Alþýðublaðið - 26.02.1967, Blaðsíða 6

26. febrúar 1967 -- Sunnudags ALÞÝÐUBLAÐIÐ
6
Hvítvooungur
i úlfabæli
MONTAGUE SILVER, sniðugasti fjár-
braUsmaðurinn og lúmskasti hrekkjalóm-
Urinn í Vesturríkjunum, segir við mig
einu sinni, þegar við vorum í Little
Rock:
— Ef einbvern tíma ber svo við, að þú
missir viii'ð, Billy, eða verðir of gamall
tii þess að leika ærlega á fullorðið fólk,
þá farðu til New York. í Vesturríkjunum
fæðist fifl hverja mínútu, en í New York
fæðast fíflin í stórum hópum hverja mín-
útu. Það kemur enginn tölu á allan þann
sæg.
Tveimur árum seinna komst ég að raun
um það, að ég gal ekki lengur munað
nöfnin á rússnesku sjóliðsforingjunum,
og sömuleiðis tók ég eftir nokkrum grá-
um hárum ofan við vinstra eyrað á mér.
Það var því kominn tími til þess að hlýða
ráði Silvers.
Ég hélt innreið mína í New York um
hádegisbilið og rölti út á Broadway. Þar
rakst ég á Silver sjálfan, þar sem hann
hallaði sér sparibúinn upp að húsvegg og
fægði neglur sinar á silkivasaklút.
— Genginn af vitinu eða kominn yfir
aldurstakmarkið, spurði ég.
— Halló, Billy, segir Silver. — Það
gleður mig að sjá þig. Jú, þeir voru
farnir að verða gáfaðri þarna í Vestur-
ríkjunum, og ég ætla að hafa New York
sem aukarétt. Ég veit, að það er illa gert
að hrekkja þetta fólk hér. Það röltir hér
fram og aftur um brústeinana, sífellt
hugsandi, og hefur ekki vit eða rænu á
neinu. Ég hef svarið við minningu föður
míns að féfletta ekki svoleiðis fólk. Hann
veitti mér öðru vísi uppeldi, karlinn sá.
— Ég hef þaulskoðað borgina, hélt
Silver áfram, — og lesið blöðin hvern
dag, svo að ég þekki har.a betur en rottan
kirkjuna. Komdu með upp á herbergið
mitt, og ég skal leggja þér lífsreglumar.
Við skulum vinna saman, Billy, eins og
í gamla daga.
Silver dregur mig með sér inn á gisti-
hús. Þar liggja margir mjög sakleysis-
legir hlutir.
— Það er með ýmsu móti hægt að
komast yfir peningana þeirra, þessara
sveitamanna hér í höfuðstaðnum. En það
verður að fara öðru vísi að þeim en við
erum vanir. Þeir sjóða ekki hrísgrjónin
eins og í Charleston og Halifax.
— Það skeði hér nýlega, að maður
riokkur seldi J. P. Morgan olíumynd af
Rockefeller yngra, og sagði að þetta væri
hið fræga málverk Andrea del Sartos af
Jóhannesi skírara ungum.
— Sérðu skjalapakkann þama á horn-
inu, Billy? Það eru gullnámuhlutabréf.
Ég labbaði út einn dag til að selja þau,
en varð að hætta eftir tvo klukkutíma.
Hvers vegna? Var kærður fyrir að stöðva
umferðina. Menn slógust um hlutabréfin.
Ég seldi lögreglumönnunum nokkur rís
ó leiðinni til lögreglustöðvarinnar; síðan
varð ég að taka þau af markaðinum. Ég
yil ekki, að fólk beinlínis gefi mér pen-
ingana sína. Ég vil þurfa að hafa ofur-
lítið fyrir að ná þeim. Maður er þó ofur-
lítið ærukær. Ég vil láta þó geta upp á
bókstafnum, sem vantar í Chicago eða
eitthvað því um líkt, áður en þeir fá mér
peningana sína.
SVO LENTI ég í öðru smáævintýri. Ég
tattóveraði akkeri á handarbakið á mér,
gekk inn í banka og sagðist vera frændi
Deweys aðmíráls. Þeir buðust óðara til
að kaupa víxil á hann á þúsund dollara.
