Dagur - 04.09.1957, Blaðsíða 5

Miðvikudaginn 4. ^eþtember 1957
D A G HJ R
5
Þegar útgáfa þess'a rits var fast-1
mælum bundin voruni við sem að
því stöndum þegar ráðnir í einum
hlut: við skyldum freista þess að ná
fundi Halldórs Kiljans Laxness og
hefja ritið á viðtali við hann ef kost-
ur gaefist. Skáldið tók þessari mála-
leitan af einstakri vinsemd, og einn
sólskininn maídag ókum við sem
leið liggiir upp í Mosfellssveit á vit
skáldsins að Gljúírastéini. En sem
við fórum þarná í kolgráum ryk-
mekki þjóðvegarins vék sér að okk
ur ein óþyrmileg spurning og varð
ekki vísað á bug: Var þetta ekki
furðuleg bíræfni, nánast ósvífni, að
ætla sér að fara að angra nóbel-
skáldið með fáráðu spúrningafjasi?
Myndi okkur ekki vefjást tunga um
tönn að afsaka slíkt framferði? —
Ætli endalykt þessa ferðalags yrði
ekki bezt lýst með orðum annars
skálds: Og J>að voru hljóðir og
hógværir menn, sem héldu til
Reykjavíkur?
Síðan var komið í lilað að
Gljú frasteini og ekkert tóm lengur
til hugrenninga sem Jtessara.
— Svo að þið ætlið að fara að
gefa út tímarit, segir f.axness og
hefur leitt okkur til sætis í vinnu-
stofu sinni. Hvers konar rit á [>að
að verða? Tímarit um bókmenntir
og menningarmál, jahá. Stundum
koma nienn til mín út af svoná
ritum; Jrví miður get ég alltof lítið
gert fyrir þá. Eg vil umfram allt
taka fram strax, að ég sit hér ekki
í fullu pakklnisi af spakmælum til
að miðla eftir þörfum. Ég segi oft
við blaðamenn: Talið við mig um
einfalda hluti, spyrjið hváða teg-
und af bleki ég nota, eða hvaða
númer af skyrtum. Það ]>ýðir ekki
að spvrja mig um hinztu rök hlut-
anna eins og ég væri einhver
Sókrates. Hvað' get ég gert fyrir
ykkur?
Við víkjum að J>ví sem er okkur
efst í huga, hinu nýja verki skálds-
ins: Er Brekkukotsannáll sjálfsætt
verk? Eða er ]>að uppliaf að sagna-
bálki eins og sumir menn vilja vera
láta? “
— Því er íljótsvarað, að Brekku-
kotsánnáll cr alveg lokað verk og
gcfur ekki tilefni til framhalds.
Sagan bítur í sporð sér. Álfgrímur
er umgerð um siiguna, eða öllu
heldur sá spegill sem tekur við
mynd umhverfisins. Hann er upp-
liafið að Garðari Hólm, sem er sjálf
söguhetjan. Þegar Garðar Hólm
deyr er engu ]>ar við að bæta, sög-
unni er einfaldlega lokið.
— Það er oft talað um fyrirmynd-
ir höfunda að ákveðnum pérsón-
um í verkum þeirra. Hvað vilduð
]>ér segja um þetta?
— Það Veit eg ekki. Og þó. Eg er
til dæmis alls ekki frá því að Garðár
fíólm sé að einhverju leyti ér sjálf-
um — eins og Bjartur og Ólafur
Kárason og allt þetta fólk eru
]>ættir af sjálfum mér þótt eg hafi
áð vísú hfáð allt öðrú lífi en það.
J aliri persónusköpun er vita-
skufd rOTTt' ST fyrfrmyndum, þær eru
bara lagaðar til og oftastnær gerðar
óþekkjanlegar. Það eru venjulega
tóm aukaatriða sem minna lesarann
á ákveðnar persónur. Og svo sþinn-
ast í kringum þetta undarlegár sög-
ur. Eg átti til dæmis að hafá haft
karl austur á Jökuldalsheiði, Bjarna
nokkrum í Veturhúsum, sem fyrir-
mynd að Bjarti í Sumarhúsum.
Sánnleikurinn er sá að eg kom í
Veturhús einu sinni á ferðalagi, stóð
við í klukkutíma — og hitti ekki
einu sinni bónda, því að hann var
ekki heima. Löngu síðar fór ég að
Heimsókrr að Gljúfrasteini: ___^ ___ _______ ______
Við sköptin lisfaverka er tíminn frumskilyrði
____ ___ _______ ______ - segir Halldór Kiljan Laxness
heyra utan að mér að hann væri
hinn upprunalegi Bjartur; menn
stóðu á þessu fastar en fótunum,
og tjáði ekki móti að mæla. Svona
kenningar eru alltaf reistar á þeim
aukaatriðum sem skipta minnstu
máli. Það' er engin persónusköpun
að mála upp persónur sem maður
kann að hafa ]>ekkt í veruleikan-
um, og á ekkert skylt við listræn
vinnubrögð.
