Dagblaðið Vísir - DV - 29.12.1989, Blaðsíða 14

14
FÖSTUDAGUR 29. DESEMBER 1989.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK.SlMI (1 )27022 - FAX: (1 )27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJOLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1000 kr.
Verð i lausasölu virka daga 95 kr. - Helgarblað 115 kr.
Hagsmunaárekstur
KvennaUstakonur hafa fram að þessu ekki haft þá
stefnu að sækjast eftir sæti í bankaráðum. Þær hafa
viljað standa utan við kapphlaupið um þá bitlinga á
þeim forsendum að stjórnmálaflokkarnir eigi ekki að
skipa eða kjósa menn í slíkar trúnaðarstöður. Þetta er
sjónarmið út af fyrir sig og raunar hefur Kvennalistinn
ekki treyst sér til setu í ríkisstjórnum þegar honum
hefur gefist kostur á því. Kvennahstakonur hafa því að
mestu verið stikkfrí í hinni raunverulegu póhtík ís-
lenska flokkakerfisins, sem hefur það að markmiði að
sölsa undir sig öll þau völd sem gefast.
Afstaða Kvennalistans hefur verið umdeild og meðal
annars er tahð að vegur listans í skoðanakönnunum
hafi farið minnkandi vegna þess áhrifaleysis og þess
strangtrúnaðar, sem einkennir störf hans. Rödd kvenna-
baráttunnar hefur vissulega hljómað í sölum alþingis
og á hinum póhtíska vettvangi, en sú rödd talar oft fyr-
ir daufum eyrum þegar engin er þungavigtin til að fylgja
orðunum eftir.
Kvennahstakonur hafa fengið bakþanka. Að minnsta
kosti hafa þær snúið við blaðinu og sóttust nú eftir sæti
í bankaráði Landsbankans. Hvort hér er um stefnu-
breytingu að ræða, verður tíminn að leiða í ljós, en
kannski eru kvennahstakonur orðnar þreyttar á því að
vera heilagari en páfinn og vilja vera eins og hinir og
taka sinn hlut í bitlingunum. Völdin freista, tíminn
slævir allar hugsjónir.
Ekki tókst of vel til. Þær tilnefndu konu sem fulltrúa
sinn í bankaráð Landsbankans sem starfar við Kaup-
þing, sem er verðbréfafyrirtæki og í óbeinni samkeppni
við Landsbankann. Þessi kosning hefur verið gagnrýnd.
Sú gagnrýni er efnislega rétt þótt heldur sé það hlægi-
legt að heyra þá menn og flokka gagnrýna meintan
hagsmunaárekstur sem sjálfir hafa gengið lengst í því
að misvirða bæði skráð og óskráð lög í þessum efnum.
Hið tvöfalda siðgæði vefst ekki fyrir þeim. Gömlu stjórn-
málaflokkarnir hafa hvað eftir annað kosið menn í
bankaráð sem eiga hagsmuna að gæta á öðrum vett-
vangi.
Að gefnu tilefni hefur Bankaeftirlitið bent á að marg-
oft áður hafi komið fyrir að kosnir hafa verið menn í
bankaráð ríkisbankanna ofan og utan við skráðar og
óskráðar reglur bankanna. Það eru th að mynda mein-
leg örlög að sá sem nú gengur lengst fram í því að gagn-
rýna kosningu Kvennalistans var sjálfur óhlutgengur
vegna hagsmunatengsla þegar hann var ráðinn til bank-
ans.
Hlutur Kvennahstans er ekki betri þótt aðrir hafi
virt hagsmunaárekstra að vettugi. Ef kvennalistakonur
vilja vera vandar að virðingu sinni eiga þær ekki að
gefa slíkan höggstað á sér. Þær eiga að viðurkenna
mistök sín og skipa nýjan fulltrúa í bankaráðið. Hingað
til hafa þær notið nokkurrar virðingar fyrir sérstöðu
sína en ef þær hafa ákveðið að stinga sér á kaf í bitlinga-
stríðið og komast að kjötkötlunum eiga þær að hafa vit
á því að bjóða fram fulltrúa sem er hafmn yfir gagnrýni.
Kvennahstinn hefur haft háleit markmið um göfuga
og hreinræktaða pólitík. Ef þær kvennalistakonur hafa
fundið það út að það sé vitlaus pólitík er samt óþarfi
að gefast svo gjörsamlega upp að siðleysið gangi jafnvel
lengra heldur en gömlu flokkarnir hafa leyft sér. Það
er nóg að hafa fimm siðbhnda stjórnmálaflokka þótt
ekki komi einn til viðbótar.