Samt sem áður þekkti ég ekki fornafn
þessa „frænda” míns. Þetta segi ég þér
til marks um það, hve auðvelt er að
komast áfram í þessari borg. Og svo mað-
ur ræði um innbrot, þá geturðu ekki
brotizt neins sta'ðar inn, án þess að tekið
sé á móti þér með kjúklingasteik og
eftirmat.
EFTIR
O'HENRY
— Monty, segi ég, þegar svolítið
sljákkar í Silver. — Það getur vel verið
að þú lýsir Manhattan rétt, en ég leyfi
mér að efast um það. Ég hef verið hér
í borginni í tvo klukkutíma, en ég hef
ekki orðið þess var, að í bollunum væri
meira af rjóma en kaffi eða að áskurður-
inn væri þykkari en brauðið. Hér sjást
hvergi bændur í borginni, sem hægt sé
að hafa neitt upp úr.
— Þú ert feiminn, Billy. Allir útflytj-
endur eru feimnir. New York er stærri
en Little Rock og það hræðir ykkur, út-
lendingana. Þú skalt áreiöanlega verða
all right með tímanum. Ég saka ekki
fólkið fyrir það, þó það sendi mér ekki
peningana sína á vörubílum. Ég sé ekkert
eftir því að þurfa niður á götuna til þess
að sækja aurana. Hverjar bera á sér dem-
antana hér í borginni? Er það ekki Win-
nie, kona víntapparans, og frúr af henn-
ar tagi. Það er eins auðvelt að snúa á
New-York-búann og að bera rós í hnappa-
gatinu. Það eina, sem veldur mér á-
kyggju, er það, að ég eyðileggi vindlana
í brjóstvasanum af því að brjóstvasinn er
fullur af hundrað króna seðlum.
— Ég vona að þú hafir á réttu að
standa, Monty, segi ég, en samt sem áður
hefði ég heldur óskað þess, að þú hefðir
látið þér nægja litla búðarholu í Little
Rock. Ég er hræddur um að við séum
ekki nógu menntaðir til að leika á þetta
fólk.
—• Óttastu ekki, segir Silver. — Ég
þekki þessa borg eins og ég veit, að Norð-
urá er sama og Hudsonfljót og að Austurá
er alls engin á. Trúðu mér. Það er til
fólk, sem býr rétt hjá Broadway og hef-
ur aldrei á ævi sinni séð önnur hús en
skýskafa.
— Engar ý.kjur, segi ég. — Veiztu um
nokkurt ráð til þess að losa náungann
við einn dollar eða svo, án þess að þurfa
að leita til frelsishersins eða fá yfirlið á
húsþrepum ungfrúr Helene Goulds?
— Ég veit um mörg ráð, segir Silver.
Hvað áttu mikið af peningum?
— Þúsund dollara, held ég.
— Ég hef tólf hundruð, segir hann.
Við ruglum og leggjum í stórt fyrirtæki.
Það eru til svo mörg ráð til þess að verða
milljónamæringur. Ég veit bara ekki,
hvar við eigum að byrja.
Morguninn eftir hitti ég Silver við
gistihúsið, og hann er mjög leyndardóms-
fullur á svipinn.
KURTEISISVENJUR OG FLEÐULÆTI
ÍSLENDINGAR eru þekktir
fyrlr hve óformlegir þeir eru
í framgöngu. En hitt hafa þeir
á móti að þeir eru hispurslaus
ir og fljótir að koma því út úr
sér sem þeir ætla að segja.
Sumum finnst þetta galli og
vilja að við tökum upp krók-
ótta og beyglaða kurteisissiði
annarra þjóða sem virðast
hafa tamið sér að vera falsk
ari en við. En flest slíkt verð
ur asnalegt á íslenzku. ís-
lenzku þarf að tala með ein-
urð og henni fara bezt fá orð
og skýr. Jafnvel þéringar eru
utangarna siðvenja á þessu
landi þótt gömul sé orðin,
enda nú sterk tilhneiging til
að leggja þær niður með öllu.
