Dagblaðið Vísir - DV - 28.02.1987, Blaðsíða 11

LAUGARDAGUR 28. FEBRÚAR 1987.
53
Jiðn).
Grande í Feneyjum sem margir
íslendingar munu kannast við.
Baltasar ofhleður ekki það rými
sem hann hefur til umráða heldur
gefur hverju atviki, og þá jafn-
framt áhorfandanum, gott
andrúm sem virkar eins og hlé í
stórbrotinni kantötu.
Hér hefur Baltasar unnið mikið
listrænt afrek, kannski mesta af-
rek sitt á litríkum ferli hér á
Islandi.
Mér segir svo hugur að þeir
Hafnfirðingar eigi eftir að stæra
sig af freskunni í Víðistaðakirkju
um ókomin ár.
Við Baltasar spjölluðum um
freskuna og listskreytingar part
úr degi. En áður en að því sam-
tali kemur er rétt að segja nokkur
orð'um freskur almennt.
Freska verður til þegar málað
er með náttúrulitum, sem bland-
að hefur verið í vatn, á vegg sem
þakinn hefur verið gegnvotu
kalki. Kalkið, og þá jafnframt
veggurinn, drekkur í sig litina
og festir þá til frambúðar á fletin-
um.
Frá upphafi vega hafa menn
málað freskur, vegna þess að ekk-
ert annað veggmálverk hefur
reynst eins varanlegt.
Málverk sem andar
Kvöldmáltíð Leonardos i
Mílanó væri ekki að grotna niður
hefði hún verið gerð með fresku-
tækni, í stað þeirrar olíublöndu
sem Leonardo var að gera til-
raunir með á þeim tíma.
Rétt er að geta þess að einnig
er til „þurr“ freska en þá er vegg-
urinn ekki byggður upp eins og
fyrir hefðbundna fresku heldur
er yfirborðið aðeins vætt og mál-
hægra megin viA attari.
að með litum sem blandaðir hafa
verið með límkvoðu. Þeir liggja
því á yfirborðinu, samsamast því
ekki eins og gerist í „alvöru“-
freskum eins og þeirri sem hér
er til umræðu - sem ítalar kalla
„buon fresco".
En hér geri ég tæplega annað
en stikla á stóru um þá marg-
þættu og tímafreku tækni sem
kalkmálverk er.
Kalkmálverk þarf til dæmis að
geta andað og því er ævinlega
byggður undir það sérstakur
veggur úr múrsteinum fyrir fram-
an þann vegg sem skreyta á. Utan
á múrsteininn er sett sérstök
blanda af kalki, sandi og marmar-
asandi, og þegar að sjálfri
málningarvinnunni kemur verð-
ur efsta lagið að vera akkúrat
mátulega rakt, annars er ekkert
gagn að máluninni.
En áður en til þess kemur verð-
ur listamaðurinn að vera búinn
að gera sér grein fyrir endanleg-
um áhrifum freskunnar á það
rými sem hún á að vera í, vita
hvernig hún kemur til með að
virka frá öllum sjónarhomum.
Freska er ábyrgðarhluti
„Til að byrja með þurfti ég að
gera upp við mig hvað ég ætlaði
að mála,“ sagði Baltasar.
„Ég var búinn að láta mér detta
í hug trúarjátninguna en fann
ekki réttan flöt á henni fyrir mig.
Svo velti ég fyrir mér boðorðun-
um tíu en sá að það yrði eins og
að túlka lögreglusamþykktina:
Þú skalt ekki stela og svo fram-
vegis.
Mig langaði að reyna að draga
fram hinn húmaníska og siðferði-
lega kjarna kristinnar trúar, sýna
fram á hvernig hann birtist í
verki.
Eftir viðræður við vin minn,
Björn Sigurðsson, datt mér svo í
hug að ganga út frá sæluboð-
skapnum.
Næsta skrefið var að ákvarða
hvernig ég ætti að mála þennan
boðskap. Svona freska er nefni-
lega mikill ábyrgðarhluti því hún
er varanlegur og opinber vitnis-
burður um mína list. Átti ég að
fylgja myndlistartískunni eða
reyna bara að vera trúr sjálfum
mér og myndefninu?
Á endanum kom ekki annað til
greina en að mála í þeim stíl sem
ég hef verið að þróa á undanförn-
um árum en aðlaga hann fresku-
tækninni og nýjum aðstæðum.
Kirkjumálverk er nefnilega
ekki eins og önnur málverk.
Listamaðurinn verður að koma
til móts við ákveðinn hóp fólks
og virða táknmál kristinnar
kirkju.“
Mexíkanska aðferðin
Ég bað Baltasar að fræða okkur
um tæknilegan aðdraganda
verksins.
