Dagsbrún - 01.09.1917, Blaðsíða 1

DAGSBRUN
BLAÐ JAFNAÐARMANNA
GEFIÐ ÓT AF ALPÝÐUFLOKKNUM
RITSTJÓRI OG ÁBYRGÐARMAÐUR: ÓLAFUR FRIÐRIKSSON
27. tbl.
Reykjavik, laugardaginn 1. september.
1917.
Dýrtiðarmálin á þingi.
Neðri deild hefir nú afgreitt til
'efri deildar frumvarpið um almemia
hjálp vegna dýrtíðarinnar, sem
meiri hluti bjargráðanefndar flutti
<en frumvarp Jör. Brynj. og minni
hluta bjargráðanefndar um að selja
vörur undir verði, var felt við 2.
umr. í neðri deild). Hefir áður verið
getið um efni meirihluta frumv.
'hér í blaðinu, en því var breytt
dálítið við 3. umr. og er það birt
hér til þess að menn geti skoðað
l>að í allri sinni dýrð:
„l.gr. Á meðan Norðurálfuófrið-
urinn stendur er landsstjórninni
heimilt að veita sýslufélögum, bæj-
:arfélögum og hreppsfélögum lán,
til þess að afstýra almennri neyð
•af dýrtíð og matvælaskorti.
Lánin standi vaxta- og afborg-
analaus, þar til 2 ár eru liðin frá
ófriðarlokum, en endurgreiðist á
næstu 10 árum frá þeim tíma.
Landsstjórnin setur nánari á-
kvæði um lán þessi, úthlutun þeirra
-og notkun. Skal leitast við að verja
þeim meir til atvinnubóta en hall-
-ærisstyrks beinlínis, og hvergi skal
veita lán þessi nema full þörf sé
sýnileg.
2. gr. Ef nauðsyn krefur, skal
landsstjórninni heimilt að veita lán
samkv. 1. gr. 1 vörum, með sömu
kjörum sem þar segir.
3. gr. Ennfremur er landsstjórninni
heimilt, á meðan Norðurálfuófriður-
inn stendur, að verja fé úr lands-
sjóði til atvinnubóta, svo sem til
þess að undirbúa stórhýsi, er sýni-
Jega þarf að reisa innan skamms,
hafnargerðir, vita, brýr og vegi,
og til að reka matiurtarækt í stærri
stíl, námugröft eða önnur nauð-
synjafyrirtæki.
4. gr. Nú veita hreppsfélög eða
kaupstaðir einstökum mönnum lán,
þeim til framfæris, eftir 15. sept.
1917 og þar til 3 mánuðum eftir
ófriðarlok, og skulu þau lán eigi
talin sveitastyrkur.
Lög þessi raska eigi gildandi
ákvæðum laga um skifti hreppa
á meðal um endurgreiðslu framlaga,
er maður fær af dvalarsveit sinni.
5. gr. Til framkvæmda þessum
lögum heimilast landsstjórninni
lántaka, svo sem þörf krefur.
6. gr. Lög þessi öðlast gildi þeg-
ar í stað“.
Svo mörg eru þau orð.
Breytingin sem orðið hefir á
frumvarpi þessu við 3. umræðu,
er sú, að lán þau, sem veitt veiða
eftir frv., teljast aldrei sveitarstyrk-
Ur, og verður að telja þá breyting
Wl bóta. En hins vegar vantar al-
gerlega í það ákvæði, eins og voru
* *rv- Jör. Br., um heimild fyrir
landsstjórnina til þess, að greiða
úr landssjóði nokkuð af verði
helstu nauðsynjavara. Gæti slík
ákvæði orðið fullkomin bjargráð
miklum fjölda fólks, og varnað
því, að það bindi sér, vegna dýr-
tíðarinnar, þunga skuldabagga,
sem að lokum yrði ef til vill til
þess að hnekkja sjálfsbjargarhvöt
þess og koma því á vonarvöl. Á
þetta einkum við þá, sem að vísu
hafa atvinnu, en eru þannig settir
að þeir geta ekki sett kaup sitt
upp eins og þarf til að standast
dýrtíðina.
