Dagur - 05.09.1992, Blaðsíða 11

10 - DAGUR - Laugardagur 5. september 1992
Aður en núverandi kvótakerfí var tekið upp í
sjávarútveginum var það draumur allflestra
ungra manna í sjávarplássum víðs vegar um
landið að komast sem fyrst á sjó, og litu
margir ungir menn á sína fyrstu sjóferð sem
eins konar manndómsvígslu. Eftir því sem þeir voru
yngri því meiri hetjur voru þeir í augum félaga sinna
enda voru þeir ósparir að segja af sér hreystisögur af
sjónum. Þorvaldur Baldvinsson er fæddur og uppalinn á
Arskógsströnd og hafði eins og fleiri unglingar sem alast
upp við sjávarsíðuna farið sína fyrstu sjóferð um ferm-
ingaraldurinn á átta tonna báti með föðurbróður sínum
og síðan lögboðinni skólagöngu lauk hefur Þorvaldur,
eða Lalli eins og hann er kallaður, verið á sjó, þó mis-
jafnlega mikið. Þegar skólagöngunni lauk var stefnan
tekinn á sjóin og þar með var ævistarfíð ákveðið, a.m.k.
þar til þorskinum fór að fækka óhæfílega í hafínu að
mati fískifræðinga og stjórnvöld fóru að stjórna físk-
veiðum í formi kvóta.
Lalli í Sœlandi í helgarviðtali:
„Með minnkandi fiskveiðikvóta
fer kaupgeta almennings þverrandi"
Fyrsti báturinn sem Þorvaldur var á hét
Sverrir og var róið á hefðbundin mið út við
Grímsey, við Gjögrana, á Fljótagrunnið
eða austur í Fjörðu, en þangað róa bátarnir
enn þann dag í dag. 8 tonna bátur þótti stórt
skip í þá tíð og mikill fengur að fá að róa á
slíku fleyi. Ekki byrjaði sjómennskan vel
því hann braut báða fæturna í spili á bátnum
Draupni sem föðurbróðir hans átti þá og átti
hann lengi í þeim meiðslum og á reyndar í
þeim enn.
Framtíðin bundin sjósókn
- En var ekkert í huga hans annað en að
gerast sjómaður?
„Jú, mér var búið að detta ýmislegt í hug
en það var bara ekkert tækifæri til að gera
neitt annað á Árskógsströnd og ég vildi ekki
flytja burt. Ég flutti svo til Dalvíkur þegar
ég gifti mig og hélt áfram sjómennsku þar
enda var ég orðinn svo ánetjaður sjó-
mennsku að ég hugsaði ekki um neitt
annað. Þegar menn byrja ungir á sjónum
eiga þeir mjög erfitt með að rífa sig frá því
aftur. Á þessum árum voru miklir mögu-
leikar fyrir duglega menn í góðum plássum
að hafa góðar tekjur og því ekki eftirsókn-
arvert að koma í land. Það á við víða í dag
en virkilega góðum plássum hefur fækkað
töluvert. Það var mjög algengt að menn
réru á smærri bátunum, sem þeir áttu jafn-
vel sjálfir, fyrri hluta sumars og fóru svo á
síld á sumrin og haustin og síðan á vertíðar-
báta á veturna. Þannig var vinnuhringurinn
hjá mörgum,“ segir Þorvaldur.
- Hvenær eignast þú svo fyrsta bátinn?
„Fyrsta bátinn eignast ég svo 1965, en það
var átta tonna bátur sem hét Sæbjörg sem ég
keypti á Hjalteyri. Þetta var erfið útgerð því
báturinn bilaði mikið og segja má að fyrstu
tvö árin hafi farið í viðhald og viðgerðir.
Maður hljóp ekki inn í banka til að sækja
peninga til að fjármagna viðgerðir því pen-
ingar lágu ekki á lausu á þessum árum. Ég
keypti bátinn í lok síldarævintýrisins og því
má segja að ég hafi gert kaupin á hagstæð-
um tíma, en hins vegar hafði ég verið mörg
ár á ýmsum síldarbátum. Síðan tók við ann-
að síldarævintýri í Norðursjó en ég tók ekki
þátt í því ævintýri nema rétt í upphafi.