Það var lengi siður að þéra
presta og sýslumenn, en nú
eru þeir naumast taldir vara-
samari en aðrir. Þó er saga
sogð af konu einni upp i sveit
sem ekki vildi þéra prestinn,
og skýring hennar var sjálf-
sögð og ómótmælanleg:
— Úr því að ég þúa guð
almáttúgan þá get ég alveg
eins þúað þig.
Þessnm kostnm varð prest
urinn að sæta, og hefði ekki
átt að vera slíkum manni ó-
geðfellt,
Það kvcffur jafnvel svo
rammt að stundum að hisp
urslausum íslendingum finnst
kurteisi vera ókurteisi, ein-
hvers konar léleg uppbót á vin
áttuskort og óeinlægni. Eitt
sinn er ég var strákur heyrði
ég vinnumann setja ofaní við
húsmóður sina fyrir að hún
sagði honum alltaf að „gera
svo vel“ þegar hún kallaði á
hann í matinn.
slíkt uppgerð og fleðulæti sem
ættu að þykja fela í sér grófa
móðgun. — Hvers vegna fást
menn ekki til að ávarpa þá
eins og vini sina og bræður
sem þeir sannarlega eru? En
þessi siður er líka nýr og þyk
ir fæstum til prýðis, minnir á
smáborgaralega eftiröpun út-
lendra siða — en siðir eru
— Eg er enginn gestur hér
lengur. sagði hann.
— Og hvað á ég þá að
segja? spurði konan.
— Farðu að éta, svaraði
hann.
Þetta var ekki ruddi, þetta
var fíngerð og viðkvæm sál
sem öllum vildi gott gera, en
einmitt þess vegna átti við,
fannst honum, að nota fá og
einföld orð til að segja mein
ingu sína.
Hér á landi er ekki siður
að segja herra við aðra en
forsetann og biskupinn, og
veit ég ekki hvers þeir ágætu
menn eiga að gjalda. Sam-
kvæmt eðli íslendingsins er
auðvitað hvorki góðir né vond
ir fyrir það eitt að þeir tíðk
ast í útlöndum.
Menn verða að gera sér Ijós
an muninn á manndómi og
framkomuvenjum. Að kunna
sig stendur stundum í þveröf
ugu hlutfalli við manndóm, og
að vita hvernig maður á að
haga sér svo að ekki sé að
fundið er oft ekki annað en
hula yfir brotalamir og van-
kanta. Dóninn er stundum
minni dóni en hið fágaða fyrir
menni.
Hér er dæmi:
Norður í landi vildi svo til
fyrir allmörgum áratugum að
kaupmaður bauð bónda upp á
kaffi er hann hafði lagt inn hjá
honum ullina. Bóndi settist inn
í stofu, en kaupmaöur þrn-fti
í svip að víkja sér frá. Kaup-
mannsfrúin bar svo inn kaffi
og með því. Hún var annað
hvort dönsk eða dansksiðuð.
Hafði hún tengur í sykurkar-
inu svo að ekki þurfti að káfa
á molunum. En foóndi vissi eng-
in deili á slíkum tilfæringum
og óð með óhreina fingur nið-
ur í sykurinn. Þetta féll göf-
ugri frúnni stórilla. Hún leit
ofan í karið og sá þar eitthvert
kusk, þreif karið snúðugt og
skvetti öllum sykrinum út um
opinn gluggann. Með þessu
skyldi einum bóndadurg á ís-
landi kenndir danskir siðir. En
í þessu hafði bóndi ekkert af
frúnni að læra. Hann tók kar-
ið og henti því út um glugg-
ami á eftir innihaldinu. Síðan
drakk hann kaffið sitt án þess
að mæla orð.
Þessi bóndi skuldaði engum
neitt — leitaöist við að vera
skuldlaus við guð og menn,
eins og stundum var sagt í
minni sveit og þótti eitt vera
grundvöllur almennilegra siða.
Samkvæmt hans biblíu var
kusk í sykurkari hættuminna
en ýmislegt annað kusk, og það
lét hann menn vita með orffum
sínum og æði og sá um að eng-
!nn misskildi. 1,
Framhald á 11. slðu.