Dagur - 07.03.1953, Blaðsíða 2

2
D A G U R
Laugardaginn 7. marz 1953
Urðamenn og Árnfríður Anna
Sigurhjartardóttir
Urðir í Svarfaðardal voru lengi
fyr á tímum nafnkennt höfuðból.
Þar bjó Þorsteinn lögmaður Eyj-
ólfsson, þar bjuggu é stundum
umboðsmenn Hólastólsjarða, enda
umboðið kennt við staðinn og
nefnt Urðaumboð..
A 18. öld bjó á Urðum Lárus
sýslumaður Scheving, og frá Urð-
um var Jón Jónss. seinna sýslum.
Isfirðinga. Var og nefndur Urða-
Jón á skólaárum sínum (d. 1826).
Og þó að virðing og vegur Urða
sigi allmjög til horns síðar, þá var
það þó samt svo, að á Urðum
bjuggu lengst af bændur í heldri
röð, um atgerfi, rausn og fjárhag.
Árið 1861 kom að Urðum mað-
ur sá, er Jóhannes hét, hann var
Halldórsson frá Grýtubakka í
HÖfðahverfi. Kona hans vár Anna
Guðlaugsdóttir hreppstjóra og
bónda í Svínárnesi á Látraströnd,
Sveinssonar. Systir Onnu var Þór-
ey Guðlaugsdóttir á Munka-Þverá
og móðir Stefáns Jónssonar hins
kunna manns, er lengi bjó á
Munka-Þverá Eg hefi einhvers
staðar séð frá því skýrt, að Jó-
hannes Halldórsson væri Þingey-
ingur í föður- og móðurætt, en
svo var ekki. Halldór bóndi á
Grýtubakka var bóndasonur af
Ufsaströnd, sonur Páls á Karlsá
Siguðssonar, og rekja fræðimenn
þá ætt til Nikulásar prests á Ufs-
um, Þormóðssonar, en Nikulás
prestur var síðar príor á Möðru-
völlum og kemur við gerninga og
dóma frá þeim tímum.
Það er vafalaust, að þau Jó-
•hannes Halldórsson og Anna Guð-
laugsdóttir áttu til góðra ætta að
rekja. Hins vegar falla ekki vitnis-
burðir eða sagnir á þá leið, að
með yfirburðum væri búskapur
þeirra á Urðum fram yfir það,
sem gerðist og gekk á betri heim-
ilum í Svarfaðardal í þá daga.
Jóhannes Halldórsson andaðist
um 1873 eða líklegast það ár.
Anna Guðlaugsdóttir, ekkja hans,
hélt við búi á jörðinni fyrstu fáein
árin eftir andlát manns síns. Eftir
það er fleirbýli á Urðum um nokk-
ur ár, og höfðu þeir Urðabændur
á tímabili heldur stutta setu á hin-
um fornfræga stað.
Skömmu eftir 1880 fór að búa
á Urðum Sigurhjörtur Johannes-
son. Hann var eitt af börnum
þeirra Jóhannesar Halldórssonar
og Önnu Guðlaugsdóttur. Litlu
fyrr en hér var komið, hafði Sig-
Urhjörtur kvænzt og gehgið að eiga
Soffíu Jónsdóttur frá Litlulaugum
í Þingeyjarsýslu. Soffía var í föð-
urætt af sama bergi brotin og
þeir bræður Þorbergssynir, Jón H.,
bóndi á Laxamýri, Hallgrímur
fjárræktarfræðingur og Jónas út-
varpsstjóri (stundum nefnd Hraun-
kotsætt). Soffía Jónsdóttir átti og
kyn að rekja til Halldórs Brynj-
ölfssonar Hólabiskups. Hafa að
vísu ýmsir kasta, óvirðingarorð-
um að Halldóri Brynjólfssyni, en
til eru fyrir því gild söguleg rök,
að hann nennti bæði að hugsa og
starfa hinn stutta tíma, er hann
naut lífs og heilsu í biskupssæti
á Hó’um. Þeir Víðivalla- éða
Miklabæjarbræður, Jón, Pétur og
Brynjólfur, synir Péturs prófasts
og Þóru Brynjólfsdóttur, áttu Hall-
dór Brynjólfsson að langafa, og
verður ekki séð að þeim yrði það
ætterni að farartálma, og þrátt
fyrir það, þótt illa tækist til með
þýðinguna á „Ponta“ gamla.
Sá er þetta ritar, man lítið og
óljóst eftir Soffíu Jónsdóttur. En
fyrir því hefi eg fulla vissu, að
hún þótti hér í Svarfaðai'dal. um
fríðleika og kvenlegan þokka í
fremstu röð og eftirsóttur kven-
kostur.
