Þjóðviljinn - 26.05.1960, Blaðsíða 6

6) — ÞJÖÐVILJINN — Fimmtudagur 26. maí 1960
Fimmtudagur 26. rftaí 1960 — ÞJÓÐVILJINN — (7
rrtx
rts
Uk:
Útgefandl: Samelnlngarflokkur alþýffu — Sósíallstaflokkurlnn. —
RitstJó^ar: Magnús Kjartansson (áb.), Magnús Torfi Ólafsson, Sig-
urður Guðmundsson. — Fréttaritstjórar: ívar H. Jónsson. Jón
Bjarnason. — Auglýsingastjóri: Guðgeir Magnússon. — RitstJórn,
afgreiðsla auglýsingar, prentsmiðja: Skólavörðustíg 19. — Bíml
17-500 (5 línur). - Áskriftarverð kr. 45 á mán. - Lausasöluv. kr. 3.00.
PrentsmiðJa ÞJóðviljans.
tzU
mt
ISB
Rannsókn óhjákvæmileg
U'yrir nokkru sendi Alþýðusamband Islands frá
sér gögn, þar sem saman var borið verðlag
fyrir fisk hér og í Noregi. Þessi gögn sönnuðu að
sjómenn í Noregi fá tvöfalt til fimmfalt hærra
verð fyrir þann fisk sem þeir afla en sjómenn
hér á landi, og að verðið sem sjómenn fá í Noregi
er einnig miklum mun hærra en það verð sem
útvegsmenn fá hér hjá fiskvinnslustöðvunum.
Svo að tekið sé dæmi af þorskinum, sem er helzta
fisktegundin á vorvertíð bæði hér oq í Noregi,
fá íslenzkir sjómenn kr- 1,66 fyrir kílóið, íslenzk-
ir útvegsmenn kr. 2,53—2,63, en í N-oregi eru
greiddar kr. 4,21—4,80 fyrir þorskkílóið til Sjó-
manna. Norskir sjómenn fá þannig 154—189%
hærra verð fyrir þorskinn en íslenzkir stéttar-
bræður þeirra. Lægsta verð í Noregi kr. 2,55
hærra en skiptaverðið á íslandi.
Jjessi samanburður verður ekki þaggaður nið-
ur. Allir landsmenn hljóta að spyrja hvernig
standi á þessum geysilega verðmun. Skýringin ~
getur ekki verið sú að ísland sé svona miklu
verr fallið til útgerðar en Noregur; allir vita
að því er öfugt farið. Aflamagn hér er miklu
meira en í nokkru öðru landi, miðað við fjölda |g
sjómanna og skipa og veiðidaga. Ef allt væri með
felldu ætti því tilkostnaður að vera mun minni
hér á hverja einingu og unnt að greiða hærra ^
verð en annarsstaðar. En hver er þá skýringin? 55
p
Fflaust stafar verðmunurinn að nokkru af óhag-
kvæmum og slæmum rekstri fiskvinnslu- S
stöðv?. og útgerðarfyrirtækja hér á landi, fyrir- ^
hyggjuleysi og sóun; og blasa dæmi þess við jg
hverjum manni. Vafalaust ber einnig að benda pjj
á lélega meðferð aflans, sem lækkar hann 1 verði,
eins og mjög hefur verið rætt um á síðustu ver- ;
tíð. En skyldi meginskýringuna þó ekki vera að Jjf
finna í skipulagi afurðasölumála? Afurðasalan er ss
fyrst og fremst í höndum nokkurra voldugra jjfýg
auðhringa, SÍF, SH og skreiðarframleiðenda. jfHj
Þessir aðilar fara með þau mál að eigin geðþótta, yá
og með þeim er lítið sem ekkert eftirlit haft. jrp
Fyrir nokkrum árum sannaðist óvéfengjanlega að fjjí
aðalleiðtogar saltfiskhringsins höfðu notað það
kerfi á óheiðarlegan hátt til ábata fyrir sig er-
lendis, og bentu líkur til þess að þeir hefðu stol- jjjj-
ið undan tugum milljóna króna á alllöngu tíma- wt;
bili. Nú síðustu árin hefur sannazt að Sölumið- jjjtj
stöð hraðfrystihúsanna hefur notað tugi milljóna
króna af andvirði útflutningsins til fiárfestingar
erlendis í trássi við íslenzk lög, og kunna stór- fttu
felldar fjárhæðir, að hafa „misfarizt“ á annan Ög
hátt- Með þessu móti hefur miklum fjárhæðum
verið rænt, ekki aðeins frá sjómönnum heldur frá pjif
þjóðinni allri.
