Valurinn - 14.11.1906, Blaðsíða 2

56
VALURINN.
15. tbl.
+ Yalurinn
| — yikublað — kemur út á Isa-
I firði.
* Ritstjón og eigandi:
r Jónas Guðlaugsson.
■[ Meðritstjóri:
Guðm. Guðmundsson
; caud. philos.
» Kostar innanlands 3,00, utan-
^ lands 4,00. — Greiðist fyrir 31.
f Des. ár hvert.
L TJtanáskrift til blaðsins:
Ritstjóri „Valsins,‘v
J ísafirði. (
höfura átt að venjast, eins eru lýs.
ingar hans hugsjónaríkari, dýpri
og betur málaðar en hjá flestum
íslenzkum skáldum. Það er eins
og alt verði lifandi, og sami list'
biærinn, sama hugsunin hvílir yflr
þeim öllum — tyúin á lífið. Það er
alveruhjartað, sem slær á bak við
hvern drátt.
Stjarnan verður „geisli af kærleik
frá guðdómsins hjarta," ogfossinn
hrikalegi í gljúfrunum verður
„straumur auðs við eyðibakkann
svarta," 0. s. frv.
. Hveisu lifandi eru lýsingar
sem þessar, í kvæðinu „Jjágnættisi
landinu til jafn mikils tjóns ogV est-
fjörðum. Og fái allir Vestfirðirnir
samband, dugar ekki að skilja
Patreksfjörð eftir, þann fjörðinn,
sem næst ísafirði þarf sjálfsagt
mest á sambandinu að halda.
Þingið verður að spara reiturn-
ar og þegar það leggur í óhjá-
kvæmilegan kostnað, verður það
að gera það á hagsýnan hátt,
svo landinu megi gagn að verða,
þá fyrst er von um að eitthvað
fáist upp í kostnaðinn — en
annars er miklu fé sama sem
kastað í sjóinn.
(Framh.)
Bókmentir.
Uafblik. Kvæði og söngvar
eftir Einar Benedikts-
b 0 n. Rvík. Kostnaðarmað-
ur Sigurður Kristjánsson. —
1906. 184 bls. 8VO+VIII.
(Frh.)
Einar Benediktsson er mestur
hugsjónamaður allraíslenzkra
skálda. Hann trúir á lífi&J það
góða og göfuga í mannsálinni, og
fyrir honum er lífið með starfsem'
inni og framsókninni þuð æðsta
og bezta.
Þegar hann t. d. yrkir um land
sitt og þjóð, þá er það lífið með
starfsemi sinni, vinnu og verk'
legum og andlegum framförum,
sem hann málar, og hann bregður
hugsjónablæju yfir það daglega,
sem öðrum skáldum verður sjald-
an að yrkisefni «g þykir myrkt
og grátt — það verður bjart og
tindrandi og eftirsóknai-vert hjá
Einari.
Sérkennilegt íyrir Einar, þegar
hann málar framtíðina fyrir löndum
sínum eru t. d. orð eins og þessi:
„En i framtíð, framtíð raðast
fólksrík héraðslönd.
Vélar stynja, stíflur hlaðast,
stál slær bergsins rönd.
Auðvald bænda af oss heggur
eyðidrungans bönd,
sveig af rækt um landið leggur,
lífgar dauðans strönd."
Hér er engin værðardöf, —
enginn rómantískur sæludrautnur,
það er hinu starfandi, vakandi,
hversdagslífi, sem er lýst. Ætt>
jarðarljóð Einars eru öll þrungin
af þessum grunntóni og sum þeirra
eins og „Aldamótaljóð" og „Hauga'
eldur," eru með því fegursta, sem
íslenzkar bókmentir eiga.
sól“ :
„Á unnar varir eldveig dreypist,
um axlir hæðar skariat steypist.
Alt logar, skín í himins hyr
og heimsró — sem í Edenslundi.
Bað er sem hafið hvíli á sundi
og himnavagninn standi kyr,
svo allir Ijóssins sveigar sveipast
í sigurport um kveldsins dyr.“ j
Eða í kvajðinu „Nótt“:
„Fyrir ströndum æðir hafsins andi,
uppreist þreytir móti ’sjálfs sín veldi;
brimgrön teygir hátt að hamri’ og
sandi,
hvæsir köldum neistum djúps af eldi.
