Þjóðviljinn - 13.01.1955, Blaðsíða 7

i l i ■—:—;—————
Dómur sögunnar fellur ekki
í einu lagi, heldur i áföngum.
í hjárta fólksins fer fram þró-
un, sem stefnir að ákveðnu
marki. Smám saman verður
ijósara hvert þetta mark er;
hvert stig þróunarinnar táknar
hluta mikilla reikningsskila. f
hug íslenzkrar þjóðar fer nú
fram þróun sem ekki getur
lokið fyrr en að löngum tíma
liðnum — það er verið að draga
að föngin í lokadóminn stóra
yfir þjóðsvikurum íslendinga á
liðnum áratugi. Bók sem út
kom i haust táknar fyrsta á-
fangann á iöngum ferli. Það
er Ijóðasáfnið Svo frjáls vertu
móðir, er flvtur dóm skáldanna
okkar um Sturlunga samtím-
ans — og má vera okkur öruggt
vitni um lokadóm framtímans.
Hér er sýnt hvernig þeir hafa
brugðizt við sem gerst mega
skynja rökin; þeir er Ijá mál
orðlausum skynjunum íslenzkrar
dulvitundar, þeir sem alltaf
og allstaðar eru kvaddir til að
tala fyrir þöglan munn fólks-
ins — vmz það sjálft fær mál.
Það er mikil bók.
Ljóðasafnið Svo frjáls vertu
móðir geymir „nokkur ættjarð-
arljóð 1944—1954“. „Útgáfan er
helguð tíu ára afmæli lýðveld-
isins". „Kristinn E. Andrésson
valdi kvæðin“ og skrifar For-
málsorð, en Mál og menning gaf
bókina út. Hún er 111 blaðsíð-
ur og flytur 46 kvæði 22 skálda.
Kvæðin „eru eftir skáld á öll-
um aldri, flest ljóðskáldin okk-
ar. Þau em margb'reytileg að
formi, j'mist rímuð eða ó-
rímuð, bundin í stuðla eða
ekki. Efnið er látið ráða: ein-
göngu tekin ljóð er varða ætt-
jörðina, land og þjóð, með það
fyrir augum að gefa sýnishorn
af því sem skáldin hafa lagt
fram í þjóðfrelsisbaráttu síðasta
áratugs, í baráttu gegn afsali
landsréttinda, gegn hernámi
landsins og hersetu, gegn er-
lendum yfirgangi og innlendri
þýlund“, eins og segir í For-
málsorðum. Þannig er fréttin
um þessa bók.
Það mun hafa komið ýmsum
á óvænt að unnt væri að setja
saman jafngótt safn ættjarð-
arljóða frá síðasta áratugi og
hér hefur raun á orðið. Ber
þar sjálfsagt tvennt til. ,í fyrsta
lagi hafa Ijóðlislarumræður
okkar upp á síðkastið einkum
snúizt um svonefnd atómljóð,
en þar hefur ættland, eða bar-
áttuméil samtímans, fremur
sjaldan verið á dagskrá, enda
sér þeirra ekki mikinn stað í
þessari bók. En jafnframt þess-
um ljóðum hafa alltaf verið ort
kvæði um landið og fólkið, inn-
blásin af hóska þeim sem yfir
okkur hefur verið kallaður; en
við höfum stundum talið list
þeirra of sjólfsagða til að orð
væri á henni gerandi. í öðru
lagi flytur bókin nokkur kvæði
sem ekki hafa verið birt fyrr,
og við vissum því ekki að til
væru — og hækka þau vissu-
lega ris hennar: Vorkvæði um
ísland, eftir Jón Óskar; Bréf til
bróður mins, eftir Guðmund
Böðvarsson; Þú leggst í grasið
eftir Jóhannes úr Kötlum — og
eru þá aðeins nokkur nefnd. Og
hefur orð Gríms Thomsens enn
einu sinni reynzt að sönnu:
„Enginn skyldi skáldin styggja.
Skæð er þeirra hefnd.“
Af þessari bók verður það
ljóst, sem engum skyldi koma
Jón Helgason
Sú þjóð sem veit sér ekkert
a>ðra niark
en aurasníkjur, sukk og fleðu-
lieti,
mun hljóta notuB herra siima
spork
og heykjast lágt í verðgangs-
manna sæti.
