Þjóðviljinn - 15.05.1959, Blaðsíða 7

Föstudagur -í5. maí 1959 — ÞJÓÐVILJINN — (7
1).
' Um aldaraðir hafa tvö stórj
veldi, Frakkland og Bretland,
talið Pýreneaskagann svo mik-
ilvægan á taflborði evrópskra
stjómmála, að þau hafa ekki
1 leyft hvort öðru að verða þar
alls ráðamdi, hvað þá heldur
í að önnur ríki álfunnar fengi
' að hreiðra þar um sig til
1 valda og áhrifa. Þegar Loðvík
1 14. ætlaði með sinni konung-
legu hendi að þurrka burt
* Pýreneafjöllin í byrjun 18.
aldar, linnti England ekki
1 látum fyrr en það hafði kúg-
1 að Frakkland til undanhalds.
1 Við það tækifæri hremmdi
England vígið óvinnandi. Gi-
braltar, og úr þessu virki hef-
ur England jafnan síðan
stjómað sjóleiðinni inn í Mið-
'■ jarðaihaf. Árið 1870 lét
Frakkland teyma sig út í
styrjöid við Prússland þegar
horfur voru á að atvinnulaus
smáprins af Hohenzollemætt
mundí setjast í hið valta há-
' sæti Spánar. Landfræðileg víg-
staða Spánar liggur um líf-
æðakerfi Bretlands og Frakk-
' lands: sá sem stjómar þessu
' landi getur stöðvað eamgöng-
ur Frakklands við AfríkunýJ
lendur þess og neytt hverja
brezka fleytu á leið til ný-
' lendnanna, til að sigla suður
fyrir Afríku. Svo mikið var í
húfi þegar Þjóðverjar og Ital-
1 ir reistu vígbúna heri og
sendu á land á Spáni í borg-
arastyrjöldinni 1936—1939.
1 Engir gerðu sér þetta eins
; Ijóst og þeir menn, sem voru
þá sem óðast að búa sig undir
' nýja heimsstyrjöld: þýzku
1 herforingjamir. Einn af kunn-
1 ustu hershöfðingjum Þjóð-
■ verja í síðustu heimsstyrjöld,
1 von Keichenau, sagði í ræðu,
! sem hann flutti á fundi naz-
! istaieiðtoganna 1938, að Spán-
arstyrjöldin hefði ekki aðeins
verið Þjóðverjum dýrmæt her-
‘ fræðiieg reynsla, heldur hefði
íhlutunin veitt þeim kost á að
' búast um á mikilvægustu sam-
gönguleiðum Bretlands og
Frakklands, hvort sem litið
’ væri á þær frá sjónarmiði
’ verzlunar eða hernaðar.
Það skorti heldur ekki vam-
aðarorð í hópi þeirra Eng-
lendinga, sem höfðu ekki með
öllu gleymt herstöðulegum
staðreyndum. Winston Chur-
chill skrifaði grein í enska
blaðið Evening Standard, 5.
1 apríl 1938, og varaði England
' og Frakkland við þeirri hættu,
1 sem þeim væri búin, ef Spánn
! yrði ofurseldur áhrifavaldi
1 nazista. Hann ráðlagði brezku
1 og frönsku ríkisstjórninni að
1 manna sig upp gegn þessum
1 háska, „ef á annað borð væri
’ nokkur töggur í þeim til at-
’ hafna", bætti hann við, beizk-
ur og vondaufur í senn.
f Það duldist því engum, að
mikið Var í húfi fyrir Bret-
land og Frakkland. Hitt var
öllu furðulegra, að bæði þessi
ríki virtust hafa týnt orku
1 og vilja til að verja augljósa
’ stórveldishagsmuni sína. •—
1 Margir spánskir lýðveldissinn-
’ ar bjuggust við því, að fyrr
‘ eða síðar myndu þessi evr-
ópsku stórveldi sjá að sér,
skilja hvað í húfi var og
leggjast á sveif með lýðveld-
inu, ekki af ást til lýðræðis
og lýðveldis, ekki af hollustu
við þau mannréttindi og fé-
lagskgu verðmæti, sem í
háska voru stödd, heldur af
einskærum eérhagsmtinum.
Söm hefði verið þeirra gerðin.
En þessi von brást. Vestrænt
lýðræði beggja megin Atlanz-
hafsins veitti spánska lýðveld-
inu banahöggið, og raunar úr
launsátri.