í minningargrein sem skrifuð
var hér í Svarfaðardal um Sigfús
Sigurhjartarson alþm. í Reykjavík
er persóna og manngildi Sigur-
hjartar Jóhannessonar tekið til
greina lítilsháttar. Sigurhjörtur
mun hafa byrjað búskapinn með
heldur litlum efnum. Var þá og
illæri í landi eitt hið mesta er
frásagnir greina.
Sigurhjörtur var óupplýstur
alþýðumaður og enginn var kostur
þess að hann bjargaðist við bók-
menntir eða arðgæf störf þeirrar
tegundar. Hann var ekki hagleiks-
maður á smíði, eða kunnáttumað-
ur um handiðnir fram yfir það
sem algengt var á þeim árum. En
heilbrigt mannvit, gjörhygli og
geðstyrkur, bjó hann þeirri far-
heill hverju sinni, er dugði til
hlítar í áfangastað og verður
þó ekki sagt að ætíð léki honum
vor í faðmi.
Sigurhjörtur Jóhannesson varð
sjálfseignarbóndi á ábýli sínu, og
það var hann, er hóf reisn Urða
á ný, er lengi hafði niðri legið. Á
hans búskaparárum verða Urðir
aftur að nafnkenndum stað og
mannmörgu myndarheimili. Þang-
að fara að leita til áningar og nátt-
staðar vandlátir ferðamenn úr fjar-
lægum landshlutum, og oft og ein-
att hinir sömu menn aftur og aft-
ur, sem bendir til þess, að eigi
hafi þeim þótt neyðarkostur að
hvíla í skjóli og umráðum Urða-
bóndans.
Þess er full nauðsyn, enda rétt-
lætfsmál, að orðfæra athafnir
manna, þær er til sæmda horfa,
og eins fyrir það, þó, sveitabóndi
eða óbreyttur. alþýðúmaður hafi
staðið að starfi.
Arnfriður Anna Sigurhjartardóttir.
Hún var fædd á Urðufn í sept-
ember 1884 og dóttir Sigurhjartar
Jóhannesarsonar og fyrri konu
hans, Soffíu Jónsdóttur. Er þeirra
getið hér að framan. Arnfríður
Anna ólst upp fyrstil batnsárin
með foreldrurn sínum, en eftir fré-
fall móður sinnar var hún með
föður sinum og stjúpmóður, Frið-
riku Sigurðardóttur frá Draflastöð-
um, Friðrika reyndist í hvívetna
hin merkasta kona, og mun særðri
barnslund hafa orðið umönnun
hennar mikilvæg úrbót.
Arnfríður átti 4 alsystur og 2
hálfsystkyni, er upp komust. Á
uppvaxtarárum sínum og raunar
langt á aldur fram var hún í föður-
garði og víðast í Svarfaðardal
nefnd „Fríða á Urðum“. Fríðu-
nafnið varð flestum geðfellt og í
einkennilega mikill samhljóðan við
útlit, vallarsýn og framkomu æsku-
reifa unglingsins, gjafvaxta kon-
unnar og síðar húsfreyjunnar á
Hofi. Sýnt þótti snemma, að Fríða
á Urðum mundi verða falleg
stúlka, og þá er hún varð full-
mótuð og þroskuð, kona, urðu lík-
urnar að veruleika og staðreynd,
er ekki hvikuðu um fet.
Á yngri árum gekk Arnfríður
Anna í kvennaskóla á Akureyri,
og eftir það hafði hún klæðasaum
til ígripa um nokkurn tíma. Að
öðru leyti vann hún heima á Urð-
um á búi föður síns að mestu leyti.
Liðtæk í bezta lagi að hverju starfi
sem hún gekk, og hvers manns
hugljúfi, svo að orð fór af. En bjó
þó yfir þeirri framkvæmd, úrræð-
um og skörungslund, sem hverj-
um einstaklingi þyrfti tiltæk að
vera á baráttuvettvangi mannlífs-
ins.
Þannig liðu árin og áratugir.
Arnfríður Anna var ógift og þótti
með ólíkindum um svo geðþekka
og glæsilega konu.
í nóvember 1924 giftist Arn-
fríður Anna og gekk að eiga Jón
Gíslason á Hofi, og hefi ég fyrir
satt, að hún væri þá vel fertug að
aldri. Og nú hvarf hún á brott al-
farin úr föðurhúsum.
Með þeim Jóni og Arnfríði var
miseldri allmikið (16 ár). Hefir
slíkt á stundum valdið örðugleik-
um í sambúð hjóna, jafnvel hjú-
skaparslitum. Hér vandaðist ekki
málið af þeim orsökum. Geðhöfn
beggja, drengskapur og lífsblær
kom til mótvægis aldursmun og
afleiðingum hans. Var og Arnfríð-
ur Anna, þegar hér var komið,
unglegri að ásýnd en árum og sást
eigi á, að fölskva slæi á þokka
hennar og þrek. Varð því sambúð
þeirra Jóns og Arnfríðar alla stund
hin ágætasta, svo að ástúð og sam-
þykki varð hvorugu laust í hendi
og entist til hlítar á meðan bæði
lifðu. Þess skal einnig geta, að
tengdir og sifjar þar á Hofi tókust
hið bezta með gagnkvæmum skiln-
ingi, er samofið varð heimilislífi
og störfum þess.