★
á óvart, að landið slær dýrstan
streng á hörpu skáldanna; þeg-
ar þjóðin kallar mæla skáld
hennar snjallast; þegar fólk-
inu er hætt verður hjarta
þeirra örast; eitt kvöld, þegar
bæði þau og við höfum fellt
deilur um form skáldskapar,
velja þau sér hið stærsta efni
til listrænnar sköpunar: voðann
sem steðjar að landi okkar,
þjóð og tungu — sem er þrenn-
ing sönn og ein, eins og segir
í kunnu Ijóði prentuðu í þessari
bók. Einmitt þessi voði hefur
Ólafur Jóh. Sigurðsson
En myrkvist himinn, sortni
heimsins svið
af svörtum, vængjum, þenji
ráníugl kiær
og hlakki grimmt, svo lijartað
titri við,
og hóti morðl þeiin sem eyra
ljær
kalli um sambjörg, sátt og 1X1
og frið:
SYNGDU l'Á VISU! ortu brag
sem fær
vakið og eilt í kvíðnu brjósti
kliðj
*
aleflt anda sumra þeirra skálda
sem hér mæla úr flokki, vakið
loga af glóð þeirra. Eg nefni
aðeins Jakobínu Sigurðardóttur
— þrumurödd þessa þings.
Náttúran hefur jafnan verið
heimarík í íslenzkum ættjarðar-
kvæðum. í skáldskap hefur
jafnvel mátt snúa óblíðu henn-
ar til góðs: „Fjör kenni oss eld-
urinn, frostið oss herði,/ fjöll
sýni torsóktum gæðum að
ná.“ En þó er það sólskinið og
blómstóðið, sumarveðrið og göt-
ur genginna kynslóða sem þar
hafa látið mest að sér kveða.
Ljóð þessa s.afns fylgja mjög
hinni gömlu hefð, einnig ljóð
þeirra skálda sem annars telja
sig frumkvöðla hinnar róttæk-
svo
‘ r
Þorsteinn Valdimarsson
Endist hverjum til skemmstra
stunda
undir himnlnum hciða
á tröll að heita t.il ycrndar sér
og Iáta sig blindan leiða.
*
ustu nýjungar í Ijóðagerð okk-
ar. Bókm hefst á kvæði Jóns
Helgasonar, Hernámsár, og það
er einmitt hernám náttúrunnar
sem skáldinu þykir átakanleg-
ast og svíður sárast: ,,Ó brekku-
sóley sem kremst undir járn-
bentum hælum“. í síðasta ljóði
bókarinnar heitir Ólafur Jó-
Guðmundur Böðvarsson
Glitrar grimd og vangur,
glóir sund og drangur.
Litii ferðalangur,
lóttu vakna nú
þína tryggð og trú.
— IJníl í lautu streymir,
iyng á hciði dreymir,
— þetta lsnd átt þú.
★
hann Sigurðsson á tvítugt skáld
að kveða, fyrir munn okkar
allra, „eins og morgunblær/ sem
óravegu flytur fossanið/ og
frækorn blóms sem þroskaðist
Fimmtudagur 13. janúar

Snorri Hjartarson
Sýni ég þér, fólk mltt,
sök þína og smán
vaki ég í l>ér
vek ég þlg til inín,
ieiði þig til sigurs,
sjá landið bíður
sorgmætt svanhvítt.
sýknrar þjóðar.
★
i gær!“ Þannig eru hvarvetna
dregnar myndir af náttúru,
landslagi, veðráttu: landið er
sá veruleikur sem stendur ár og
aldir þótt kynslóðir komi og
fari. Það er alltaf sama land-
ið sem við byggjum, jörðin sem
við stöndum á er hinn eilífi
sannleikur — hún er það sem
við eigum, hún stendur stöðug.
Ásamt sögunni er náttúran
grundvöllurinn undir lífi okk-
ar: við hljótum að yrkja út
frá forsendum hennar — og
þeirra beggja. Við köllum það
líka ættjarðarkvæði. En hitt er

Jóhannes úr Kötlum
Og tár þín munu glitra um
grænan baðminn
sem grær við yl frá þínu nýja
blóöi
og þú munt falla eins og lag að
ljóði
að landinu sem tekur þig i
faðminn
og þú munt eins og sorg i sál
þess ríkja
og segja: ég skal aldrei framar
víkja.
★
þó víst: eins og þjóð byggir
landið, hlýtur maðurinn fyrst
og síðast að byggja náttúruna í
skáldskapnum. Þannig er því
og oftast farið í þessu safni.
Kvæði Guðmundar Böðvarsson-
ar„ Fylgd, er mikil náttúrulýs-
ing: maður sér heilt landslag.
