Dagur - 03.04.1993, Blaðsíða 10

10 - DAGUR - Laugardagur 3. apríl 1993
DÝRARÍKI ÍSLANDS
Sr. Sigurður Ægisson
Fuglar 20. þáttur
MUSARRINDILL
- (Troglodytes troglodytes)
Músarrindillinn hefur löngum ver-
ið talinn minnstur íslenskra fugla.
Hann er þeirra stystur, en jafnan
þyngri en auðnutittlingur.
Hann er hnubbaralegur, mó-
brúnn að lit, með gráum þverrák-
um á vængjunum aftan til, og með
stutt, uppsperrt stél. Yfir augum er
ljós rák. Goggur er brúnn, svo og
augnlitur. Miðað við búkstærð eru
fætur áberandi sterklegir. Kynin
eru mjög áþekk.
Fuglinn er ákaflega kvikur í
hreyfingum, og á auðvelt með
gang og hlaup. Leitar sér ætis í
rotnandi laufi og moði á jörðu
niðri, eða tínir skordýr í gróðri.
Hann flýgur beint, með afar tíðum
vængjaburði. Flugúthaldið er þó
lítið.
Hann lifir mest í birkiskógum
landsins og grónum hraunum og
er algengur við læki, en lítt hrifinn
af berangri.
A vetrum leitar hann til
stranda, í fjörukampa og þarabrúk,
eða í urðir og grjótgarða.
Hann syngur næstum allt árið
um kring, og er talinn einn mesti
söngfugl íslands.
Músarrindillinn er af rindlaætt,
en það er ætt með um 60 smá-
vöxnum tegundum fugla, sem all-
ar eru skordýraætur. Þær eiga allar
heima í Ameríku, en músarrindill-
inn er eina tegundin af rindlaætt-
inni, sem verpir utan þess svæðis.
Hann verpir auk þess í mest
allri Evrópu, í N-Afríku, um sunn-
anverða Asíu að Kyrrahafi, og
sýnir mikla hæfileika til aðlögunar
að ýmsum staðháttum.
Músarrindillinn skiptist í um
40 undirtegundir. Þar af eru 27 í
Evrópu og Asíu, og 7 í N-Amer-
íku. íslenskir fuglar mynda eina
slíka, T. t. islandicus, og eru þeir
stærri, dekkri og rákóttari en mús-
arrindlar í nálægum löndum. Is-
lenska deilitegundin er 12-13 sm á
lengd, og 14-17 g að þyngd, en
aðrir músarrindlar frá 10,5 sm upp
í 11,5 sm, og ívið léttari.
Vegna smæðar, litar og atferlis,
þ.e.a.s. vegna þess hversu jarð-
bundinn hann er, og gjam á að
skjótast í felur í holum og gjótum,
eða þéttu kjarri, í stað þess að
bjarga sér á flugi, hefur músar-
rindillinn oft með alþýðu manna
verið talinn skyldari mús en fugli,
og áður fyrr var hann því stundum
nefndur músarbróðir. Auk þess
eru til heitin músarfrændi, og svo
bara rindill.
Músarrindill byrjar að verpa 1
árs. Hann er ekki félagslyndur á
varptíma, en utan þess flakkar
hann um í stórum eða litlum hóp-
um. Karlfuglinn mætir á varp-
stöðvar á undan kvenfuglinum,
helgar sér varpsetur og byggir
mörg hreiður. Kvenfuglinn velur
svo úr þessum hvelfingarsmíðum
bónda síns, og þá er loks fóðrað
að innan.
Hreiðursmíð músarrindils er
sérstæð og nefnist kúluhreiður.
Þetta er nokkurs konar hvelfing,
haglega gerð úr mosa og stráum,
með litlu opi á hliðinni. Þvf er
komið fyrir í holum í þúfum,
bökkum við lækjasytrur, í mosa-
þembu í hraunum, eða í urðum, og
fellur það algjörlega inn í um-
hverfið.
Varpið hefst í fyrri hluta maí.
Eggin eru venjulega 5-8 talsins,
hvít að lit, með rauðbrúnum eða
ljósgráum dröfnum. Útungun tek-
ur 14-17 daga.
Kvenfuglinn liggur einn á, en
þegar að ungatíma kemur færa
báðir aðilar mat í hreiðrið.
Músarrindlar eru oft tvíkvænis-
fuglar og er það yfirleitt karlfugl-
inn, sem eignast fleiri maka en
einn.
Breskir fuglafræðingar hafa
verið að rannsaka nokkuð músar-
rindilinn hjá sér, enda mun hann
vera með algengustu varpfuglum
þar. Komið hefur í Ijós, að eftir
milda vetur, einkum og sér í lagi
ef þeir koma nokkrir í röð, getur
músarrindilsstofninn þar farið upp
í 15-20 milljónir fugla.
En fuglinn þolir illa mikinn
kulda, vegna smæðarinnar, og
eins þess, að hann lifir nær ein-
göngu á skordýrum. Eftir veturinn
1962-1963, sem var sá harðasti og
kaldasti þar í landi í 200 ár, fækk-
aði músarrindlunum t.d. um 78%.
En á þeim 10 árum sem á
eftir komu, frá 1964-1974, náði
stofninn að rétta við, svo að tala
verpandi para komst í 10 milljón-
ir.
Rúmlega helmingslíkur eru
sagðar vera á að músarrindill lifi
af dæmigerðan vetur. En elsti
músarrindill, sem hefur náðst lif-
andi, var þó um 7 ára gamall.