— Hvað um þá skáldbræður Ólaf
Kárason Ljósvíking og Magnús
Hjaltason?
— I>að er rétt að saga Ólafs er
samin eftir dagbókum Magnúsar, og
sums staðar stiiðzt mjög nákvæm-
legá' við þær. K.n engu að síður er
saga Ólafs <>II iinnur en sa'ga Magn-
úsár; mennirnir eru ekki líkir nenia
að ytra sviþmóti, saga þeirra ekki
nemá á yfirborðinu. Til dæmis er
reynt að gefa í skyn að Ólafur sé
gott skáld, jafnvel mikið skáld — en
Magnús var óumdéilanlega leir-
skáld. Hann orti tæpast visuorð sem
hafandi sé yfir. Og þetta eitt segir
]>ó engan veginn allan muninn á
þcim Magnúsi og Ólafi.
Svipað dæmi má taka úr Brekku-
kotsannál. Það iná leiða að því rök
að gamall bær í Reykjavík sem hét
Melkot sé fyrirmynd að Brekkukoti.
Melkot stóð þarna við endann á
Tjarnarbrekkunni, og eg þekkti þar
vel til. Ef ég ætlaði hinsvegar að
skrifa um bæinn í Melkoti mundi
sú saga verða mjög ólík Brekku-
kotsannál, já í rauninni gersamlega
önnur.
— Menn hafa viljað lialda því
fram að með sögupersónum yðar
allt frá Sölku Völku til þeirra
svarabræðra i Gerplu og Garðars
Hólm séuð þér að túlka ákveðinn
þátt — eða þætti — i íslenzkri
þjóðársál. Fallizt þér á það?
— Jón Hreggviðsson og Bjartur
liafa sjálfsagt einhver íslenzk þjóð-
areinkenni til að bera. Ólafur Kára-
son er sérgtiik tegund af veraldar-
afglápa sem fæst við bókaramennt
— ég veit ekki hvort það er svo ein-
stakt íslerizkt fyrirbrigði. Svoná
mætti teljá áfram. En menn virðast
bará alls staðar kannast við þessar
persónur; ekkert síður þegar búið
er að þýða sögúrnar í framandí
tungur en hér heinta á Islandi. Hafi
þær einhvér þjóðleg einkenni eru
þau ekki siður sam]>jóðleg. Einú
sinni heimsötti mig Ameríkumaður
frá New York. Þetta var mikils hátt-
ar maður, því að hann hét tveimur
nöfnum og gandstrik á milli, og
slíkt er liágöfugt í Ameríku. Hann
sagði mér að í New York einni
samán lifði að rinnnstá kosti ein
milljón Bjarta. Þetta er í sjálfu sér
ekkert ótrúlegt. í erlendum stór-
borgum ér sjálfsagt margt af fá-
tæku fólki sem lifir við sömu
þriingu siðálögriiálin og sömu
kröppu kjörin og íslenzki einyrk-
inn.
— Þér nefnduð þýðingar. Er ekki
erfitt að finna niénn, sem geta þýtt
úr íslenzku svo vel sé?
— Jú, það er mjög erfitt. I>etta
eru oft orðnar allt aðrar bækur,
þegar búið er að þýða, mcnn mis-
skilja híutina eða fletja þá út. Og
það sem er sæmilega gott á íslenzku,
verður oft versta flatneskja í þýð-
ingu; það svíður manni einna sár-
ast. Svo eru þeir sárafáir, sem þýtt
geta úr íslenzku. Nú er Gerpla t. d.
að koma út hjá Methuens forlagi í
London. Hún er þýdd á ensku úr
sænsku — í allri London fannst
enginn maður, sem þýtt gæti úr ís-
lenzku.
Ýmsar þýðingar eru líka gerðar í
blóra við hofundinn. ’ Ég hef til
dæmis frétt á skotspónum um tyrk-
neska þýðingu á Sölku Völku og
franska á Silfurtúnglinu og þýzka á
Ungfrúnni góðu, sérii aldrei hefur
verið sainið um. Þetta er vitaskuld
ekkert annað én þjótnaður og hægt
að láta dæma sér skaðabætur fyrir.
En það er leiðigjarn starfi að eltast
við þjófa út um heim, og rnaður
nennir ekki að fást við það. Verst
er, að slíkar þýðingar eru lirak-
smánarlega gerðar oftast nær; mað-
ur, sem er illa kominn að verki,
viririur þ'að sjaldan vel.
