ill meðferð. Þetta er að minnsta kosti
töluverð trygging fyrir því, að fjelagsmenn
sjálfir gjöri sig ekki seka í slíkri óhæfu og
eptir því fjölgar þeim, sem líkindi eru til að
fari vel með skepnur. Hlægi þeir að dýra-
verndunarfjelögunum sem vilja; jeg vonast
til, að það hafi engin áhrif á nokkurn sann-
an dýravin. Allt á erfitt uppdráttar í byrj-
un; allur sannleikur hefur mætt mótstöðu;
það er sannleikur, að dýrin þurfa enn vernd-
ar við; það er sannleikur, að enn eru til