Það er að lokum skemmst frá
því að segja, að menn vita ákaf-
lega lítið um ferðir íslenskra mús-
arrindla, eða annað, sem að þeim
lýtur. Til dæmis er stofnstærðin
gersamlega óþekkt.
Eina leiðin til að bæta úr þessu
er að merkja fugla, í þeim tilgangi
að reyna að ná þeim síðar ein-
hvers staðar. En það hefur ekki
verið gert hingað til, nema í afar
litlum mæli.
Og vegna þess hve lítið er í
raun vitað um þennan fugl, hafa í
gegnum tíðina myndast alls kyns
furðusögur um hann. Dæmi um
þetta má sjá í Ferðabók Eggerts
og Bjama, frá 1772, þar sem verið
er að lýsa fuglalífi í Dalasýslu og
á Vestfjörðum. Þar segir m.a.:
„Lifnaðarhættir músarrindilsins
eru einkennilegir. Hann sést sjald-
an að degi til, en liggur þá í
dimmum holum, sem á vetrum
lokast af snjó og ís, en þó hefir
hann ætíð opin leynigöng úr þeim.
Hann er því mest á ferli á nóttunni
og í rökkrinu... Hann sækist mjög
eftir hangiketi. Flýgur hann inn
um eldhússtrompana og heldur sig
þar í sóti og reyk. Mest sækir
hann í kindaketið og grefur sig
inn...þar sem holdið er þykkast, og
gerir sér þar holur. Þegar bænd-
umir verða þess varir, setja þeir
grind á strompinn, sem músarrind-
illinn þorir ekki gegnum. Aðrir
telja hann eins konar óheilíafugl
og setja því trékross á strompinn,
því að þeir trúa að hann þori ekki
fram hjá krossinum.“
Músarrindill að sumarlagi. (Jim Flegg: Field guide to the birds of Britain
and Europe. London 1990).
Matarkrókurinn
Svanhildur Vilhelmsdóttir læknir í matarkrók:
Kjúklingapaté, sveppir í olívu-
oMu og komaksís með döðlum
Svanhildur Vilhelmsdóttir
læknir á Fjórðungssjúkrahús-
inu á Akureyri er í matarkrók
að þessu sinni en hún tók
áskorun Svanfríðar Birgis-
dóttur skólastjóra Stóru-
tjarnaskóla. Svanhildur býður
sœlkerum í lesendahópi Dags
m.a. upp á kjúklingalifrarpaté
og sveppi í olívuolíu.
Kjúklingalifrarpaté
300 gr kjúklingalifur
1 laukur
2 egg
4 dl rjómi
2'/i msk. hveiti
150 gr smjör, mjúkt
negull af hnífsoddi
1 msk. salt
>A tsk. pipar
Allt sett í mixara og hrært
saman. Hellið maukinu í smurt
eldfast mót og setjið lok yfir.
Bakið í ofni við 200 gráður í
vatnsbaði á neðstu rim í 1 klst.
og 10 mín. Síðustu 15 mín. er
lokið tekið af. Kælið.
Borið fram með brúnuðum
eplum og rúsínum
4 rauð epli skorin í báta
2 msk. ferskt timjan, saxað eða 1
tsk. þurrkað
25 gr smjör
3 msk. vatn
salt og pipar eftir smekk
Ijósar rúsínur
Smjörið hitað á pönnu. Epli
og timjan brúnað á pönnunni.
Rúsínunum, kryddi og vatni
bætt á og vatnið látið sjóða
niður. Eplin eiga að mýkjast en
ekki verða lin í gegn. Borið
fram heitt.
Sveppir í olívuolíu
1 kg ferskir sveppir
3 dl hvítvíns eða kampavínsedik
V/i dl vatn
3 hvítlauksrif
2 greinar ferskt dragon eða
basilkum (eða 1 tsk. þurrkað)
4 - 5 dl olívuolía
Skolið sveppina og setjið í pott.
Setjið edik, vatn og salt í pott-
inn og sjóðið í 5 - 8 mín. þar til
sveppirnir eru orðnir mjúkir.
Síið vökvann frá og setjið
sveppina ásamt kryddjurtinni
og hvítlauknum í krukku. Hell-
ið olíunni yfir þannig að það
fljóti yfir sveppina.
Geymið á köldum stað. Gott
að bera fram með grilluðu kjöti.
Koníaksís með döðlum
og karamellusósu
2 msk. vanillusykur
5 eggjarauður
80 gr sykur
Vi l rjómi
1 dl koníak
Sósa
100 gr sykur
1 dl vatn
V/2 dl rjómi
'/2 dl koníak
12 ferskar döðlur
1 dl koníak
80 gr heslihnetuflögur
Þeytið saman vanillusykur,
eggjarauður og sykur þar til það
er orðið létt og ljóst. Þeytið
rjómann og blandið honum í
eggjahræruna ásamt koníaki.
Frystið í minnst 5 klst.
Látið döðlurnar liggja í koní-
aki yfir nótt. Ristið heslihnetu-
flögurnar. Bræðið sykurinn og
látið hann brúnast aðeins.
Blandið vatninu út í sykurinn
og hrærið vel. Bætið rjómanum
út í og síðan koníakinu. Berið
ísinn fram í kúlum eða sneiðum
með heitri karamellusósu og
döðlum. Stráið heslihnetum
yfir.
„Ég skora á Agnesi Heiðu
Skúladóttur, frænku mína, að
mæta í næsta matarkrók en ég
veit að hún bakar heimsins
bestu kökur og býr auk þess til
ljúffengan mat,“ sagði Svan-
hildur Vilhelmsdóttir. GG