Það má ef til vill segja, að Arn-
fríður Anna væri ráðin og reynd,
þegar hún lyfti fæti sínum og steig
í eiginkonu- og húsfreyjusessinn á
Hofi. Það varð heldur ekki séð,
að breyttist skapgerð hennar,
vinnubrögð og háttsemi, þó að hún
tæki við forráðum á sjálfs sín búi.
Hún hélt hinu sama fram og áð-
ur, létt í máli, glaðvær og öðlingur
í skapi, samúðarsöm og góðviljuð,
Gestrisin og góð viðtakna hverjum,
sem að garði bar, og fór um það
lítt að mannvirðingum. Af öllu
þessu varð hún svo vinsæl, að eg
man eklci til þess að hafa nokkurn
tíma heyrt kastað að henn ámælis-
orðum, Arnfríður Anna var engin
hispurskona, en þó smekkvís og
alláhrifanæm. Var og eitthvað í
fari konunnar, er minnti á nótt-
leysu, sólfar og ljúfan vorþey. Og
þegar eg rek þráð minninganna um
Arnfríði Onnu, kemur mér í hug,
að þá er hún hvarf af þessum
heimi, hafi hún borizt inn á æsku-
lönd þeirrar tiiveru, er eg fyrir
mitt leyti get þó hvorki skynjað
eða skilið.
Börn þeirra Jóns Gíslasonar og
Arnfríðar voru 2 drengir, Gísli og
Sigurhjörtur. Sá síðarnefndi and-
aðist ungt barn, en Gísli leggur
stund á norræn fræði við háskól-
ann í Reykjavík. Þar að auki
gengu þau í foreldrastað 2 fóstur-
sonum, Pálma Péturssyni, kennará
í Reykjavík og Agnari Auðunn
Þorsteinssyni, er enn dvelur með
fóstra sínum á Hofi.
Snemma á síðastliðnu vori veikt-
ist Arnfríður Anna og var litlu
síðar flutt á Landakotsspítalann í
Reykjavík. Eftir nokkra dvöl þar
var hún flutt á sjúkrahús í Kaup-
mannahöfn. Þaðan kom hún aft-
ur, og hafði engan bata fengið. Var
hún þá aftur lögð á Landakots-
spítalann og lá hún þar, oft þung-
lega haldin, það sem eftir var sum-
ars og fram á haust. Var hún enn
send með samþykki hennar til
Hafnar, og þar andaðist hún 12.
nóvember siðastliðinn, 68 áta að
aldri.
Mér er sagt af þeim, er vel
mega vita, að sjúkdóm sinn og
þrengingar bæri Arnfríður Anna
með hugprýði og hetjulund.
Hún hafði fyrr og síðar leitazt
við, að greiða þann höfuðstól er
henni var í öndverðu í hendur
fenginn. Hún hafði varið mála
sínum vel með hreinskilni rf)g
refjalaust. Hún hafði ætíð verið
vinnuglöö, bar gott hjarta og bjó
Efnileg listakona
Tónleikar
Elísabetar Haraldsdóttur
í Nýja-Bíó
Frk. Elísabet Haraldsdóttir
prófessors Sigurðssonar í Kaup-
mannahöfn heimsótti Akureyri í
annað sinn nú í
vikunni og hélt
hér ágæta píanó
tónleika í Nýja-
Bíó sl. þriðju-
dagskvöld áveg-
um Tónlistarfél.
Akureyrar Síð-
an hún var hér
fyrr, hefur hún numið mikið, í
Kaupmannahöfn og París, hefur
„debuterað" á opinberum hljóm-
leikum í Danmörk og hlotið upp-
örvunarorð frá gagnrýnendum
þar. Ekki munu íslenzkir áheyr-
endur vilja draga úr því. Þessi
glæsilega unga stúlka vann hug
og hjörtu Akureyringa á hljóm-
leikunum hér með smekkvísum
og ágætum píanóleik og virðu-
legri og fágaðri framkomu.