Þegar ég byrjaði á sjó voru smærri bát-
arnir eingöngu á handfærum og línu en þeir
fara síðan ekki á net fyrr en um 1960 og þeg-
ar ég keypti minn fyrsta bát voru flestir
komnir með net og eins með dragnót sem
miklar vonir voru bundnar við. Síðar hafa
margir fengið hálfgerðan ímugust á henni.“
Viðskipti með báta hrakfallasaga
- Þú hefur Iíka verið ótrúlega óheppinn í
viðskiptum með báta?
„Erfiðasta tímabilið var á árunum 1977 til
1980 en þá seldi ég tvo báta vegna erfið-
leika. Annar þeirra sökk og kaupandi hins
varð gjaldþrota og þar tapaði ég stórfé en ég
hafði ekki fengið greidda eina krónu í öðr-
um þeirra og lítið í hinum. Það tók mig ein
sjö ár að rétta úr þeim kút aftur. Þegar byrj-
að var að stjórna fiskveiðum með fiskveiði-
kvóta, banndögum o.fl. sá ég að ekki væri
möguleiki á því að Iifa af fiskveiðum til
langframa og því fór ég að huga að því að
réttast væri að taka sér eitthvað annað fyrir
hendur. Með aflareynslunni var afli meiri á
hvern úthaldsdag og ég hafði hugsað mér að
róa einn en eftir kvóta var ég um hálft ár að
ná honum.
Tekjur voru viðunandi með því að öllum
kostnaði var haldið í lágmarki en það gat
kannski ekki gengið endalaust en algengt er
að tveir þriðjuhlutar af aflaverðmætinu fari
í kostnað. Ég á þessa aflahlutdeild ennþá,
en hún er hins vegar stöðugt að minnka en
ég hef verið í sumar á leigubát sem heitir
Sædís og er frá Dalvík og Iagt aflann upp
hjá Jóhannesi og Helga hf. Kvótaárinu lauk
á mánudaginn og segja má að þá hafi verið
eins konar gamlárskvöld hjá sjómönnum,
en ekkert fyllerf. “
- Fyrir nokkrum árum var ákveðið að
byggja flotbryggju á Dalvík fyrir smærri
báta og trillur. Þú stóðst einn gegn þeirri
ákvörðun hafnaryfirvalda, af hverju?
„Það var búið að byggja smá garð fyrir
smábátana og norðan á hann var settur
grjótgarður og það gefur auga leið að til-
gangurinn var að drepa niður sjógang og
hreyfingu í höfninni. Samt var flotbryggjan
sett norðan við grjótgarðinn og seinna kom
í ljós að það var vita vonlaust. Það var gert
á þeirri forsendu að ekki væri hægt að koma
henni suður fyrir grjótgarðinn þar sem þar
þyrfti að dýpka svo mikið. Það hefur nú ver-
ið gert núna og ég sé ekki að það hafi orðið
neitt ódýrara að fresta þeirri framkvæmd
um nokkur ár.“
Kaupin á matvöruverslun
hrein tilviljun
- Þegar aflahlutdeild þín fór að minnka
fórstu að huga að öðrum atvinnurekstri. Nú
hefur rekstur matvöruverslunar ekki verið
talinn sérstaklega arðvænlegur verslunar-
rekstur á allra síðustu árum en samt var ráð-
ist í það að reka matvöruverslun á Akur-
eyri. Var það skynsamleg ákvörðun eða
hrein glópska?
„Ég var málkunnugur þeim manni sem
hér var með matvöruverslun undir nafninu
„Þorpið" og hann vildi leigja aðstöðuna en
reksturinn var farinn að ganga erfiðlega
vegna þess að húsnæðið var svo dýrt enda er
þetta mikið húsnæði. Ég ræddi við Kristján
son minn, sem bjó þá í Reykjavík, um það
hvort hann væri tilbúinn að fara með mér út
í svona verslunarrekstur þar sem fiskveiðar
væru að líða undir lok.
