Dagur - Tíminn Reykjavík - 29.01.1997, Blaðsíða 9

íDagur-CEíntmn
Miðvikudagur 29. janúar 1997 - 9
ÓÐMÁL
Finnur
Birgisson
skrifar
Um daginn hringdi í mig
kunningi minn og var
mikið niðri fyrir. Hann
sagðist endilega þurfa að ræða
við mig um skattamál, en hon-
um er kunnugt um undarlegan
áhuga minn á þeim. Þannig
væri mál með vexti, að hann
hefði nú um hátíðarnar öðlast
alveg nýjan skilning á eðli
skattkerfisins, og við það orðið
fyrir slíku sjokki að hann hefði
sjálfrátt rokið upp úr hæginda-
stólnum sínum og orðið að
ganga um gólf drjúga stund
þar til honum varð rórra. Þessi
kunningi minn er ijölskyldufað-
ir í meðalijölskyldu með tvö
börn á framfæri, hefur meðal-
tekjur, og er tæplega meðal-
maður á hæð.
Atvikið átti sér stað þar sem
hann sat fyrir framan sjónvarp-
ið milli jóla og nýárs. Hann fær
þá að veita athygli endalausu
flóði auglýsinga frá verðbréfa-
fyrirtækjum, þar sem fólk var
hvatt til að verða sér úti um
skattaafslátt vegna hlutabréfa-
kaupa. Ef hjón keyptu bréf fyrir
260 þúsund fyrir áramót,
myndu þau fá endurgreiddar
87 þúsund krónur frá skattin-
um á næsta ári - fyrir utan svo
allan arðinn og garanteraðar
gengishækkanir bréfanna.
Kunningi minn og kona
hans eiga enga peninga aflögu
til að kaupa sér hlutabréf fyrir,
en hann fór samt að velta þessu
fyrir sér. Honum virtist þessi
upphæð, sem kaupa mætti
hlutabréf fyrir, vera eitthvað
svipuð því, sem framfærsla eins
barns kostaði. Svo vildi til að á
borði við hlið hans lá óinnleyst
ávísun frá ríkisféhirði fyrir
þriggja mánaða barnabótum
vegna sonarins, sem er 12 ára -
dóttirin er orðinn 16 og út á
hana fæst engin skattaafsláttur
lengur. Datt honum nú í hug að
athuga til samanburðar hversu
mikinn skattafslátt barnaupp-
eldið gæfi í aðra hönd. Hann
teygði sig eftir ávísuninni og
gáði að upphæðinni, sem
reyndist vera 1.159 krónur.
- Ekki var það nú mikið,
hugsaði hann, - en ég fæ nú
ijórar svona á ári og konan
líka. - Og fór að reikna í hugan-
um. í sama mund og útkoman
var fengin, - barnabæturnar
reyndust vera 9.272 krónur á
ári, - birtist næsta auglýsing á
skjánum: - Fjárfestið í hluta-
bréfum fyrir 260 þúsund og þá
fáið þið ávísanir upp á 87 þús-
und krónur sendar 1. ágúst
næstkomandi.
Það var á þessu augnabliki,
sem kunningi minn hentist
skyndilega upp úr stólnum, svo
að konan og börnin tvö hrukku
í kút.
Ástæðan fyrir geðshræringu
hans var sú að þarna blasti allt
í einu við honum skattlagning
íslenskra barnaíjölskyldna í öll-
um sínum fáránleika. Fyrir það
að ala önn fyrir syni sínum ár-
langt fengu þau hjónin einn
skitinn níuþúsundkall í skattaf-
slátt, meðan önnur hjón og af-
lögufærari, gátu orðið sér úti
um tífaldan þann afslátt með
því að ijárfesta í pappírum fyr-
ir álíka upphæð og uppeldi son-
arins kostaði!
Nú er þess að geta að ijöl-
skylda kunningja míns er á
mjög óhagstæðum aldri í
skattalegu tilliti. Af visku sinni
hafa landsfeðurnir nefnilega
fundið út að börn séu ákaflega
misdýr; - eftir ijölskyldugerð,
raðtölu í systkinahópnum og
aldri, og að þegar þau verði 16
ára kosti þau ekki neitt. Þess
vegna hafa þeir búið til 7 gjald-
flokka barnabóta, þar sem sá
hæsti er ellefu sinnum hærri en
sá lægsti. Væri ijölskylda kunn-
ingjans 10 árum yngri myndi
hún lenda í hæsta mögulega
gjaldílokki og þá fengi hún
heldur meiri skattafslátt í forrni
barnabóta en hún gæti náð sér
í með hlutabréfakaupum, eða
98 þúsund krónur. En nota
bene, börnin eru tvö og kosta
því helmingi meira en hluta-
bréfin.
Það er því Ijóst að skatta-
lega er það ávallt heppilegra
fyrir fólk að verja peningum
sínum til hlutabréfakaupa en til
barnauppeldis. Ef sama hlut-
fallsregla gilti um skattafslætti
vegna barna og hlutabréfa,
ættu barnabætur vegna tveggja
barna að vera 174 þúsund á
ári, en geta eins og fyrr segir
aldrei orðið hærri en 98 þús-
und. Þar fyrir utan eru góðar
líkur á að hlutabréfin muni
skila álitlegum hagnaði seinna
meir, og af honum þarf ekki að
greiða nema 10% í íjármagns-
tekjuskatt.
