Tölvumál - 01.05.1998, Blaðsíða 13

T 0
L V U
M Á L
Fjarskiptin frjáls
Eftir Gústav Arnar
í ársbyrjun 1998 varð umtals-
verð breyting á lögum og reglum,
sem gilda á íslandi urn fjarskipta-
net og þjónustu um leið og sams
konar breyting átti sér stað í fjöl-
mörgum aðildarríkjum ESB og
EFTA. Einkaróttur ríkisins, sem
frá árslokum 1996 hafði verið tak-
markaður við rekstur almennra
fjarskiptaneta og talsímaþjón-
ustu, var með öllu numinn úr
gildi og tækifæri opnuð fyrir sam-
keppni við fyrri einkaréttahafa.
Skilaboðin frá löggjafarvaldinu
eru mjög skýr, stefnan hefur verið
mörkuð og settar nýjar leikreglur
og nú verður að telja að það sé
markaðarins að notfæra sér frelsið
og sýna, hvers við fórum á mis í
einkaréttarumhverfinu. En það er
ef til vill hægara sagt en gert og
nýju símafýrirtækni, sem vilja hasla
sér völl í fjarskiptum, standa
frammi fyrir ýmsum erfiðum
spurningum. Á að fjárfesta í nýj-
um netum eða leigja aðgang að
núverandi netum og keppa
þannig eingöngu á þjónustusvið-
inu; er líklegast til árangurs að
einbeita sér að einni þjónustu eða
verður nauðsynlegt að dreifa
kröftunum og leggja til atlögu við
fyrri einkaréttarhafa á öllum svið-
um; hvernig á að byggja upp þjón-
ustuaðstöðu, upplýsingakerfi um
notendur og reikningagerð og
annað sem til þarf, þegar selja á
fjarskiptaþjónustu; hvar á að ná í
starfsfólk með reynslu og síðast
en ekki síst, hvernig á að treysta
fjárhagslegan grundvöll fyrirtæk-
isins svo að hægt sé að standa
undir erfiðum rekstri í upphafi á
meðan verið er afla viðskiptavina.
Það er reyndar ekki svo að fýrri
einkaréttarhafar geti verið með
öllu áhyggjulausir með sitt. Hjá
þeim snýst málið um að halda
sem mest af sinni hlutdeild á
markaðinum og missa ekki við-
skiptavinina og í stöðunni, þegar
markaðshlutdeild fellur óhjá-
kvæmilega, vakna spurningar um
það, hvar er hægt að hagræða og
hvernig er hægt að bæta þjónust-
una. Það er ekki tilviljun að marg-
ir fyrrverandi einkaréttarhafar í
Evrópu hafa nýlega fest kaup á
nýjum upplýsingakerfum til að
bæta samskiptin við viðskipta-
vinina.
Gamla leiksviðið
Aðalhlutverkin á gamla fjar-
skiptasviðinu voru leikin annars
vegar af ráðherra, ráðuneyti og al-
þingi, sem settu löggjöf, sam-
þykktu áætlanir um fjárfestingu
og rekstur símakerfisins, settu
áherslur eftir kröfum stjórnmál-
anna og fjölluðu um hæsta stig al-
þjóðafjarskiptamála. Hinn aðal-
leikarinn var Póst- og símamála-
stofnun, sem annaðist rekstur
hins almenna fjarskiptanets, veitti
hvers konar fjarskiptaþjónustu,
hafði undir höndurn ýmsa þætti
stjórnsýslu og eftirlits, sinnti al-
þjóðamálum á flestum stigum og
rak að auki verktakastarfsemi t.d.
fyrir útvarpsstöðvarnar. Sviðsum-
gjörð fjarskipta var einföld og í
fösturn skorðum og mótaðist af
einkarétti ríkisins. Stjórnvöld
gátu hagað gjaldskrá og reglum
fyrir þjónustu eftir stjórnmálaleg-
um vindum hverju sinni og eins
og sjá má af upptalningu verkefna
þótti ekki óeðlilegt að sami aðili
ræki net og þjónustu, seldi not-
endabúnað og annaðist jafnframt
úthlutun tíðna, útgáfu gerðarsam-
þykkis fyrir símabúnað og al-
rnennt eftirlit með fjarskiptum.
Það þarf vissulega ekki að koma á
óvart að við slíkar aðstæður skuli
hin dæmigerða símastofnun hafa
verið tækni- en ekki markaðs-
sinnuð. En hverjar skyldu vera or-
sakir þess að nú er horfið frá
þessu skipulagi. Fyrst má nefna
almenna þróun í viðskiptum,
kröfur um afnám hafta og minnk-
andi ríkisrekstur. I öðru lagi hefur
upplýsingabyltingin leitt af sér
sprengingu í eftirspurn eftir fjar-
skiptum um leið og hún stuðlar
að alþjóðavæðingu. En ekki síst er
orsökin ótrúleg breyting, sem átt
hefur sér stað á fjarskiptatækni og
leiðir til þess að minni, ódýrari
en samt betri tæki eru nú fáanleg
bæði fyrir fjarskiptanetin og not-
endur, sem tengjast þeim og gerir
nýjum fyrirtækjum kleyft að setja
upp fjarskiptanet með lægri til-
kostnaði en áður þekktist.
Stefna ESB
Eins og fram kom í upphafi er
nýja stefnan í fjarskiptum hér á
landi að mestu í samræmi við
stefnumörkun ESB og EFTA.
Framkvæmdastjórn ESB fékk
snemma áhuga á fjarskiptum og
það af fleiri en einni ástæðu. I
fyrsta lagi taldi hún að einkarétt-
urinn á þessu sviði væri ekki í
takt við drauminn um opinn
MAÍ 1998 - 1 3