Pað verður að vona, að efri deild
bæti þessum nauðsynlegu ákvæð-
um inn í frv., og eins þarf að
leggja meiri áherslu á það, að at-
vinnuframkvæmdir landsins geti
byrjað sem fyrst. Því þegar í þess-
um mánuði kemur allur fjöldinn
af verkafólki slyppur heim undan
sumrinu, og langvarandi atvinnu-
leysi fyrirsjáanlegt vegna stöðvunar
sjávarútvegsins, og þyrfti þá þegar
að stofna til sem margvíslegastra
atvinnubóta af hálfu hins opinbera.
A.
jtotkun raýmagnsins.
II.
Við hagnýtingu afls-fallandi vatna
hér á landi til rafmagnsframleiðslu,
er rétta leiðin að haga byggingu
aflstöðvanna þannig, að sem allra
stærstur hluti af landinu (sveit-
irnar eins og kaupstaðirnir) geti
fengið rafmagn til daglegrar notk-
unar, því það er í fyrsta lagi sama
sem meira ljós, og meiri hiti (og
þar af leiðandi heilnæmara loft í
híbýlum manna), í öðru lagi er
það undir flestum kringumstæðum
ódýrara Ijós og hiti, og í þriðja
lagi er það þjóðhagslega séð mjög
mikilvægt að við notum innlent,
í stað útlenzks, er við áður höf-
um goldið fyrir stórfé út úr land-
inu.
En allra mikilvægast er þó vafa-
laust hvað almenn notkun raf-
magns i heimahúsum hlýtur að
hafa í för með sér aukin þægindi
fyrir þjóðina, og aukið líf og aukna
gleði í landinu. Það er fengin reynsla
fyrir því að menn eru alment
miklu glaðari og ánægðari í vel
lýstum og þægilega upphituðum
híbýlum, heldur en þar sem ljós,
hiti og loftrás er ekki betra en
það sem flestir verða að gera sér
að góðu, og það þarf ekki mikið
hugmyndaflug til þess að geta gert
sér Ijósa grein fyrir því, hvílikri
breytingu almenn notkun rafmagns
hér á landi mundi koma til leiðar.
Allmörg kauptún hér á landi
eru nú þegar búin að koma sér
upp aflstöð til lýsingar, og sum
eins og t. d. Seyðisfjörður einnig
að litlu leyti til upphitunar og suðu.
Stendur aðeins á vélum, sem ekki
fást fyr en stríðið er úti, að Seyð-
firðingar komi á hjá sér almennri
rafsuðu, og almennri rafhitun, og
er haft eftir Seyðfirzkum hús-
mæðrum, sem þegar nota rafmagn-
ið til suðu og upphitunar, að þrifn-
aðurinn og tímasparnaðurinn við
það sé svo mikill að ekki þurfi
nema eina vinnukonu þar sem áð-
ur þurfti tvær. Sem dæmi uppá
á bve margvíslegan hátt er hægt
að nota rafmagn skal þess getið,
að það má láta það hita járn sem
ungar stúlkur nota til þess að
brenna á sér hárið með, og til
þess að hita með „straujárn" ; þyk-
ir þeim sem „strauað" hafa með
slíkum járnum þau mjög hentug,
þvi hitunartækið er innan í sjálfu
járninu, svo nota má það án af-
láts:
Kolavandræðin.
Eitt mesta áhyggjuefni alls fjölda
manna hér í Reykjavík og Hafn-
arfirði, og sjálfsagt í flestum kaup-
stöðum og kauptúnum landsins
er skorturinn á kolum til eldivið-
ar í vetur. Af útlendum kolum,
sem nær eingöngu hafa verið not-
uð áður, er bæði lítið til, og verð-
ið svo afskaplegt, að það er alger
frágangssök fyrir almenning að
kaupa þau. Þá eru innlendu mó-
kolin, sem álíta verður að lands-
stjórnin leggi alt kapp á, að tekið
verði upp_ sem mest af í sumar,
og mætti ætla, að menn gætu
keypt þau, ef állrar ráðdeildar er
gætt við vinnslu þeirra og flutning.