2).
Það hefur verið bæði fyrr
og síðar aðall borgaralegs lýð-
Blum 'ásamt Delbos, utanrík-
isráðherra sínum, til Lund-
úna, tíl að ráðgast við brezku
stjórnina, og þar tældi hinn
slóttugi Bretí Blum tíl að
gerast hvatamaður að „af-
skiptaleysi" um mál Spánar.
Baldwin taldi heppilegra að
frumkvæðið kæmi frá leið-
toga alþýðufylkmgarinnar
frönsku, það mundi deyfa
eggjar stjómarandstöðunnar
í enska þinginu. Hinn 25. júlí
uðp Bandaríkin ræðismanns-
skrifstofu í Malaga á um-
ráðasvæði Francós , og 17.
nóvember sama ár sendi Bret-
land stjómarfulltrúa til Bur-
gos, stjómaraðseturs Francós.
Þannig kepptu lýðræðisríkin
við fasistana um að veita
Francó diplómatíska viður-
kenningu.
En í sama mund voru bönd-
in hert að spánska lýðveldinu.
í janúar 1937 bannaði brezka
FYRIR
20
ÁRUM
Sverrir Kristjánsson, sagnfræðingur :
MINNISBLÖÐ CR SÖGU
ALDARINNAR
SPANN IV.
ræðis — að minnsta kosti í
orði kveðnu — að gæta hins
formlega réttar og standa við
gerða samninga. Ef þessum
borgaralegu réttarreglum
hefði verið beitt í borgara-
styrjöldinni á Spáni, þá hefðu
lok hennar orðið öll önnur
en raun varð á. Francó og
fylgilýður hans vom upp-
reisnarmenn, er risið höfðu
gegn löglegri stjóm lands
síns, og það var skylda hvers
erlends ríkis að leyfa henni
að afla sér vopna og gagna
til að kæfa uppreisnina. Það
var einnig augljóst réttarbrot
að styðja samblástursmennina
á nokkum hátt. I desember-
mánuði 1935 hafði Frakkland
gert samning við þáverandi
stjórn spánska lýðveldisins
um vopnakaup, var Spáni
samkvæmt honum heimdt að
kaupa vopn i Frakklandi á ári
hverju fyrir 100 milljónir
franka. I septembermánuði
1936 kyrrsetti franska stjórn-
in járnbrautarlest hlaðna
hergögnum, sem spánska
stjórnin ætlaði að senda lýð-
veldishernum, er varði borg-
ina Irun á landamærum
Frakklands og Spánar. Fyrir
þá sök eina tókst Francó að
hernema þessa borg og breyta
allri vígstöðu uppreisnar-
manna og lýðveldissinna í
norðurhéruðum Spánar. Með
þessu þrælábragði Frakklands
hófst sú stefna „að hlutast
ekki til um“ borgarastyrjöld-
ina á Spáni. Þessi stefna gerði
uppreisnarmenn réttarlega
jafngilda löglegri stjórn lands-
ins, en í reynd var lýðveldis-
stjórnin gerð óvig, en hlutur
uppreisnarmanna efldur og
styrktur.
Um þessar mundir sat hin
gæfulausa stjórn ihaldsflokks-
in brezka að völdum á Eng-
landi undir fomstu Baldwins,
en á Frakklandi var stjórn
alþýðufylkingarinnar frönsku
við völd með Léon Blum, leið-
toga sósíaldemókrata, í for-
sæti. Hinh 23. júlí fór Léon
lagði franska stjómin bann
við útflutningi vopna til
Spánar, og náði bannið einn-
ig til þeirra vopna, sem
spánska stjórnin hafði þegar
pantað.
I ágústmánuði sendi Frakk-
land ríkisstjómum flestra
ríkja Evrópu orðsendingu um
að láta borgarastyrjöldina á
Spáni afskiptalausa, og eftir
miklar umræður var nefnd
sett á laggimar í Lundúnum
til að framkvæma þessa hug- ■
mynd og hafa eftirlit með því
að henni yrði hlýtt. Hinn 9.
september 1936 hóf Lundúna-
nefndin störf sín og áttu sæti
í henni 23 ríki í Evrópu, þar
á meðal ítalía, Þýzkalar.d og
Ráðstjórnarríkin. Bandaríki
Norður-Ameríku áttu ekkí
sæti í þessari Lundúnanefnd,
en bandaríska þingið sam-
þykkt hlutleysislög er bönn-
uðu vopnasendingar til Spán-
ar. Og nú var settur á svið
einn hörmulegasti skrípaleik-
ur, sem um getur í diplómat-
ískri sögu aldar okkar.