í hinu nýja tímariti DAG-
SKRÁ, sem ungir Fram-
sóknarmenn gefa út, er við
tal það er hér birtist. Rit-
stjórar Dagskrár cru Ólaf-
ur Jónsson og Sveinn
Skorri Höskuldsson.
Þegar hér er komið sögu liefur
hústreyja borið okkur kaffi og bakn-
ingar, og undir borðum tökum við
upp léttara lijal, spyrjum skáldið,
hvort ungir höfundar sendi honum
ekki ritverk sin tii umsagnar og
leiti ráða hjá lionum.
— Ojú, ég fæ seud handrit úr
ýmsum hornum héiiris; sumir vilja
fá umsögn þekkts höfundar til að
eiga liægara með að koma verkurii
sínum á framfæri, aðrir vilja bein-
línis lá aðstoð við að semja bækur.
Annars er það sjaldgæft að mériri,
sem hala skrifað heila bók, vilji
beinlínis leita ráða hjá öðrum; þeir
liafa gert eins og þeir gátu og eru
helzt að sælast eftir meðmælum. Ég
liéf líka þá trú, að maður, sem fer
eftir öllu, sem fundið er að honum,
og snýr verki sínu við fyrir orð ein-
hverra manna úti í bæ, sé bölvaður
| aumingi.
Það eru oft undarlegar ritsmíðar
sein fólk langar til að konta á fram-
færi, — utanlands engu síður en hér
á landi. Ég héf stundum komizt í
handritahlaða. sem sendir liafa ver-
ið til keppni hjá einhverju forlagi
eða tímariti, óg þar liafa verið
furðulegir hlutir í bland, margt fyr-
ir neðan allar hellur — sumt algerð
geðbilun. Margir, sent eru lakar
skrifandi eii t. ,d. vanaiegur hrepp-
stjóri, lialda að þeir séu ritliöfund-
ar.
— En á livaða nútimahöfundum
liafið þér mést dálæti?
— í seinni tíð lcs ég heldur lítið.
Þegar ég var yngri, las cg mikið,
bæðMÖassískár, bókmeniitir og yngri
verk, en nú orðið firin ég sárafátt
sem kemur mér nýstárlega fyrir
sjónir. Þegar ég er í París, kaupi ég
vanalega 20—30 nýúkomuar bækur
og glugga í þetta, þegar heim er
komið, en endist sjaldán til að Ijúka
neinu. Maður er kannske orðinn
svona þéttheimskur af elli og blas-
éringu.
í ÞýzkáÍandi eru fáir eftir, síðan
Brécht og Tliomas Marin leið, nema
kannske Max Frisch — sem reyndar
er Svisslendingur; ég hef stundum
verið að leita að enskum höfundum
nútímans, en mér finnst þeir standi
ofmikið í skugga stórrar fortíðar;
frá Ameríku kemur ekkert manni
á óvart um þessar mundir. Nikos
Kazantzakis? Nei, h'arin er of hér-
aðsbundinn fyrir mig, þótt viðhorf
okkar séu að ýmsu leyti svipuð.
Aftur á móti er alltaf eitthvað
að gerast í París. Þar er andlegt líf,
þrátt fvrir allt og allt, fólkið er vak-
andi og gáfað, frönsk bókmennta-
hefð er sterk, þótt hún sé lokuð í
sjálfri sér og minni okkur útlénd-
inga oft á eyjaskeggjamenningu. Ég
var í I’arís nú á dögunum og sá þá
leikrit Samuels Becketts. Hann er
reyndar íri, þö hann skrifi frönsku.
Ég hef fylgzt nteð honum frá byrj-
un, og nú keypti ég nýjasta verk
hans, Fin de Partie. Hann kemur á
óvart. Mér finnst heldur gaman að
En attendant Godot, það er gáfu-
legt og skemmtilegt á sinn hátt,
bráðfyndið með köflum. Beckett
er fullur af gamlatestamentislegri
svartsýni eða réttara sagt svarta-
gallsrausi, sem minnir á Prédikar-
ann eða Jobsbók eða liarmagrát
Jeremíasar. Viðhorf hans er sér-
kennandi fyrir kaþólskan mann, er
liefur misst trúna; hann er fullur
:af gremju og leiðindum yfir þessari
Imissu. Guð er svín, segir hann.
jÞetta gæti guðlcysingi, trúleysingi
eða mótmælandi aldrei sagt. Þá má
nefna ungu stúlkuna, setn lenti í
bílslysinu um daginn — Frangoise
Sagan. Hún er, ágætisstúlka, Bon-
jour Tristesse alveg einstakt verk.