Það varð síðan úr að ég og þrír synir mín-
ir stofnuðum hlutafélag um reksturinn en
Kristján er verslunarstjóri en hinir tveir eru
sjómenn. Aðbúnaður hér er langt frá því að
vera góður, og t.d. hefur verslunin undan-
þágu frá heilbrigðisyfirvöldum vegna þess
að bílastæðið hér fyrir utan er ómalbikað og
þegar blautt er úti berst mikill aur inn í
verslunina vegna þess að mikill leir er í
ofnaíburðinum á stæðinu.
Fyrri eigandi varð gjaldþrota og Búnaðar-
bankinn eignaðist allt húsnæðið en seldi síð-
ar efri hæðina og yfirtók leigusamninginn
milli okkar og fyrri eiganda um verslunar-
húsnæðið en bankinn ætlar að selja verslun-
arhúsnæðið líka og því er að hrökkva eða
stökkva fyrir okkur þegar þar að kemur.“
Samkeppnin fer harðnandi
„Þegar við hófum verslunarrekstur hér 2.
október 1990 voru möguleikar á því að reka
matvöruverslun allsæmilegir með því að
halda öllum tilkostnaði í lágmarki, en nú
keyrir alveg um þverbak. Ég tala nú ekki
um eftir að stóru markaðsverslanirnar fóru
að hafa opið bæði á laugardögum og sunnu-
dögum sem ekki var þegar við byrjuðum, og
mér sýnist það vera stefna þeirra að losa sig
við hverfaverslanirnar. Forráðamenn þess-
ara stóru verslana hafa orðið varir við það
eins og fleiri að verslun í landinu hefur
minnkað um jafnvel 10% en þeir gera sér
ekki grein fyrir því að viðskiptavinunum
fjölgar ekki á svæðinu né eykst verslun ein-
stakra viðskiptavina. Með því að hafa opið
alla daga vikunnar seilast þeir hins vegar í
vasa þeirra viðskiptavina sem hafa skipt við
hverfaverslanirnar um helgar.
Hverfaverslanirnar eru nauðsynlegar en
þær hafa engan rekstrargrundvöll ef fólk
kaupir þar aðeins mjólk og brauð en gerir
síðan stórinnkaup á annarri matvöru í stór-
mörkuðunum. Það gleymist oft að fólk ekur
langar leiðir til að komast í þessar verslanir,
jafnvel 100 km, og ég er hræddur um að þá
sé mestur glansinn farinn af hagnaðinum af
verslunarferðinni.“
Laugardagur 5. september 1992 - DAGUR - 11
Texti og myndir:
Geir Guðsteinsson
Nýjungar í vöruvali
- Fljótlega eftir að þið byrjuðuð buðuð þið
upp á varning sem ekki var almennt á boð-
stólum í öðrum verslunum?
„Við höfum alltaf boðið upp á nýjan fisk
af trillum eða smærri bátum þegar hann hef-
ur verið falur og einnig höfum við haft hér
hnísu- og höfrungakjöt og það hefur verið
vinsælt. Á mínum yngri árum var þetta kjöt
aldrei selt heldur var kallað á liðið í kring
þegar einhver hafði fengið slíkan drátt og
sagt að hér væri nóg af kjöti að fá. í dag gef-
ur enginn neitt og innheimt er greiðsla fyrir
allt sem látið er af hendi. Margir hafa ekki
smakkað þetta kjöt og eru hræddir við það
af ókunnugleika en þetta er hins vegar hinn
besti matur.