( S'i
ITm þessar skýringar hefur verið deilt, og um j.jjg
^ þær verður eflaust deilt áfram. Hitt ætti vart
að geta orðið deiluatriði að samanburðurinn á jtít:
fiskverðinu gefur tilefni til þess að sérfróðum og m
óháðum mömXum verði falið að framkvœma ris
gagngera rannsókn a því hvernig á því stendur
að fiskverð hér er miklu lœgra en í Noregi. Al-
þingi eða ríkisstjórn ber að skipa slíka rann-
sóknarnefnd án tafar. — m m
Ekki fást Bú’garar til að
bera utan á sér þá kúgun og
það harðrétti, sem morgun-
blaðsmenn Vesturlanda hafa
úthlutað þeirn. Og s.vo þrjózk-
ir reynast menn austur^þar,
að j V'nvel hungrið virð:st
gefa hraustlegt ,-og gott út-
lit og hafa fremur fitandi
áhrif því hér sýnd:st mér
fólk öllu feitlagnara en hjá
okkur gerist.
Lítinn mun sá ég á klæðn-
aði fólks í búlgörskum borg-
um og því, sem maður á að
venjast hér heima. Þjóðbún-
ingur virtist ekki mik'ð not-
aður J ví í leikhúsunum og
v'ð aðrar opinberar skemmt-
anir var fólk búið rétt
eins og hér tíðkast við sams-
konar tækifæri- Úti á laris-
byggðinni mátti þó stundum
sjá eldri menn í búningi, sem
eitthvað virtist þess legur að
um þjóðbúning gæti verið að
ræða, og ýmsar eldri konur
gengu þar í dagtreyjum og
víðum pilsum eins og tiðkað-
ist hér á landi áður fyrr.
Auk þess rakst ég einstöku
Hún tínir rósir á rósaekrum Búlgaríu
þægiiegri ró og hlý’.eik frá
þessum stílhreinu austrænu
bændabýlum með tóbaksbiöð
og spanskan pipar hangandi
til þerris um þil og veggi. Og
gott er eftir langan góðviðris-
dag að njóta kyrrðar og frið-
ar í einhverju sveitaþorpinu,
þar sem eldra fólkið hefur
ast á rósir, þá rifjast upp fyr-
ir mér dálítið atvilc, er.túlk-
urinn sagði mér frá eitt sinn
er við vorum á gangi um
götur Sofíi^þorgar. Á tvi-
stefnuakvegum borgarinnar
hafði rósabeðtum verið komið
fyrir á skilgm m:Ui akbraút-
anna, Bráðlega urðu mc’nn
Sigurðsir Gmtturmssun:
Austan tjalds í landi
rósa og vínviðar

sinnum á eldra fólk, sem
notaði skó mjög svipaða
gömlu ís'enzku leðurskónum.
Strax fyrsta kvöldið mitt í
Sofía, þegar við, ég og gest-
gjafar mínir, höfðum skipzt
á nokkrum upplýsingum um
lönd okkar og þjóðir, var til
þess mælzt við mig, að ég
ákvæði sem fyrst hvernig ég
vildi haga ferðum mínum um
landið, hvað ég óskaði að sjá
og hverju að kynnast.
Þegar ég svo hafði samið
ferðaáætlunina og dvalizt þrjá
daga í höfuðborginni, og
skoðað þar margt, var mér
fengin til umráða bifreið með
bifreiðarstjóra, ög til fylgdar
og leiðbeiningar túlkur 22
ára gamall listmálari, dansk-
ur í móðurætt, Georg Stoyan-
off að nafni. Reyrudist hann
mér hinn bezti fé'agi, léttur
í lund og fær um að ieysa
hverja þraut, er að höndum
bar.