Svona höfundur gæti hvergi komið
fram neiria í París; hún hefur
sprottið herklædd úr franskri liefð,
cins og Pallas Aþériá úr höfði Seils.
Bonjorir Tristesse var vfst þýdd á
íslenzku og kölluð Sumarást — tit-
illinn einn gefur auga leið livernig
]>ýtt er. Það er eins og maðtirinn
liafi skipt á glóandi gulldúkati og
þvældum einnar krónuseðli. Með
þessu lagi er hægt að drepa allar
bókmenntir. • *£■
— Leyfist að spyrja, hvort þér
séuð nokkuð farinn að sinna nýju
verki?
— Néi, ég hreyfi ekki blek. Síðan
ég lauk við Brekkukotsannál hef
ég verið í útlöndum mest'an part.
Auk þess hef ég aldrei löngun til
að byrja strax aítur að verki loknu;
maririi finnst maðrir hafi skrifað sig
til skrattans og vill ekki koma ná-
lægt bleki — dettur jafnvel í liug
að fara á síkl.
Annars er ég oft að velta því fyrir
mér, livar það fólk leynist, sem
nennir að lesa þessar skáldsögur,
sem maðrir cr að skrifa. Skáldsögur
eru ágætar, ef maður fær kvef eða
lendir í ferðaliigum eða annarri
ógæfu, hvað þá ef maður fær lang-
varandi bronkítis og þarf að fara á
hæli. En ég veit svei mér ekki, hvar
skáldsagrialésendur leynast annars
staðar.
— Yður virðist ]>á kannske eins
og sumum öðrum, að skáldsagan sé
deyjandi listform?
— Skáldsöguformið er orðið út-
jaskað; það er búið að skrifa þau
feikn af góð'um skáldsögum í heim-
inum. Allt öðru máli gegnir með
leikrit. Vitrir merin hafa sagt, að
leikrit skiptist í örfáar kategóríur
og hægt sé að semja þau eftir for-
múlu.
— En hvað segið þér um verald-
legan frama eins og að hljóta Nó-
belsverðlaun?
— Um þau er ekkert sérstakt að
segja; þetta er eins og hvað annað,
sem að höndum ber á lífsleiðirini,
maður verður að taka því. Ef mað-
ur lætur aklrei litla framann blinda
sig, þarf maður ekki að óttast stóra
framann.
Við sköpun listaverka er tíminn
frumskilyrði; það tjóar ekki að
sinna list í tómstundum sínum.
List krefur ótakmarkaðs tíma — auk
alls annars. Sumir höfundar vilja
vera að hlaupa við fé, sjóða graut,
prédika yfir söfnuði og því um líkt,
og lialda að þetta sé þýðingarmeira
en að skapa lfstaverk, það geti þeir
alltaf gert í tómstundum á kvöldin.
Slíkt er misskllningrir.
Maður verður að helga sig list-
inni með öllu, eða láta hana af-
skiptalausa, annars gctur farið illa
fyrir manni.
Það er orðið áliðið dags, og við
kveðjum skáldið í Gljúfrasteini á
þröskuldi og þökkurn ágætar mót-
tökur. Síðan hverfum við í ryk-
mökkinn á nýjan leik og höldum
heimleiðis úr Mosfellssveit með
kvöldsól i augum. — Ó. J.
- Kormngasögur
(Framhald af 1. síðu.)
fróði og Ari eru taldir vera fyrstir
til að skrifa yfirlitsrit um Noregs-
konunga. Seinna á öld’inni hefst
svo ritun sérsagna og þá fyrst Olafs
saga helga. Flest þessi upphafsrit
munu nú vera glötúð, en sagna'rit-
arar, sem á eftir komu, munu hafa
notað eldri ritin sér til stuðnirigs,
svo að sumt mun enn geymt, annað
alveg taþað og nókkuð varðveitt í
nýjum búnirigi. Helztu konuriga-
sagnaritarar þessa tímabils voru, að
talið érr'Sæfhundur fróði Sigfússon,
Ari fróði Þorgilssori, Eiríkur Odds-
sori, Styrmir prestur Kárasori, Karl
ábóti, Oddur Snorrason murikur,
Gunnlaugur Leifsson, Snorri Sturlu-
son, ÓlafttrÞórðarson hvítaskáld og
Sturla Þórðarson. Margir aðrir hafa
gleyriizt, eða þeir ekki hirt urri að
láta nafns síns getið.
■ Bækur íslendingasagnaútgáfunri-
ar hatfa selzt mjog mikið, og sýnir
það áhuga almennings á förnbók-
mentiturn okkar.