Svo erum við með hugmyndir á prjónun-
um sem er svar við sunnudagsopnun stór-
markaðanna en ég hvorki get né vil greina
frá því í hverju þær eru fólgnar en það skýr-
ist innan tíðar. Það er hins vegar erfitt að
vera með tilboð, því fólk sem ekki verslar
hér að staðaldri kemur ekki hingað þó til-
boð séu í gangi nema kannski einu sinni, og
þá af hreinni forvitni. Við erum þessa dag-
ana að fá hreindýrakjöt að austan og það
hefur alltaf fengið góðar viðtökur og auðvit-
að dregur það einhverja nýja viðskiptavini
að sem þá kaupa einnig aðra vöruflokka."
Ódýrara en í heildverslunum
- Nú hefur talsvert verið rætt um mismun á
verðlagi í hverfaverslununum annars vegar
og stórmörkuðunum hins vegar og margir
undrast það að hægt sé að fá sumar vörur
ódýrari þar en hjá heildverslunum?
„Já, við kaupmennirnir getum keypt vöru
í þessum stórmörkuðum sem er á lægra
verði en heildverslun bíður okkur hana á.
Ég held að það felist fyrst og fremst í því að
stærri verslanir fá meiri magnafslátt en við
enda kannski ekki óeðlilegt þegar jafnvel er
verið að tala um hundraðfalt meiri sölu og
veltu.
Fyrir jólin í fyrra barst okkur til eyrna að
ákveðnar framleiðsluvörur væru boðnar á
20% afslætti. Þegar ég fór svo á stúfana og
ætlaði að versla var mér vinsamlega bent á
það að beina viðskiptum mínum til umboðs-
aðilans. Hjá umboðsaðilanum var mér hins
vegar boðinn 8% afsláttur. Mismunurinn er
notaður til að þjóna stærstu viðskiptavinun-
um á kostnað okkar sem minni veltu hafa.
Yfirleitt fáum við 45 daga gjaldfrest á
þeim vörum sem við kaupum til verslunar-
innar en ég veit dæmi þess að stærri aðilar fá
allt að 90 daga gjaldfrest.“
Sameiginleg innkaup
- Hefur aldrei komið til þess að smærri
verslanir sameinuðust við innkaup?
„Nei, þetta er svo sundurlaus hópur en
reyndar ræddum við þrír aðilar um samstarf
í fyrra en það datt uppfyrir. Við sáum
reyndar leiðir og smugur en viljann til raun-
verulegs samstarfs vantaði.“
- Nú rekur konan þín fataverslun á
Dalvík, verslunina Kotru. Kom það aldrei
til greina í upphafi að þið færuð í samstarf
þar, hún með fataverslun en þú með mat-
vöruverslun?
„Á Dalvík er hreinlega ekki markaður
fyrir matvöruverslun í samkeppni við Kaup-
félagið, enda er verslunin Sæland á
markaðssvæði sem telur helmingi fleiri
íbúa. Því var eðlilegt að álíta sem svo að
þessi verslun gæti gengið rétt eins og Kaup-
félagsverslunin á Dalvík. Við urðum hins
vegar áþreifanlega varir við það að stór hóp-
ur fólks sem býr hér í næsta nágrenni verslar
alls ekki hér eða mjög lítið. Ég bý og ætla að
búa á Dalvík og ek því hingað inneftir þegar
ég fer til vinnu og það er ekkert mál, enda
er. malbikaður vegur alla leið.
Það aka margir til vinnu í Reykjavík frá
Selfossi eða Keflavík sem er svipuð vega-
lengd en þar er hins vegar töluvert meiri
umferð þannig að þeir eru oftast lengur á
leiðinni en ég.
Ég vek athygli á því að fyrir nokkrum
árum síðan var aðeins ein lúga opin hér á
Akureyri vegna kvöldsölu,-þ.e. í Höfða-
hlíð. Síðan var opnuð lúga í Byggðavegi og
Hrísalundi og þá var verð á öllum vörum
keyptum í gegnum lúgu hækkað um 10% til
að mæta launakostnaði. Þrátt fyrir það stóð
verslunin ekki undir þessu en í dag er vöru-
verð miklu lægra og mér er spurn, getur
verslunin staðið frekar undir þessu í dag?