Fulltrúar Italíu og Þýzka-
lands, þeirra ríkja, sem höfðu
lyft Francó í söðulinn og sent
honum óvigan her og ógrynni
hergagna, sátu steigurlætisleg-
ir í „afskiptaleysisnefndinni“
í Lundúnum og lögðu á ráðin
um það, hvernig afstýra
skyldi vopnasendingum til
Spánar. Þegar svo hafði geng-
ið um stur.d lýsti fulltrúi Ráð-
stjórnarríkjanna því yfir, að
stjórn sín teldi sig ekki frem-
ur bundna við fyrirmælin um
vopnasendingar en önnur ríki,
sem ættu fulltrúa í nefndinni.
Ráðstjómin sendi öðmm rikj-
um tilkynningar um þetta 23.
október 1936 og frá þeirri
stundu sendu Ráðstjómarrík-
in spánska lýðveldinu vopn og
matvæli eftir föngum og
nokkra herfræðilega ráðu-
naiuta. Litlu síðar viðurkenndu
fasiStaveldin, Italía og Þýzka-
land, stjóm Francós sem hina
einu löglegu stjóm landsins.
1 febrúarmánuði 1937 stofn-
stjómin brezkum borgurum
að fara ejálfboðaliðar til
Spánar, stuttu síðar fetaði
franska þingið í fótspor henn-
ar og bandaríska stjómin
hótaði sviptingu borgararéttar
hverjum þeim Ameríkumanni,
er færi sjálfboðaliði til Spán-
ar, þ.e. til spánska lýðveldis-
ins, því að engir gerðust sjálf-
boðaliðar hjá Francó, nema
örfáir vesælir írar. En ekkert
lát var á vopnasendingum til
Francós. Bandarísk vopn
smugu auðveldlega gegnum
möskva bandarískra hlutleys-
islaga til umráðasvæðis úpp*
reisnarmanna. — Roosevelt
Bandaríkjaforseti játaði það
á blaðamannafundi 1937, að
vopn væru flutt frá Banda-
ríkjuuum til Francós um
Holland, Belgíu, England og
Portúgal.
I marzmánuði kom Lund-
únanefndin á eftirlitskerfi til
að afstýra því, að vopn og
sjálfboðaliðar kæmust til
spánska lýðveldisins. En í
sama mánuði voru sannanirn-
ar lagðar á borðið um íhlutun
Þjóðverja. Enn einu shmi -
reyndi Francó að xunlykja
Madrid og sótti að henni með
mikinn her úr norðausturátt,
frá Guadaljara. Lýðveldisher-
inn gerði gagnárás og sigraði
her Francós, tók þúsundir:
manna höndum og ógrynni
hergagna. Fangarnir voru
flestír ítalir og vopnin ítölsk
og þýzk. Fréttaritari New
York Times, hins bandaríska
stórblaðs, sendi blaði sínu
skýrslu um þetta ásamt nöfn-
um og heimilisfangi hinna
ítölsku fanga, sem hann hafði
talað við, en símskeyti hans
var aldrei prentað í þessu
málgagni prentfrelsisins.
Er Franco tókst ekki að her-
nema Madrid sneri hann sókn
sinni gegn iðnaðar- og náma-
héruðum Baskalands og Norð-
unSpánar. Flugvélar hinnar
þýzku Kondorhersveitar lögðu
þorp og bæi í rústir, hinn
31. marz lágu hundruð ka-
þólskra kirkjugesta dauð í
kirkjurústum smábæjarins
Durango, og 26. apríl máðu
flugmenn Hitlers hina helgu
borg Baska, Guernica, af yfir-
borð' jarðarinnar. Þetta var
forleikurinn að flugvélaárás-
unum á Amsterdam og Lon-
don síðar. En norður í Nor-
egi orti skáldið Arnulf Över-
land þetta ljóð um hetjudáðir
þvzkra nazista yfir hinni varn-
arlausu borg:
Framhald á 10. síðu.
>>• ■
"• w .. V N-v* i t
Einræðisherra Spánar, Francisco Franco hershöfðingi.