Þjóðviljinn - 24.12.1954, Blaðsíða 24

Meðal Grænlendinga var fjöl-
kvæni algengt. Hjá eskimóum
í Kanada má finna þess vott-
inn að upphaflega hafi brúðar-
rán verið algeng. Það er auð-
velt fyTir hjón að skilja og þarf
ekki annað til en það, að öðru-
■ hvoru eða báðum líki ekki að
.vera saman. „í>að er ekki álitin
pein höfuðdyggð að vera maka
éínum trúr í hjónabandi“, segir
Birket Schmith, en hann er
manna fróðastur um hætti eski-
móa. „Þó að það geti komið
fyrir að maður hegni konu
sinni fyrir hórdóm, lítur hann
svo á, að sök hennar sé ekki
onnur en sú, að hún hafi gerzt
of sjálfráð, hann er vís til
að lána hana næstu nótt“. Kon-
ur voru réttlitlar meðal eski-
móa. Knud Rasmussen segir að
eskimóakonur séu háðar geð-
þótta manna'*sinna, eina leið-
in til að losna úr óþolandi
hjónabandi sé að strjúka —
út á gaddinn.
Svona, eða þessu líkt, var
ástandið þegar Hans Egede kom
til Vesturgrænlands árið 1720.
Hann varð stórhneykslaður á
fjölkvæninu, en hlaut þó að
kannast við, að flestir menn
lifðu í einkvæni. Það þótti
heiður að því að eiga fleiri
en eina konu, enda var það
einungis á færi duglegustu
veiðimanna að afla matar
handa svo stórri fjölskyldu. Þá
var siður að veiðimaður rænti
brúði sinni, eða létist gera það,
en hún streittist á móti hvort
sem henni var ljúft eða leitt
að fara með manninum, því
annað þótti ekki hæfa. Ekki
tókst þessi siður af þó að land-
ið yrði kristið, og áttu prest-
arnir í mesta stímabraki með að
fá brúðiria til að svará ját-
Grœnlenzk kona með barn
sitt. Tréskurðarmynd eftir
Grœnlendinginn Rasmus
Bertelsen, um 1860.
andi fyrir altarinu, því það
þótti henni ótilhlýðilegt.
Samkvæmt frásögn Hans
Egede skildu menn við konur
sínar eða ráku þær frá sér af
litlu tilefni, og að geðþótta
sínum, en hinsvegar var kon-
unni heimilt að fara frá mann-
inum, ef hann breytti illa við
hana. Svo segir í frásögn Lars
Dalagers af ástandinu (1750):
„Ekki þarf annars undirbúnings
við en að maðurinn leggist í
annað rúm en hjónasængina
að kvöldi, og mælir hann þá
ekki orð frá vörum, en konan
skilur þá óðara hvað á seiði
er, og hverfur að heiman morg-
uninn eftir. — — En það er
H;ú skapnr hœtti r
á Crnnlnndi
sjaldgæft, að hjón skilji, sem
eiga böm saman.--------“
Hans Egede segir að sá mað-
ur þyki beztur og greiðviknast-
ur, sem fúsastur sá að lána
konu sína gesti og gangandi.
Breytingar á háttum eftir að
landið varð að danskri ný-
lendu.
Þetta hispursleysi og frjáls-
lyndi hefur orðið vatn á myllu
þeirra manna danskra, sem í
landinu hafa dvalizt á síðustu
öldum, og ber svipmót fólks-
ins í Vesturgrænlandi gleggst
vitni um það. Þar finnst varla
lengur maður af óblönduðu
kyni. Samt hafa gilt í landinu
fyrirskipanir, sem brutu þvert
í bága við arfgengar venjur (og
siði danskra manna heima fyr-
ir jafnt og þar), og voru auk
þess langtum strangari en þær
sem gilt hafa í Danmörku.
í brezkum nýlendum þekkist
enn að menn kaupi ,sér konu,
eða eigi fleiri en eina, • en
danska nýlendustjómin hefur
ætíð kappkostað að kenna fólk-
inu í landinu kristilega siði,
a. m. k. að nafninu til, ásamt
vitneskju um refsingar sem í
’vændum væru ef ekki væri
farið að þeim.
Ekki voru Danir fyrr farnir
að stjórna landinu en þeir
bönnuðu fjölkvæni, en þó að
hjónaskilnaðir væru leyfðir í
heimalandinu eins og í öðr-
um löndum þar sem Lúterstrú
ríkti, voru þeir stranglega
bannaðir á Grænlandi, eins og í
katólskum löndum. Þessi lög
gru enn í gildi. Það var um
svipað leyti og lög þessi gengu
í gildi, að fyrirskipað var að
flengja fólk opinberlega fyrir
hórdóm.
Sjálfir hafa eskimóar aldrei
beitt líkamsrefsingum við
nokkum mann að lögum.
Flengingar heimilaðar í lögum
þykja þar í landi hin mesta ó-
hæfa, og enginn glæpur er
álitinn svo ljótur að rétt þyki
að láta pyndingar koma fyrir,
hvað þá ef þeim er beitt til
refsingar fyrir verknað, sem að
engu leyti þótti vansæmandi,
né heldur refsiverður, þótti
mönnum sem þetta væri hin
mesta smán sem unnt væri að
gera varnarlausri þjóð.