En það er eitt í þessu málij
sem miklu skiftir, og það er út-
hlutunin. Það dugar ekki, að pen-
ingamennirnir og heldri mennirnir,
hvort sem það eru ráðherrar, skrif-
stofustjórar, kaupmenn, útgerðar-
menn eða eitthvað annað, geti
rakað að sér kolunum í tonna-
tali, eins og verið hefir í sumar.
Nei. Hlíjðarlaust réitlœti verður
að ríkja við úthlutun þeirra, og
þeim eigi gert auðveldara að ná í
eldsneytisbirgðir, sem peninga hafa
á reiðum höndum, en hinum, er
eigi geta keypt nema fyrir þá og
þá vikuna.
Og svo eru kolin ein þeirra
vörutegunda, sem bráðnauð-
synlegt er, að seld sé undir
sannvirði, og landssjóður greiði
mismuninn, þvi það heilsutjón
verður ekki iölum talið, sem
hlýzt af því, ef þœr þúsundir
manna, sem ekki geta keypt kol-
in með háa verðinu, verða að
neita sér um þá »hálfa gjöf
matarn að hlýja upp í íbúðum
sínum í vetur.
Og þótt íviinunin á kolaverðinu
kæmi kaupstaðarbúum frekar að
notum, en fólki til sveita, má ekki
ætla bændum á Alþingi þá þröng-
sýni, að þeir sjái ekki, að nokkurra
þúsunda sparnaður á fjárlögunum
vegur ekki á móti heilsutjóni þús-
unda af uppvaxandi kynslóð starfs-
krafta landsins. H.
Gömul og ný grýla.
Fyrir 25 árum var rætt um
framtíðarríki jafnaðarmanna í heila
viku í Þýzka þinginu. Eugen Richter
talaði fyrir auðveldissinna, en
August Bebel svaraði af jafnaðar-
manna hálfu.
Skömmu eftir umræðurnar gaf
Eugen Richter útflugritið: „Myndir
úr framtíðarríki jafnaðarmanna(
lauslega eftir Bebel“. Jafnaðarmenn
svöruðu með því að gefa út ræð-
urnar eins og þær voru hraðritað-
ar.
Flugrit Richters vakti á sínum
tíma feikna fögnuð hjá „æðri“ stétt-
unum. Nú er það að mestu gleymt.
En á þessu 25 ára afmæli ritsins,
þegar ófriðurinn hefir gert ófriðar-
þjóðirnar öreiga og blóði drifnar,
nú þegar valdhafarnir hafa neyðst
til að koma á hjá sér stríðs-
socialisma, er gaman að sjá hvað
notað var á þeim dögum til að
hrœða menn á jafnaðarstefnúnni.
Höfundur vildi sýna framtíðar-
þjóðfélag jafnaðarmanna eins og
stórt hegningarhús. En myndu ekki
lesendurna, bæði í hlutlausum og
þó einkum í ófriðarlöndunum, langa
til að lenda í þeim „steini* ef þess
væri kostur? Hér koma sýnishorn.
„Hin nýja ibúðaskifting fer fram
skömmu eftir að farið er að nota
þjoðareldhúsin, því þá verður hætt
að nota heimaeldhúsin. Matar-
seðlar fást í þjoðareldhúsunum,
brauð fá menn þegar þeir skila
brauðmiðunum sínum P/s pund'
á mann daglega. Peuingamerkin,
sem hver og einn fær má nota
eftir vild. Kaupandi rífur merki úr
peningamiðabokinni sinni og kaup-
ir það er haun lystir. Alt fæst í
verzlunum nkisins."
Alt fæst! En hvernig er ástand-
ið nú í ófriðarlöndunum og jafn-
vel einnig í þeim hlutlausu? Dýr-
tíð, hungur, hörmuieg morð í stór-
um stil, og eyðilegging allskonar
framieiðslu. Margt fæst ekki fytir
glóandt gull, og fjöldinn sveltur.
Richter heldur áfram að lýsa
eldhúsunum og matnum, og heftr
sú lýsmg fyrir 25 árum þótt gott
„grín“. Sama inatinn á að elda í
einu í þessum þúsund þjóðareld-