Dauður gaddur grúfir yfir landi;
gleiblá skykkja $jalls um öxl sig
vefur.
Eins og hreiður hrafnsins bringu
undir
hvíla ínóttog myrkri visaar grundir.
Dalur fast í faðmi heiða sefur".
Ilða hin snildarlega lýsing við
Trasimenus, þar sem Hannibal
barðist, í kvæðinu „Skýjafar":
Djúpsynt tungl í myrkum mökk vum
marvað treður stjörnusals.
Ýmist dyín í uppheims rökkvum,
eins og lif í kesti vals,
eða í svifting skýjum skiftir,
skygnist fram og grímu lyftir,
bleikt sem höfuð — Hasdrúbals.
Svona gæti maður haldið áfram
að telja upp snildarlýsi ngar í mörgum
bléðurn, en óg verð að láta hér
við sitja, en finn þó um leið sárt
til þess, að rúmið er alt of lítið
til að taka það alt fram, sem fram
þyrfti að taka um Einar BenediktS'
son, sem skáld fyrir íslenzka les-
endur. Ljóð hans fela í sér auð
þroskaðrar og mentaðrar sálar,
sem þekkir krafta sína og köllun,
og hníga eins og fullþroskaðir ávextir
af trénu. Hjá honum eru hvorki
hugsanirnar eða tilfinningarnar ó-
skapnaður, sem hann getur ekki
fest hönd á, eins og oft vill verða,
heldur skírar og skiptar í reglu-
lega flokka eða heildir, og kiæddar
i þann búning, sem við á. Það
er satt, sem hann segir sjálfur:
„En nú er minn hugur þó heill
og frjáls,
ég hlusta, þá náttúran þegir.
Ég veit hvað stenzt eyðingu axar
og báls.
Minn andi er vaknaður til sín sjálfs
og vængirnir vaxnir og fieygir."
Getsökum mótmælt.
Eins og Einar bregður blæju
hugsjónanna yfir hið hversdagslega
og sýnir það í bjartara ijósi en vér
í brunaleiðara i »Vestra< 10.
þ. m. telur Jón verzlunarstj. Laxdai
tíðar brennur hjá smákaupmönn-
um aðalorsök til þess, að bruna-
trý^gingargjöldin hækkuðu svo
gífurlega í haust, og bendir á,
að setja þannig lagaða varúðar-
reglú, að sú stétt sjái sér ekki
framvegis hag í því að kveikja í.
I svipinn man ég eftir þessum
brunum á síðustu árum:
Akureyrar (fyrri),
Ilúsavíkur,
Glasgow,
Félagsbakarís,
Melgraseyrar (tveir),
Edinborgar (Sjávarborg),
Borgar,
Jóh. Péturssonar,
Ragúels A. Bjarnasonar.
Bjarna Bárðarsonar,
Iðunnar,
Hellnasands
J. Laxdals,
Nelsons,
Tang & Söns.
Af þessum brunum hefir að-
eins einn orðið hjá smákaupmanni
(Jóh. Pét.) og hefi ég al lrei heyrt
neinn mann leiða getur að þvi,
að þar hafi verið kveikt í, og
vist er, að hann hafði ekki vátrygt
viðbót við hús sitt og að sumt
af lausafé hans og alt lausafé
tengdasonar hans þar í húsinu
var óvátrygt.
Hinum fagra og göfugmannlega
vitnisburði Laxdals til stéttar-
bræðra hans er því óhætt að
mótmæla sem staðlausum, því
ekki munu húsbændur hans smáir
í hans augum.
Einn af þeim snuín.
Bókalesturi
þær séu miður hæfar handa þeim,
sem náð hafa fyllri þroska og
lífsfestu, eða raissi gildi sitt fyrir
efnisins sakir.
Ekki eru leiðinlegu bækurnar
hótinu betri en þær hættulegu.
Það er hörmuleg hjátrú, sem
veldur því, að menn ósjáífrátt
bera nokkurs konar lotningu fyrir
alvörugefni og lærdómi, sem er
þreytandi. Leiðinlegrit fæla menn
frá því, að afla sér þekkingar.