Ellert B. Schram
Rúmenskur hermaður situr og horfir í sjónvarpi á aftöku Ceaucescus, fyrrv. forseta landsins.
Rauð jól
í Rúmeníu
Rúmenar virðast hafa borið svip-
aðan hug til Ceausescus leiðtoga
síns og til Drakúla greifa, fyrir-
rennara hans í Transsylvaníu, en
samt er eins og þeir hafi flýtt sér
um of við að lífláta hann. Þótt ekki
sé annað eru það vond almanna-
tengsl.-
Jóladagur er ekki sá dagur í hug-
um manna sem best er fallinn til
aftöku, aftaka þeirra hjóna vekur
upp ýmsar spurningar um hina
nýju valdhafa og hversu sterk tök
þeir hafa. Það hefði veriö öllum
fyrir bestu og áreiðanlega rúm-
ensku þjóðinni að Ceausescu og
hyski hans hefði verið látið svara
til saka í opnum réttarhöldum að
hæfilegum tíma liðnum og síðan
hefði hann goldið fyrir glæpsam-
lega ógnarstjórn sína.
Með því að skjóta hann svona á
færi eftir málamyndaréttarhöld,
rétt eins og rúmenski kommúnista-
flokkurinn stundaði á andstæðing-
um sínum, hafa valdhafar bæði
vakið samúö með Ceausescu og
efasemdir um sitt eigið lögmæti við
stjómartaumana. Það em reyndar
miklar hkur til að ólga verði viö-
varandi í Rúmeníu, málum þar er
allt ööru vísi háttað en í þeim
kommúnistaríkjum Austur-Evr-
ópu sem hafa verið að kasta af sér
oki kommúnista undanfamar vik-
ur og mánuði.
Lögreglukúgun
Stjóm Ceausescus byggðist á lög-
reglukúgun sem einna helst er
hægt að líkja við þau tök sem
Gestapo hafði á íbúum hernumdu
landanna í heimsstyrjöldinni síð-
ari. Lögregluveldið byggðist á upp-
ljóstrunum og njósnurum á öllum
sviðum þjóðlífsins, kúgunin skap-
aði svo mikla spennu að ekki er við
öðru að búast en að þegar lokinu
er lyft af sjóði allt upp úr.
Öryggislögreglan, Securitate,
hafði á sínum snærum launaða
uppljóstrara í milljónatali, allt and-
rúmsloft var mengað ótta og tor-
tryggni. Jafnvel háttsettir menn í
stjómkerfmu þorðu ekkert að segja
sem hægt væri meö einhverju móti
aö túlka sem gagnrýni, skipuleg
andstaða gegn Ceausescu var ekki
til.
Sá er aðalmunurinn á stjórnar-
farinu í Rúmeníu og öðrum Aust-
ur-Evrópuríkjum að allir vom á
móti stjórninni en stjómarandstaö-
an var óskipuleg með öllu. Því er
nokkuð ljóst að ekki getur annað
en upplausn og ófriður fylgt fyrst
á eftir falli harðstjórans.
•
1984 og járnvarðliðar
Þeir sem lesið hafa hina frægu
bók Orwells, 1984, kannast við
Stóra bróður og allt þaö ógnvæn-
lega kerfi sem ríkti undir stjórn
hans. Rúmenía var nær því en
nokkurt annaö kommúnistaríki að
vera sú martröð sem bókin 1984
lýsir. Þar kom ekki aðeins komm-
únisminn til, ríki Ceausescus var
byggt á gmnni fasismans.
Fasistinn Antonescu, sem réð
Rúmeníu um það leyti sem síöari
KjáUaiinn
Gunnar Eyþórsson
fréttamaöur
heimsstyrjöldin hófst, haföi byggt
upp ríki sitt á svipaðan hátt og
Hitler, með tilheyrandi sérsveitum,
sem þá voru kallaðar jámvarðlið-
ar, sem samsvöruðu SS og Waffen-
SS sveitum Hitlers. Hitler þurfti
nauðsynlega á Rúmenum að halda
í styrjöldinni, olía þaðan var for-
senda stríðsreksturs hans framan
af og því gerði hann Rúmeníu að
leppríki sínu með harðri hendi,
knúði Ungverja til tilslakana í
landamæradeilum við Rúmeníu og
hafði bækistöðvar fyrir her sinn í
Rúmeníu.