I Búlgaríu er náttúrufegurð
m'kil, enda er landið hið
ákjcsanlegasta ferðamanna-
land. Þar skiptast á há fjöll
og fagr'r, gróðursælir dalir.
Þar eru gcð gistihús og hið
elskulegasta fólk.
Á þjóðvegunum verða fyr-
ir okkur jöfnum höndum bif-
reiðar, uxakerrur, mótorhjól
eða riðandi fólk á ösnum, en
sitt hvoru megin vegarins ber
fyrir til sk'ptis hjarðmenn
með fjárhópa sína, smáhýsi
bíf’.ugnabúanna, hauga af
ávöxtum, sem búið er að tína
en ekki að koma í hús og svo
það, sem helzt einkennir þenn-
an árstíma, fólk við uppskeru-
vinnu á vínekrunum.
Það stafar eitthvað svo
fyrir sið, að færa með sér
stóla og önnur setgögn út á
stéttirnar framan við hús sín
og spjalla saman í veðurblíð-
unni, konur með tóvinnu eða
aðra handavinnu, en karlar
með pípur sínar.
I landinu eru auk vínsins
ræktaðar margar tegundir
korns, tóbak, baðmull, ýmis-
konar grænmeti, perur, epli,
aprikósur, ferskjur, plómur og
margt annarra ávaxta, sem
ég ekki kann að nefna-
Eitt af þvi sem menn fram-
leiða í þessu landi er rósa-
olía- Var mér sagt, að til þess
að framleiða einn lítra af
þessum vökva þyrfti um
liundrað þúsund rósir, og
mætti ætla að þetta væri dýr
sopi.
Þegar ég fer hér að minn-
þess þó varir, að rósirnar
hurfu af runnunum jafnóð-
um og þær sprungu út. Þeg-
ar þessu hafði fram farið
nokkura liríð var |)að tekið
til bragðs, að setja fólk til
að gæta beðanna. Þetta bar
árangur því brátt voru nckkr-
ir staðnir að verki. Ekki vóru
þó sökudólgarnir látn:r sæta
venju’egum refsingum fyrir
tiltektir sínar, en nöfn sín
fengu þeir birt í blöðum og
útvarpi fyrir vikið. — Þetta
varð til þess, að borgarbúar
fengu að hafa rósir sínar í
friði fyrir spellvirlcjum.
Einu s'nni voru hér í
Reykjavík settar upp körfur
þar sem ætlazt var til að al-
menningur gæti fleygt frá sér
pappír og öðru rusli, en
skemmdarvargar eyðilögðu
þennan menningarnýgræðing,
sem ekki hefur síðan verið
reynt áð .. koma upp aftur.
Ættum við ekki heldur að
g taka upp baráttuaðferðir
S Búlgaramiá :gógn spellvirkjun-
, um en að láta þá hrósa full-
um sigri?
v Nú vilja sjálfsagt einhverj-
ir ’spyrja, en livað með fanga-
búðirnar þarna austurfrá ?
Og vérð ég þá að viðurkenna
að þær gieymdj ég alveg að
skoða.
Það liefur einhver vitur
maður sagt, að glejmska sé
ekki annað en vöntun á
áhuga og má það vel vera.
Og kannske hafa þeir þarna
eystra ekki haft neitt meiri
áhuga á að sýna mér fanga-
búðir sinar en ráðamenn hér
heima hafa á því að sýna út-
lendum gestum sínum kjallar-
ann PóstliúSstrfeti eða
betrunarhúsið að Skólavörðu-
stíg 9, éig’andi þáW á hættú
að á heimsóknarfíma ' væru
vistmenn enn ókomnir heim
frá síðasta innbroti.