Á Austur- og Norðurgræn-
landi náðu þessar lagasetn-
ingar aldrei að komast til. fram-
kvæmda, heldur giltu þar sið-
ir landsfólksins, sem það hafði
tekið að erfðum. Peter Freuch-'
en segir frá því að hvalveiði-
menn hafi komið þar að landi
eftir langa útivist, þótti þá
landsmönnum von að þeir
vildu kveðja konur til sængur
í þessari fróðlegu grein seg-
ir danski lögmaðurinn Robert
Mikkelsen frá hjúskaparhátt-
um Grænlendinga og frá siða-
vöndunarstarfi Dana á Græn-
landi, sem hefur borið harla
lítinn árangur, enda hafa þeir
reynt að þvinga úreltum siða-
hugmyndum upp á þjóð, sem
aldrei hefur hotnað í þeim.
með sér og létu það fúslega
heimilt.
En á Vesturgrænlandi er ekk-
ert samræmi milli lagasetninga
annarsvegar og hátternis fólks
hins vegar. Líku máli gegnir
auðvitað í Danmörku, en þó
er bilið ekki jafn breitt milli
vera að koma upp þeim almenn-
ingssalemum, sem svo mikil
þörf er fyrir, vegna þess að
þau mundu verða misnotuð til
„ólifnaðar“, en getur þess þó,
að þetta sé raunar haldlaus
mótbára, þvi að lauslætið sé
svo yfirgengilegt, að það geti
varla verra orðið.
„Raunar er engúm Grænlend-
ingi ókunnugt um kristilegan
siðalærdóm, en fáir fara eftir
honum nema nokkur hluti
þeirra sem giftir eru og þó
einkum konumar, en ógift fólk
hefur mök sín á milli hvenær
Innanhúss í grœnlenzkum kofa par sem fjölskyldan er að
deyja úr hungri. — Tréskurðarmynd eftir Grœnlending-
inn Aran frá Kangek.
Ung stúlka frá Godthaab í
hátíðarbúningi. Tréskurðar-
mynd eftir Grœnlendinginn
Rasmus Bertelsen, um 1860.
sem svo býður við að horfa.“
„Hvergi verður þess vart, að
þetta þyki vitund ósiðlegt með-
al Grænlendinga, ekki heldur
hinna menntaðri.“
Þessi afstaða er þess vald-
andi hve örðugt viðfangsefni
kynsjúkdómamir eru á Græn-
landi. Það ber sjaldan við að
ógift eignist barn saman, tala
óskilgetinna barna er ekki mjög
miklu hærri en i Danmörku að
tiltölu, en kynsjúkdómarnir eru
tífalt algengari, og hafa þá frá
þriðja hverjum til allra full-
orðinna í hverri byggð.
Þrátt fyrir prédikanir trúboða
og refsiaðgerðir laganna hafa
Grænlendingar ekki breytt af-
stöðu sinni til þessa efnis, og
er það fjarri þeim að álíta laus-
læti sitt ósiðlegt hvað þá synd-
samlegt, en þó má undanskilja
nokkra menn í þjónustu dönsku
stjórnarinnar, á þeim virðast
siðaprédikanimar hafa hrinið.
Fátæktin og siðmenning sem
raunar er meira í ætt við ó-
menningu, hafa gert úr því
illleysanlegt „ólifnaðar“-vanda-
mál, sem áður þótti ekki vera
annað en sjálfsagður hlutur.
boðorða og siða og á Græn-'
landi.
Sá maður heitir ,V. Bertel-
sen, sem bezt hefur kynnt sér
þetta efni. Hann hefur gefið út
stóra bók um heilsufar á Græn-
landi. Hann segir svo: „Það
álíta Grænlendingar sjálfsagð-
an hlut, og til ánægju einungis,
að fólk hafi mök saman þegar
því sýnist svo . . . Það er und-
antekning að hitta fyrir ung-
ling á átjánda ári eða yngri,
sem ekki hefur ratað í eitthvað
ævintýrið. . . Á því er enginn
vafi að Grænlendingar eru
manna frjálslegastir í háttum,
svo að segja má að ógift fólk
og giftir karlmenn megi hegða
sér að vild sinni, en giftar
konur ekki að öllu leyti. . . .
Mér er ekki kunnugt um að
’grænlenzkar konur hafi nokk-
umtíma selt sig löndum sínum,
en þó hafa þær oft þegið gjald
af aðvífandi farmönnum."
Dönskum bamsfeðrum er gert
að greiða 30—60 kr. d. á ári
í meðlag með bami. Meira er
það ekki. Af ógiftum konum
er nærri helmingi fleira en
giftum karlmömium (1930), svo
að það er auðséð, að tæki-
færin eru mörg.
Hellbrigðisstjómin græn-
lenzka hefur verið á báðum átt-
um um það, hvort óhætt muni
ÞORSTEINN VALDIMARSSON;
HEIMH V ARF
Með kiildum nœturblanum
bar þinn róm,
foss minn, ur fjarrum dal
upp á hina háu
heiði, Iwar ég fór.
Og lostinn horfnum trega
£g leit l sýn
bams þinn fallandi flaum.
— Ó, breiður júnirósa
um bahhann handan við;
og yfir strenginn slriða
hvelfd af sól
glitúðans geislabrú —
léttum fetum gengin
i leiðslu sœlli þrá.
•
Jd, bernsha, hvað kom að mir
d öldungs hné
féll ég i freðin spor,
aftur, sem~ ég latsi þar
eyrarbiómin rauð.