En það er þó aðeins bakgrunnur
mannanna sem virða það fyrir
sér. ,Á-fi og amma“: fulltrúar
liðinna kynslóða, stíga hér
fram; „illar vættir" mannheima
þruma á næsta leiti. Minningar
landsins og fegurð þess eru á-
kall til pabba og stúfsins hans
að selja það aldrei af hendi. Á
sama hátt er hið nýja yndis-
kvæði Jóhannesar úr Kötlum,
Þú leggst í grasið, í einu rnynd
af náttúru og íbúa hennar —
1955 — ÞJÓÐVILJINN — Q
meira að segja .er fyrsta erind-
inu skipt nákvæmle^á til helm-
inga milli þeirra tveggja! I
ljómanum bjarta yfir fossi og
felli sérðu þína sök: náttúran
er sá eilífi geisli sem gegnum-
lýsir manninn, svalalind hans
og spegill. Við ásýnd hennar
afklæðist hann hroka sínum ,og
lætur dýrð hennar flæða um
sig — það er sýn skáldsins.
Fyrir því er ástæða til að
minna á þennan samleik manns
og náttúru í mörgum dýrustu
kvæðum okkar fyrr og síðar, að
hin óbyggða náttúra hefur
stundum gerzt of heimarík í
skáldskapnum — og bregður
því einnig fyrir í þessu safni.
Og það er lífsgildi listarinnar
sem geldur. Málverki af landinu
er ætlað meira tjáningarhlut-
verk en það fær undir risið.
Hér er um að ræða ofríki nótt-
úrunnar — myndin, hin sögu-
lausa uppmálun, er allsvöld.
Um þetta atriði mætti fjölyrða.
þótt sú umræða eigi tæpast
heima á þessum stað; frá þess-
um sjónarhóli bregður Ijósi yf-
ir ýmislegt í nýjum listtilraun-
um, bæði í ljóðlist og málara-
list.
Að baki þessum ljóðum
standa atburðir liðinna ára:
Keflavíkursamningur, Atlants-
bandalag, hernám — og þau
lýsa harmi yfir þeim eða von
þrátt fyrir þá, hvetja til bar-
áttu gegn þeim öflum er leiddu
þessa vá yfir okkur. Og nú er
enn ástæða til að spyrja spurn-
ingar, sem hefur stundum áður
borið á góma: hvenær liafa ís-
lenzk ættjarðarskáld haft rangt
fyrir sér? Er ekki íslenzkur
ættjarðarskáldskapur á liðnum
árum enn ein sönnun þess að
bandarísku öflin á íslandi þjóna
undir ófrelsi og niðurlægingu?
Eða hvar eru lofkvæðin um
Atlantshafsbandalagið? Hvaða
skáld hefur tekið sér fyrir
hendur að mæra hvítliðana 20.
marz? Hvar er sá höfundur er
hafi fundið þörf hjá sér að
túlka blessun hernámsins í list?.
Komi nú bókaútgáfan Heim-
dallur með þessi skáld og skóld-
skap þeirra. Nei, það verður
ekki af því. Það er staðreynd
sem gefur mikið fyrirheit að ís-
lenzk skáld hafa enn sem forð-
um slegið skjaldborg listar
sinnar um frelsi þjóðar sinnar
og sjálfstæði hennar. Þjónar
auðvalds á íslandi og hjálp-
arkokkar styrjaldar hafa ís-
lenzka list á móti sér — þar
í felst örugg vísbending um
lokadóm sögunnar. Við spyrjum
með höfundi Formálsorða: trú-
ir þjóðin „ekki augum skáld-
anna? Finnur hún ekki und-
irhljóm sögunnar, þyt frelsis-
drauma sinna í þessum kvæð-
um? Getur það hugsazt að hún
skynji ekki það ákall sannleilo
ans er í þeim felst, finni ekki í
þeim sársaukann og ástina?
Getur annað verið en hún
kenni til hjartans er hún les
þessi ljóð?“ Spurningin er ekki
sú hver hafi rétt fyrir sér,
heldur varðar hún það hvort
við þekkjum okkar vitjunar-
tíma, skynjum til fyllstu dýpt-
ar þann sannleik, þann harm
og þá von sem skáldin okkar
túlka í list sinni. Ljóðasafnið
Svo frjáls vertu móðir ætti að
greiða okkur leið til fyllri
skilnings en fyrr.
Eg vildi hafa vikið að helzta
Framhald á 8. síðu.