Og þó aldrei nema ég hefði
verið leiddúr á milli allra
fangeJsa þeirra Búlgaranna
þá er mér nær að halda, að
einlaverjum af mínum ágætu
landsmönnum, hægramegin
við hið pólitíska hagsmuna-
tjald, hefði dottið í hug að
skjóta þvi inn á milli sviga í
hugskoti sínu: „O! Honum
hefur auðvitað bara verið
sýnt það skársta“-
En þó ég nú þannig missti
af ,,þrælabúðunum“ þá sá ég
samt þræla, — þræla, sem því
miður eru til hérumbil um
allan heim. Þessir þrælar eru
klæddir einkennisbúningi her-
manna. Allsstaðar varð ég
þess þó var að jafnt ráða-
menn sem alþýða manna
höfðu brennandi áhuga á að
gefa þessu fóllci freisl að fullu
og öllu svo fljótt sem auðið
væri, því mjög áberandi var
áhugi fólks um frið á jörðu
og var ég kvaddur með cskum
um það, að fólk í minu landi
mætti njóta friðar cg fram-
fara og að okkur mætti auðn-
ast að ná sigri í baráttu okk-
ar við Breta út af landhelgis-
deilunni, en um þetta mál
hafði verið skrifað í blöðin
þar eystra og eindregið studd-
ur okkar málstaður.
En svo aftur sé vikið að
því ógæfusama fólki, sem af
illri nauðsyn verður að taka
.. enn um stund á sig ok her-
Þær eru lireyknar af berjaklösumun af vínviðaam sínum þessar búlgörsku stúlkur.
þjónustunnar, þá skal þess
get ð, að mjög oft sá ég her-
menn vinna bæði við vegagerð-
og eins við landbúnaðarstörf,
en slíkt mun ó.þekkt á Vestur-
löndum. '
Stundum. hefur yerið látið
í það skína, í dagb’.öðum hér-
lend's, að í löndum Austur-
Evrópu leituðu menn sér
mjög huggunar á vegum
kirkjunnar vegum ofríkis
bolsévika.
Á ferð minni um Búlgaríu
sótti ég allmikið guðsþjónust-
ur enda þótt slik samkvæmi
sæki ég ekki í mínu föður-
landi.
Það mátti til undantekning-
ar teljast ef mannfundi þessa
sóttu aðrir en örfáar háa’dr-
aðar hræður. En kannske
hefur hér bara verið um eitt-
hvað tímabundið útfiri að
ræða i trúaráhuganum.
Þó Búlgarar séu á eftir
í sumum greinum þá eru þeir
á undan okkur í öðrum. Þeir
. hafa réist vinnandi fólki stór
,ög glæsileg hvíldarhehnili á
hinum fegurstu stöðum lands-
ins. Ungu fólki hefur verið
auðveldað að koma sér þaki
yfir höfuðið. Nýgiftum hjón-
um, er bæði unnu úti, gat á
einu ári tekizt að safna sér
10.000 levum, en það nægði
sem framlag til íbúðarkaupa-
Það sem upp á vantaði lánaði
ríkið til langs tíma með væg-
um vöxtum. Og samskonar
kjör stóðu öllum til boða.
Æskulýðnum hafa ýmist
verið reistar eða fengnar til
umráða hinar fullkomnustu
menningarhallir cg er mér
ungherjahöllin í Sofia sérstak-
lega minnisstæð fyrir margra
hluta sakir.
Margt annað mætti benda á
til frekari sönnunar þó hér
verði staðar numið.
íslenzkir ráðamenn eru
stórlátir í krafti stjórnvizku
sinnar. Þeir viðurkenna ekki
tilveru þessa kotríkis slav-
anna austur á Balkanskaga,
enda ekki að furða þar sem
fólk þetta hefur sýnt af sér
það fáheyrða ofbeldi að klippa
aflaklærnar, og þar með fram-
takssemina af auðvaldi síns
heimalands. Mætti helzt ætla
að Búlgarar hafi misst sjón-
ar af þeirri tegund frelsis,
sem hér geislar hvað mest
af boðberum einstaklings-
framtaksins, er það hafa
helzt fyrir stafni, að be'zla
framtak annarra manna sér
til fjárhagslegs velfarnaðar.
Vel má svo fara, að hin
hagræna fréttaþjónusta Hins
frjálsa heims eigi enn eftir
drjúgan skammt af hryllings-
sögum um ófarnað manna og
hörmungar í alþýðulýðveldun-
um, enla hafa sögur þessar í
sér fólginn þann eina lækning-
armátt, sem ásamt trúgirni
fólks gæti dugað ellihrumum
auðvaldsheimi til vaxandi
spillingar og ,,siðvæðingar“
enn um nokkur ár.
