Dagur - Tíminn - 16.11.1996, Blaðsíða 4

Það er upphaf þessa
máls, sem eru minni
um heimflutning
jarðneskra líkams-
leifa Jónasar Hall-
grímssonar skálds og
náttúrufræðings fyrir hálfri öld,
í október 1946, er liðið var
rúmt ár á aðra öld frá dauða
hans á Friðriksspítala í Kaup-
mannahöfn, að getið skal
þriggja staða í höfuðborg ís-
lendinga frá stofnun Kalmar-
sambandsins til fullveldis ís-
lenskrar þjóðar, 1397-1918. Er
hinn fyrsti hús, sem enn stend-
ur með ummerkjum í Sankti
Pétursstræti, nú nr. 22, þrjár í-
búðarhæðir og herbergi undir
risi, en á jarðhæð hefur verið
verkstæði um all langt skeið.
Annar er Friðriksspítalinn við
Breiðgötu, skammt norður af
Amak'uborg, dönsku konungs-
höllinni, sem sjálenski bónda-
sonurinn Nicolai Eigtved, f.
1701, teiknaði, og var horn-
steinninn lagður 1752, tveimur
árum fyrir dauða hans. Tók svo
de Thurah við framkvæmdun-
um í Friðriksstaðnum í Höfn, er
nafnbundinn varð Friðriki kon-
ungi V. Eru hér höllin og nær-
liggjandi byggingar s.s. spítal-
inn. Var þar lyljabúð, baðhús
og fæðingadeild, sem hélst allt
til 1911, þegar Ríkisspítalinn
tók við. í Friðriksspítala voru
ætluð rúm fyrir 364 sjúklinga. í
fyrstu 170 ókeypis fyrir öreiga
og Guðs ölmusu lýð, síðar fækk-
að í 125 vegna Qárhagsörðug-
leika, en löngum talið að þriðj-
ungur spítalans væri hjálpar-
stofnun fyrir fátæklinga. Meðal
þeirra voru ófáir Hafnar-íslend-
ingar, einkum stúdentarnir.
Hinn þriðji staðurinn, sem
hér kemur við sögu, er
Assistentskirkjugarðurinn á
Norðurbrú. Nefndur á íslensku
Hjástoðar-garður, en sú þýðing
óheppin og æ minna notuð, er
frá leið. Þessi stóri kirkjugarður
var vígður hinn 6. nóvember
1760, skammt utan við Síkin,
hin gömlu og eiginlegu borgar-
og varnarmörk, í sjónhending
norðvestur frá Norðurporti,
einu borgarhliðanna, þar sem
nú er brautarstöð lesta og al-
menningsvagna.
Fram til þess tíma voru
kirkjugarðarnir í þröngt setinni
borginni umhverfis kirkjurnar,
en margsett orðið í hvert graf-
arstæði vegna öngþveitis, enda
byggingar allt í kring og voru
húsin, iðulega margra hæða í-
búðarhús, hinir eiginlegu
kirkjugarðsveggir. Mjög var og
graflð innan kirkju og steinlögð
gólfin þá upp tekin. í stórum
kór kirkjuhúsanna var hið
mesta fyrirfóik grafið, valds-
herrar og kennimanna oddvit-
ar. Þegar stór hluti borgarbúa
dó í miklubólu 1711, voru góð
ráð dýr. Fimm kirkjugarðar
voru afmarkaðir utan borgar-
múranna. Þegar enn hafði orðið
mannfall, var Assistentskirkju-
garðurinn lagður á Norðurbrú,
all stór landskiki, ætlaður til
framtíðar 1757. Var hann lengi
fyrst álitinn fátækrareitur. Kist-
um embættismanna og fyrir-
fólks var ekki sökkt í þá mold,
sem vígð var við yfirsöng lat-
ínuskólapilta úr Frúarskóla
dómkirkjunnar, en sálmurinn
valinn: „Silfri fleygði Júdas
forðum / fénu svikarans". Þar
kom, og var það 1785, að sú á-
kvörðun eins manns að kjósa
sér kirkjuleg í garði auðmýkts
almúgans, Johans Samuels
Augustin, sem var maður ríkur
af jarðneskum munum, ger-
breytti áliti kaupmanna og ým-
Sct. Pétursstræti 22. Á skildinum stendur á dönsku: ísienska skáldið
Jónas Hallgrímsson, f. á bænum Hrauni í Öxnadai 16. nóv. 1807, d. í
Kaupm.höfn 26. maí 1845, átti hér síðasta aðsetur sitt. — Dönsk kona,
Ingeborg Stemann, áhugamaður um ísland og íslenskar bókmenntir, lét
gera skjöldinn og setja á húsvegginn að undirlagi Steindórs Steindórs-
sonar frá Hlöðum 1928. A.s. 1987
Uppgröftur ogflutningur á beinum
Jónasar Hallgrímssonar fyrir réttum
50 árum hefur verið umfjöllunarefni
allt síðan. Deilt hefur verið um legstað
skáldsins í Danmörku og á íslandi og hvort
það séu bein Jónasar eða einhvers annars,
sem nú eru grafin í svokölluðum þjóðargraf-
reit að kórbaki Þingvallakirkju.