Sagnfræðirit t. d. eru oft ótta-
lega leiðinleg. Menn halda áfram
að lesa þau með sjálfssigrun, af
þvf þeir telja það nokkurs konar
skylduverk. Eyð þúhvorkitíma
þínum né kroftum við það skræl-
þurra, nema því að eins, að þú
leitir þjer fróðleiks sem sérmenta-
maður! Brjót þú ekki tennur
þínar á þeitn steinum. Saga getur
verið og á að vera skemtilegust
allra fræðigreina. Ég lít svo á,
að það sé enn skemtilegra að fá
þekkingu á þeim mönnum, sem
áreiðanlega hafa verið til, heldur
en þeim, sem fæddir eru í heila
höfundanna, þó að þeir séu gjörðir
eftir lirandi fy rirmyndum.En sagna-
ritararnir taka einatt starf sitt
ekki sérlega nærri sér. — þeir
lýsa mönnum utangarna, án þess,
að hafa gjört sér far um, að
móta mynd þeirra í huga sér
fyrst. Frh.
/ -----“íx>JSSch>»------
Eleonora.
Eftir
Edgar Allan Poe.
, (Niðurl.)
eftir Dr. Georg Brandes.
(Framh.)
Auðvitað er því ekki haldið
fram með þessu, að ekki sé til
aragrúi af bókarusli, sem tíma-
eyðsla ein væri að lesa. Oft er
réttilega varað við hættulegum
bókum og stundum er það sann-
nefni á þeim. En ekki eru þær
bækur elnar hættulegar, sem kitla
og æsa holdsfýsmr ungra lesenda
eða leiða þá til léttúðar og dáð-
leysis, heldur einnig þær, sem lýsa
því auvirðilega og lága sem að-
dáanlegu, auka og útbreiða hleypi-
dóma eða vekja óbeit og hatur
á frjálslyndi^ og frolsisþrá.
Gágnsemi og skaðsemi, hætta
og hættuleysi eru þar á ofan við-
miðuð hugtök. Það er ekki mjög
mikil áhætta að fá 8 — 10 ára
gömlu barni bækur í hendur, þó
þar sé barnalega lýst manneðlinu
og þar af leiðandi ekki als kostar
rétt, (eins og t. d. skáldsögur
Ingemanns sem bygðar eru á sögu-
legum grundvelli); en áhrif þeirra
á eldri börn geta hæglega orðið
óheppileg. Svomáaðorðikomast,
að bækur, sem ekkert gagn gjöra
fullorðnum, geti mjög vel veitt
börnum skemtun og gagn. Aftur
á móti er til fjöldi bóka, sem lýsir
ýmsu háttalagi, löstum, bágbroti
milli ástríðu og skyldu, án þess,
þær séu ritaðar til siðspillingar; \
væri fráleitt að fá þær óþroskuðum
unglingum í hendur, án þess að
En Eleonora hélt heit sitt. Mér
fanst loftið í dalnum þrungið ilm1
sætri angan og andblæ frá heigum
stöðum. Ogi kveldblærinn baí til
mín viðkvæmu andvörpin hennar
um dagana löngu, þegar einveran
lá á mér eins og marfröð og hjart'
slátfurinn kvaldi mig. Hljóð, sem
ég gat ekki vel greint, lá í loftinu
urohverfis mig, og einu sinni —
að eins einu sinni — vaknaði ég úr
fasta svefni við það, að ósýnilegar
varir þrýstu kossi á varir mér.
Ekkert gat fylt upp tómið í
hjarta mínu; ég andvarpaði eftir
ástinni, sem áður hafði búið í því.
Loksins varð dvölin í dalnum mér
óbær; ég hvarf þaðan burt og henti
mér út i hringiðu veraldarinnar.
Eg set.tist að í erlendii borg, þar
sem alt hefði átt, að geta komið
mér til þess að gle.yma drauminum
■ fagra, sem mig dreymdi í Unaðar-
dal. Eg varð hugfanginn og hrif-
inn af hirðskiautinu, vopnabrak'
inu og tálfegurð meyjanna. En í
sál minni rauf ég ekki loforð mitt,
og andvörp Eleonoru titruðu fyrír
eyrum mér um andvökunæturnar.
Alt í einu hætti ég að verða
þeirra var, — það rökkvaði um-
hverfis mig og skjálfandi stóð ég
augliti til auglitis við tærandi
hugsanir og hiæðilegar freistingar,
sem ég var umkringdur af.
Úr fjarlægu, afarfjariægu landi
kom ung stúlka forkunnar fögur