Rúmenar undir stjórn Antones-
cus fóru í stríöið meö Þjóðverjum,
gerðu með þeim innrás í Rússland,
innlimuðu hluta af Úkrainu, hand-
an við ána Dnjestr með Odessa sem
höfuðborg og kölluðu Transdnj-
estriu. Sovétmenn lögðu síðan und-
ir sig Rúmeníu 1944 en þótt komm-
únismi væri þar tekinn upp á
grunni fasisma Antonescus var í
rauninni aðeins skipt um nafn og
hagkerfl, stjórnin var fasistastjórn
áfram.
Járnvarðliðar Antonescus fengu
annaö nafn, nú voru þeir kallaðir
Securitate og það eru leifarnar af
þessu rúmenska SS sem hefur
verndað stjómendur Rúmeníu, síð-
ast Ceausescu, fram á þennan dag.
Pólitískur dofi
Ceausescu byggöi upp Securitate
sem mótvægi við herinn til að
tryggja sig fyrir valdaráni, á sama
hátt og Waffen-SS var einkaher
Hitlers til mótvægis við þýska her-
inn. Þessi skipan mála flækir mjög
ástandið í Rúmeníu. Eina skipulega
pólitíska hreyfmgin í landinu er
kommúnistailokkurinn og hann
hefur verið undir aga frá Securit-
ate.
Þegar allt þetta leysist upp á ör-
fáum dögum blasir öngþveiti við.
Hvaða stjórn sem við tekur verður
að treysta á það stjórnkerfi sem
fyrir var, annars er ekki mögulegt
aö stjórna landinu. í Póllandi var
öflug verkalýðshreyfing, í Ung-
verjalandi var hálfopinber stjóm-
arandstaða, í Austur-Þýskalandi
var kristilegi jafnaðarmannaflokk-
urinn til staðar, í Tékkóslóvakíu
var víðtæk samstaða mennta-
manna um andstöðu við stjómina.
í Rúmeníu var ekkert, nákvæm-
lega engar pólitískar hræringar af
neinu tagi. Öll pólitík, líka innan
kommúnistaflokksins, var á ótrú-
lega lágu stigi, almenningur var
hvorki virkur í stjóm flokksins né
í andstöðu gegn honum, allar póli-
tískar hræringar af öllu tagi vom
drepnar í fæðingu af lögreglunni.
Það eru því ekki bjartar horfur á •
að neins konar öflug miðstjóm nái
tökum á landinu. Ef til vill lá svo
mikið á að koma Ceausescu fyrir
kattarnef til að koma í veg fyrir að
andstaða gegn byltingarstjórninni
gæti sameinast undir merki hans.
Vitað er að innan hersins voru ekki
allir á eitt sáttir að snúast gegn
Ceausescu og sumar sveitir hersins
neituðu að berjast gegn honum.
Núverandi stjórn er gagnrýnd
fyrir að þar séu of margir kommún-
istar en um annað er ekki að ræða,
eina leiðin til aö stjórna er að nota
það stjómkerfi sem fyrir var. Það
er ekki einu sinni víst að það dugi.
Sumir rúmenskir útlagar eru
svartsýnir á að yfirleitt sé nokkru
hægt að breyta í Rúmeníu, jafnvel
þótt Ceausescu sé úr sögunni.
Landiö sé svo bælt og í rauninni
svo vanþróað, bæði póhtískt og
efnahagslega, aö öngþveiti sé óum-
flýjanlegt þegar járnaga lögregl-
unnar sé aflétt.
Tómarúm
Byltingarnar í Austur-Evrópu
hafa gengið friðsamlega fyrir sig
nema í Rúmeníu. En Rúmenía var
sér á parti, gerólík hinum ríkjun-
um og alls ekki undir það búin,
eins og hin ríkin, að taka upp aðra
stjórnarhætti.
Lýðræði er óþekkt í Rúmeníu.
Það hefur þaö aldrei komist á og
ekki á neinni hefð aö byggja nema
fasisma og kommúnisma. Nú þegar
okinu hefur verið létt af, í bili að
minnsta kosti, blasir ekkert við
nema tómarúm. Það er raunhæft
aö búast við lýðræðislegri þróun
annars staðar í Austur-Evrópu en
það er óraunhæft að hafa miklar
væntingar um Rúmeníu.
Gunnar Eyþórsson
,,Þaö er raunhæft að búast við lýðræð-
islegri þróun annars staðar í Austur-
Evrópu en það er óraunhæft að hafa
miklar væntingar um Rúmeníu.“