Það er augljóst að þetta leiðir til þess að
þessi kostnaður vegna kvöldsölunnar fer út í
verðlagið.“
Afengisverslun mundi örva
viðskiptin
- Hefur það aldrei komið til greina að opna
aðra verslun á staðnum til að draga fleiri
viðskiptavini á svæðið?
„Upphaflega átti að byggja hér verslunar-
húsnæði sem myndaði eins konar U-hring
utan um bílastæðið og þá yrði ekið inn í það
frá Móasíðu. Það voru því stórhuga menn
sem byggðu hér og þeir hafa trúað á framtíð
hverfaverslunarinnar. Hér er reyndar autt
húsnæði þar sem áður var „sjoppa“ og ef
þar kæmi verslun yrði það einhvers konar
sérverslun en þær ganga almennt illa í dag.
Ég held að þótt þarna kæmi t.d. fataverslun
mundi það ekki draga að fleiri viðskiptavini
í neinum mæli, því hér á Akureyri eru svo
margar fataverslanir og markaðurinn er
hreinlega mettaður. Kæmi hins vegar áfeng-
isverslun hér við hliðina á okkur veit ég að
viðskiptin mundu aukast.“
Minnkandi kvóti, minni kaupgeta
„Með minnkandi afla sem berst á land
minnkar atvinna í landi og kaupgetan þverr
að sama skapi og sú þróun á eftir að halda
áfram eitthvað ennþá. Þar sem innkaupa-
ferðir til útlanda eru að hefjast núna get ég
ekki orða bundist og minni á það að það er
yfirleitt sama fólkið sem fer í þessarar ferðir
ár eftir ár og þetta er fólkið sem oftast er að
berjast í bökkum með heimilishaldið. Þess-
ar ferðir eru fjármagnaðar af peningavald-
inu með einum eða öðrum hætti og kredit-
kortafyrirtækin bjóða upp á greiðsludreif-
ingu og fleira í þeim dúr. Það er einmitt eftir
slíkar ferðir sem algengast er að fólk komi
til okkar og fer fram á lánsviðskipti þar sem
það á ekkert lausafé og getur ekki verslað
meira út á kreditkortið sitt.
Við höfum því miður verið allt of viljugir
að taka fólk í lánsviðskipti, og ekki aðeins
þá sem hafa farið í verslunarferðir erlendis,
en nokkrir af þeim reikningum innheimtast
aldrei að fullu, því miður. Margir lifa hins
vegar of hátt og þegar kemur að skuldadög-
um er leitað á náðir matvöruverslana með
úttekt. Það þarf sterk bein til þess að neita
þessu fólki en því er kannski enginn greiði
gerður með því að fleyta því stöðugt áfram
með fyrirgreiðslu.“
Fyrirgreiðsla vegna bygginga-
framkvæmda ófullnægjandi
- Sýna peningastofnanir versluninni í land-
inu þá fyrirgreiðslu sem eðlilegt getur talist?
„Ef þú vilt kaupa verslunarhúsnæði í dag
eða byggja þá hefur þú ekki mikla mögu-
leika á nægilega stóru láni. Peningastofnanir
lána þér fyrir hluta af fasteignaverðinu til 15
ára að hámarki en þú ert að kaupa eign sem
hefur jafnvel 50 ára afskriftartíma. Það er
hrein ósvífni af peningastofnunum að bjóða
mönnum upp á slík lán með háum vöxtum.
Þetta er hluti af því sem er að drepa niður
„kaupmanninn á horninu“ og jafnvel ýmsa
stærri í kaupmannastétt.
Einstaklingar geta fengið lán sem greiðast
á 42 árum og því má ekki veita fyrirtækjum
viðlíka lán? Það þarf að styðja við verslun í
landinu en ekki drepa hana niður markvisst
því það er almenningur sem borgar brúsann
í hækkandi vöruverði ef hér á landi verða
eingöngu stórmarkaðir sem geta ráðið vöru-
verðinu. Samkeppnin frá hverfaverslunun-
um er neytandanum besta verðlagseftirlitið
þegar öllu er á botninn hvolft.“