„I fyrstu ætluðum við að gera
freskuna upp á ítalska mátann,
það er að hlaða múrsteinsvegg
utan á myndveggina í kirkjunni
og húða hann undir málningar-
vinnu.
Þá kom í ljós að verkið hefði
útheimt marga tugi tonna af
múrsteini sem ffytja hefði þurft
til landsins ásamt með dönskum
múrara.
Mönnum hraus hugur við
þessu, sem vonlegt var. Mér kom
þá í hug sú freskutækni sem
þekktir mexíkanskir listamenn
hafa notað með góðum árangri,
bæði í Mexíkó og Bandaríkjun-
um. Hún gengur út ó að undir-
byggja frístandandi vegg fyrir
fresku með tiltölulega hefðbund-
inni múrhúðun eða forskölun á •
vírnet, en við það getur freskan
andað, auk þess sem hún hrynur
ekki í jarðskjálftum.
Ég las allt sem ég komst yfir
um þessa tækni, fór svo til Mex-
íkó og talaði við aðstoðarmenn
þeirra Siqueros og Orozcos sem
unnu freskur með þessum hætti.
Þegar samþykkt hafði verið að
forskala freskuvegginn i kirkj-
unni fékk ég til liðs við mig tvo
snillinga, Harald Ingvarsson
múrarameistara og Ölaf Jónas-
son járnsmið. I sameiningu
bjuggum við til prufuvegg úr vír-
neti sem strengt var á járnramma
og eftir nokkrar tilraunir tókst
okkur að komast niður á rétta
efnablöndu' á undirlaginu.
Málað á lyftara
En þar með var ekki allt fengið
því allir myndveggirnir í kirkj-
unni eru meira og minna hvelfdir.
Ég vildi ekki láta rétta veggina
af undir freskuna þar sem mér
fannst þeir spennandi vegna íjar-
víddarinnar. Því urðu þeir Ólafur
og Haraldur að búa til hvelfdar
járngrindur og vírnet undir allar
freskurnar og forskala þau.
Þetta leystu þeir frábærlega vel
af hendi. Raunar hefði freskan
aldrei orðið að veruleika ef ekki
hefði komið til samstillt átak ótal
aðila í Hafnarfirði.
Svo tók við vinna og meiri
vinna. Ég þurfti að verða mér úti
um aðstoðarfólk og þjálfa það í
ffeskutækni.
Síðan urðum við stöðugt að
vera á varðbergi, hafa rakastigið
rétt, gæta okkar á frosti, passa
sýrustig kalkblöndunnar og
fylgjast með ótal mörgu öðru.
Eg veit ekki hvað ég á að að
tína til af smáatriðum en í stórum
dráttum gekk vinnan þannig að
við stóðum uppi á lyftara, Har-
aldur múrari vann á undan mér
en ég dró upp útlínur eftir frum-
teikningum mínum beint á rakan
vegginn.
Næsta skrefið var að fullvinna
sama vegg í réttum litum, og þá
var áríðandi að þekkja hvernig
litirnir breyttust við það að
þorna.
Trúarjátning kirkjumálara
Þess vegna varð ég að nota
dekkri litatóna en venjulega, vit-
andi að þeir mundu lýsast upp.
Þetta var mikil törn. Við byrj-
uðum að draga að okkur allt efni
í ágúst, hófumst handa í septemb-
er og vorum búnir þann 8. janúar
síðastliðinn."
Ég spurði Baltasar hvernig líð:
an fylgdi því að ljúka við stór-
virki af þessu tagi.
„Auðvitað fylgir því djúpstæð
ánægja. En líka vonbrigði. Mað-
ur er búinn að vera á fullu í
marga mánuði, hugsað, talað og
dreymt freskur, og allt í einu er
klippt á þetta. Þetta er eins og
coitus interruptus...“
Verður ekki kirkjumálari að
vera obbolítið trúaður?
„Ég held að ég sé passlega trú-
aður. Ég er náttúrlega alinn upp
við guðs orð og góða siði i Ka-
talóníu, og losna ekki svo
auðveldlega við áhrif af þeirri
uppfræðslu. Hins vegar er ég bú-
inn að vera hér á íslandi svo lengi
að ég er farinn að tempra barna-
trúna með rökhyggju Islendinga.
Ég er kannski ekki ýkja kirkju-
rækinn en ég virði mystíkina í
guðdómnum og trúi á boðskap
Jesú Krists.
Ég vona að freskan miðli mál-
um milli þessara tveggja hug-
myndaheima.“
-ai