Séra Ágúst Sigurðsson, sem um árabil
var sendiráðsprestur í Kaupmannahöfn,
hefur rannsakað feril beinanna og sitthvað
um skáldið Jónas Hallgrímsson. Hann hefur
skrifað ítarlega ritgerð um efnið og kemst
að öðrum niðurstöðum en þeim, sem nú eru
þekktar.
Hann hefur skrifað útdrátt í nokkrum
greinum, sem birtast munu í íslendingaþátt-
um og hin fyrsta þeirra í dag, fœðingardag
skáldsins, 16. nóvember.
issa ríkismanna þessarar aldar.
Varð nú mikil tíska, að slíkir
væru jarðaðir á Norðurbrú.
Einnig kunnir háskólamenn,
fyrstur Andreas Christian Hviid
1788, og fylgdu hundruð stúd-
enta hinum merka prófessor.
Biskup Friðrik Plum, tengda-
sonur hans, orti við þetta tæki-
færi eftirmæli, og er þetta upp-
hafið: Hér fær einn frægðar-
maður / fátækra meðal grafa /
hinst búið hvflurúm.
LEIFAR I
TVEIMUR
1805 var garðurinn stækkað-
ur. Sér enn fyrir grjóthlöðnum
veggjum, sem skiptu reitnum í
kirkjusókna hluta. Nokkrar
mislagnir voru á skipan og átta-
vísan í nýju reitunum eins og
ljóst varð, þegar stígar voru
lagðir langs og þvers yfir ó-
merkt leiðin, flestum gleymd í
fátækt og umkomuleysi.
Átján árum fyrr en kistu
listaskáldsins góða var búin
gröf í þeim nýlegri hluta
Assistentskirkjugarðsins, sem
heyrði Þrenningarkirkjunni,
hinni afar fögru og skrautlegu
kirkju háskólastúdenta og
flestra íslendinga í Höfn, hreifst
kunnur Svíi, Karl August
Nicander, svo af garðinum,
minningarmörkum af marmara
og völdum, innfluttum steini,
grafhýsum og skreyttiun leiðum
undir laufkrónum hárra trjáa,
rósarunnum og blómaangan og
fuglasöng, að hann líkti þessum
dauðra manna reit við litla
Séð upp hinn vandaða stiga til herbergja skáldsins í
Pétursstræti, sem voru á 2. íbúðarhæð og sneru
gluggar að húsagarðinum. Á.s. 1988
Við all snaran snúning til hægri á leið niður stigann
varð skáldinu fótaskortur á pallinum undir glugganum
og hlaut opið brot um ökklann. Á.s. 1988
LÖNDUM
paradís á jörð. Slík voru um-
skiptin á svo skömmu bili.
Norðvesturhluti garðsins er
stafmerktur N. Þar er ómerkt
leiði nr. 1095, sem raskað var
seint á sumri 1946, fyrir hálfri
öld. Fyrst var þar tekin gröf
Jónasar Hallgrímssonar, skv.
legstaðaskránni, og var grafið
djúpt að venju þess tíma, síðar
þrísett yfir, skáhallt á kistu
Jónasar árið 1875, 30 árum eft-
ir að hann dó, svo að brún nam
við kistuna neðan við lokið og
unnust þannig fáeinir þumlung-
ar, en barnskista á lokið ofan.
Síðast var hér jarðað tvennt
fullorðið, 1898 og 1907, en þá
var hið fyrra fúið og með öllu
horfið, nema beinin og helst
leggirnir, frá útfarardegi Jónas-
ar hinn 31. maí 1845.
Alkunnugt er banamein
hans. Hin fyrsta samkoma end-
urreists Alþingis skyldi vera
þann 1. júh' þetta sumar, skv.
lögum frá 1843. Jón Sigurðsson
skjalavörður frá Hrafnseyri,
sem setið hafði í Kaupmanna-
höfn frá 1832, sigldi út til ís-
lands með vorskipinu, nær ein-
róma kjörinn þingmaður ísfirð-
inga. Hann, lang helstur landa
sinna í Höfn, lagði allt kapp á
þingstað í hinu eina vænlega
strandþorpi á íslandi, kaup-
staðnum á landnámsjörð Ing-
ólfs í Reykjavík. Átti hann að
vonum liðsmenn marga, maður
framtíðarsýnar og gjörhugull í