Efnisskráin var e. t v. dálítið
þunglamaleg fyrir smekk þessa
bæjar, a. m k. fyrri hlutinn. En
það kom strax í ljós í Beethoven-
sónötunni (óp. 110) að ungfrúin
er furðu þroskaðu listamaður. En
það háði henni allan tímann, að
hljóðfærið er svo lélegt orðið, að
það er ósamboðið listamönnum
til hljómleikahalds. Áheyrendur
fengu að sjá það og heyra í þetta
sinn t. d., að ein nóta konsert-
hljóðfærisins svaraði alls ekki! Er
þetta óviðunandi ástand með
öllu. Sónötu Mozarts lék hún létt
og leikandi og af skemmtilegum
galsa, en þó náði leikur hennar
hæst á þessum hljómleikum í
verkum frönsku meistaranna De-
bussy og Ravel Leikur hennar
var þar blæbrigðaríkur og eink-
ar skemmtilegur og hreif áheyr-
endur Hið sama má raunar segja
um Chopin-verkin, sem voru síð-
ast á efnisskránni, það var glæsi-
bragur á þeim leik. Að lokum lék
ungfrúin tvö aukalög. Áheyrend-
ur — og þeir voru ánægjulega
margir — klöppuðu henni ákaft
lof í lófa og margir blómvendii'
bárust.
Góðar óskir fylgja þessari mjög
efnilegu listakonu er hún hverfur
héðan. — A.
Athugasemd
f síðasta Degi, 4. þ. m., var
ágætur og all-ítarlegur leikdóm-
ur um leikför Þjóðleikhússins
hingað til Akureyrar, með sýn-
ingar sjónleiksins Rekkjan. Eitt
atriði í grein þessari er ekki rétt
og vildi eg mega gera við það dá-
litla athugasemd. Þar sem skýrt
er frá leikstjórn IndriðaWaage, er
sagt að hann hafi haft á hendi
að svo haglega að göfgið óx hverj-
um manni í nærveru hennar. Hún
kunni að lifa og hafði lifað vel,
og hana brast ekki þor til að
líða og deyja.
Runólfur í Dal.
leikstjóm í hinni för Þjóðleik-
hússins hingað (með Brúðuheim-
ilið á sl ári). Það sanna er, að
Haraldur Björnsson undirbjó
sýningu leiksins í Rvík, þar til
norska leikkonan, Tore Segelcke
kom til landsins og tók þá við
leikstjórn Brúðuheimilisins, og
lék jafnframt aðalhlutverkið,
Noru, svo sem kunnugt er. —
Indriði Waage lék hins vegar dr.
Rank. — H. Vald.
65 ára í dag:
Frk.
Krisfbjörg Jónafansdóftir
kennari
Hún er fædd að Birningsstöð-
um, en hefur alið mestan aldur
sinn á Akureyri. Hún lauk gagn-
fræðaprófi 1908 og kennaraprófi
1910 og gerðist þá kennari. Hún
stundaði framhaldsnám í Skot-
landi um skeið og sótti jafnan hin
norrænu kennaramót, til þess að
fylgjast sem bezt með framförúm
og nýjungum í skólamálum. Hún
er því mjög vel menntur kenn-
ari, enda reyndist hún prýðisvel
í því starfi, gekk að því með trú
og dyggð og fórnfúsu hugarfari.
Frk. Kristbjöfg stárfaði um
áratugi af miklum dugnaði á Ak-
ureyri. Hún var lengi ein af for-
ystukonum Hlífar og form. Samb.
norðl. kvenna var hún um skeið.
Hún vann einnig mjög ötullega
að stofnun Kristneshælis, og var
þá sæmd riddarakrossi Fálkaorð-
unnar.
Frk. Kristbjörg vaf í meir en
hálfan þriðja áratug kennari við
Barnaskóla Akureyrar. Hún á
því hér fjölda nemenda og munu
margir þeirra, ásamt gömlum
starfsfélögum við skólann hugsa
hlýtt til hennar í dag, og biðja
henni blessunar.
Frk. Kristbjörg dvelst nú á
elliheimilinu í Skjaldarvík.
Leikfélag Húsavíkur sýnir
Skugga-Svein
Leikfélag Húsavíkur hafði
frumsýningu á Skugga-Sveini
Matthíasar Jochumssonar nú í
vikúnni og þótti sýningin í alla
staði vel takast. Júlíus Havsteen
sýslumaður er leikstjóri. Aðal-
leikendur eru: Helgi Bjarnason,
leikur Skugga-Svein, Ketil leik-
ur Kristjári Ólafsson, sýslu-
manninn Birgir Steingrímsson,
Harald léikur Ari Kristinsson,
Jón leikur Haraldur Gíslason,
stúdentana þeir Eysteinn Sigur-
jónsson og Bjarni Sigurjónsson,
Sigúrð í Dal leikur Mikael Sig-
urðsson, ÖgmUnd leikur Einar M.
Jóhannesson, Guddu leikur frú
Oddfríður Skúladóttir,. Gvend
smala Ingimar Jónsson og Ástu
leikur frú Birna Björnsdóttir og
vakti leikui' hennar sérstaka at-
hygli. Var leikendum og leik-
stjóra ágætlega fagnað á fr'um'-
sýningunni af fullu húsi áhorf-
enda.