- Hvernig ber að skilja
þetta? spurði kunningi minn
undir lok samtals okkar. -
Hverskonar samfélag er það
eiginlega, sem telur papp
rssnepla meira virði en börnin
sín? - Eru börn ef til vill óæski-
leg á íslandi, getur verið að
hér sé alvarlegt ofijölgunar-
vandamál? - Ilversvegna er
skattkerfinu beitt markvisst til
þess að halda barnaijölskyld-
unum við fátæktarmörk, meðan
þeim ríku er hjálpað á allan
hátt að auðgast ennþá meira?
Mér varð fátt um svör, og
skila því þessum spurningum
kunningja míns áfram til ykk-
ar, hlustendur góðir.
Dýrmætir pappírar - verðlaus böm
Vísitölufjölskyldan
Um 707.000 kr. í orlofið,
vertshús og einkabílinn
Hlutur brýnustu
nauðsynja í heimil-
isútgjöldum hefur
minnkað úr 68%
niður í 48% og mis-
munurinn að mestu
farið í einkabílinn
og orlofið.
Það hlutfall heimilisútgjalda
„vísitöluijölskyldunnar" sem fer
í rekstur einkabilsins ásamt or-
lofsferðunum, hótelgistingu og
veitingahúsaþjónustu hefur
hækkað úr um 11% upp í ijórð-
ung (25%) á tæpum þrem ára-
tugum. Miðað við núverandi
verðlag þýðir þetta um 400.000
kr. hækkun, eða sem svarar úr
306.000 kr. upp í 707.000 kr. á
ári.
í þá „góðu gömlu daga“ sem
margir minnast nú með sökn-
uði („þegar maður átti alltaf
peninga í buddunni") fór um
68% heimilisútgjaldanna í það
sem kalla má brýnustu nauð-
synjar; matvæli, fatnað, hús-
næðiskostnað, heilsuvernd og
símann. Núna fer minna en
helmingur af heimilisútgjöldum
vísitöluijölskyldunnar í þessa
liði.
Hálfri milljón minna
í brýnustu nauðsynjar..
Meðalútgjöld Qölskyldna, sam-
kvæmt neyslukönnun 1990,
framreiknuð til núverandi verð-
lags eru rúmlega 2.860 þús.kr.
á ári (um 238.000 kr./mán.).
Miðað við þá upphæð samsvar-
ar minnkandi hlutfall framan-
greindra nauðsynja, rúmlega
560.000 kr. á ári - sem geta þá
farið í eitthvað ánægjulegra.
„Skemmtilegri" hluti heimil-
isútgjaldanna - sem líka auð-
veldara er að hnika til, fresta,
eða jafvel vera án - hefur því
vaxið úr 32% upp í 52% á sama
tíma - eða sem svarar rösklega
560.000 kr. á ári, m.v. framan-
greind meðalheimilisútgjöld.
Hér er t.d. átt við hluti eins og;
húsgögn, gólfteppi, rafmagns-
tæki, fleiri sjónvarpsstöðvar,
vídeóspólur, lottó, spilakassa og
fleira tómstundagaman, snyrti-
vörur og snyrtingu og síðast en
ekki síst heimilisbflana, orlofs-
ferðirnar, veitingahúsaferðir og
pöbba. Fjölmargir þessara
„skemmtilegri“ útgjaldaliða,
sem nú eru orðið digrir póstar í
heimilisútgjöldum almennings,
voru raunar ekki til á sjöunda
áratugnum.
Þrefalt fleiri fólksbílar
og 9 sinnum fleiri
utanferðir
Engir útgjaldaliðir í heimilisbók-
haldinu hafa þó vaxið neitt í lík-
ingu við „ferðir og flutninga“,
sem fyrst og fremst er útgerðar-
kostnaður einkabflanna, og síðan
upplyftingu eins og orlofsferðir.
Hlutur einkabflsins í heimflis-
útgjöldunum hefur rúmlega tvö-
faldast (úr tæplega 9% í 18%,
eða 250 í 500 þús.kr.), enda
ijöldi fólksbíla rúmlega þrefald-
ast á þrem áratugum.
Liðirnir orlofsferðir og veit-
ingahúsa- og hótelþjónusta hafa
meira en þrefaldast (úr 2% í tæp-
lega 7%.) — eða miðað við nú-
verandi útgjaldagrunn úr sem
svarar 57.000 kr. á ári upp í
192.000 kr. á ári. í þessu sam-
bandi má hafa í huga utanferðir
íslendinga hafa næstum tífaldast
á tímabilinu; úr 21 þúsund 1968
í 190.000 manns í fyrra, þótt
landsmönnum hafi aðeins ijölgað
um þriðjung.
Skipting heimilisútgjalda hef-
ur hér miðast við niðurstöður
neyslukannana Hagstofunnar tfl
útreiknings á grunni fram-
færslu/neysluverðsvísitölu, ann-
ars vegar m.a. verðlag 1968 og
hins vegar verðlag í ársbyrjun
1997. Eldri könnunin náði
eingöngu til hjónafólks, en sú
nýjasta einnig til heimfla ein-
stæðra foreldra og einhleypinga,
enda „vísitölufjölskyldan“ nú
minni.
Orlof o.fl.
Tómstundir-
og menntun
Heimilis*
búnaðuj^
Heilsuvemd
Póstur og
sími
Drykkir/tóbak
Skipting heimilisiitgjalda
Heimilis
Drykkir/tóbak
Heilsuvemd
búnaöur
Póstur og sími