Á Tslandi mættu ,,fréttir“
af þessu tagi sem bezt þjóna
því ljóðræna menningarhlut-
verki, að vei-ða nokkurskonar
„Ró, ró og ramba.......“ við
eyru alþýðunnar á meðán
verið er að losa um grund-
völlinn undir fjárhagslegri af-
. komu hennar og fullkomna
viðreisnina á kúgunarkerfi
kaupmanna- og atvinnurek-
endavaldsins.
Lcmdfó^eti, biskup. ritstjóri og skóld
■ i. ■ 'U. ...JV, ;• : * 'i' . ív' -i j, ■> i,- ' ' • f
. M fe- F",' " .. cí ' ’ |
viiC'U kettna fólki oð rcekio garðinn sinn
Plinn 26. maí 1960 eru lið-
in 75 ár frá stofnun Garð-
yrkjufélags Íslands. Þann
dag fyrir þremur aldarfjórð-
ingum komu 11 áhugamenn
saman í barnaskólahúsinu í
Reykjavík — stofnuðu félag-
ið ,,Hið íslenzka garðyrkjufé-
!ag“ og settu því lög. Menn-
irnir voru þessir: Schierbeck
landlæknir, Árni Thorsteins-
son landfógeti, Pétur Péturs-,
son biskup, Magnús Stephen-
sen assessor, Theódór Jónas-
son bæjarfógeti, Sigurður
Melsted prestaskólaforstöðu-
maður, Þórarinn Böðvarsson
Schierbeck landlæknir, gekkst
fyrir stofnun (iarðyrkju-
féiagsins
prófastur, Halldór Friðriksson
yfirkennari, Steingrímur Thor
steinsson skólakennari og
skáld, Björn Jónsson ritstjóri
og HaUgrímur Sveinsson dóm-
kirkjuprestur- Má eegja, að
höfðingjar Reykjavíkur, bæði
hið andlega og veraldlega
vald, hafði sameinazt um
stofnun félagsins. Aðalhvata-
maður var Schierbeck land-
læknir og með honum Árni
landfógeti. Voru þeir land-
læknirinn og landfógetinn
mjög samhentir í því að efla
garðræktina og skipa henni
það rúm, er henni ber meðal
áhugamála þjóðarinnar. Báðir
skrifuðu í Garðyrkjuritið
(sem Schierbeck stofnaði árið
1895) hugvekjur og leiðbein-
ingar. Vakti m.a. fyrir Schier-
beck að bæta mataræði manna
með því að stuðla að ræktun
og að efla garðyrkjuna í land-
inu. Það hefur jafnan veitt
margvíslegar leiðbeiningar í
garðrækt. Á fyrri árum út-
vegaði það einnig matjurta-
fræ o.fl. sem að garðyrkju
lýtur, og gerði tilraunir í mat-
jurtarækt og blómarækt. Síð-
ar hafa ýmsir nýir aðilar
komið til sögunnar. Garð-
yrkjuskólinn, Sölufé’ag garð-
yrkjumanna, Grænmetisverzl-
un landbúnaðarins, tilrauna-
stöðvarnar, Búnaðarfélag Is-
lands, blómaverzlanir o- fl.
hafa tekið við ýmsum verk-
efnum gamla garðyrkjufélags-
ins. En félagið hefur að veru-
legu leyti rutt brautina. Árið
1935, á 50 ára afmæli félags-
ins, rekur Metúsalem Stefáns-
son sögu þess í Frey og segir
m. a., að ekki lvafi að jafn-
aði borið ýkja mik'ð á Garð-
yrkjufélaginu, enda hafi það
aldrei haft neitt starfsfé. En
þrátt fyrir þetta muni þó
svo fara, við nánari athugun,
að flestar þær breytingar,
sem orðið liafi í garðyrkju-
má’unum s.l. há’fa öld, megi
rekja til félagsins cg starfs-
manna þess.
Garðyrkjufélagið hefur
starfað í tveimur áföngum —
fyrst til 1901. Þá hætti það
starfsemi um skeið og mun
hafa verið l'tið svo á, að Bún-
aðarfélag Islarils, sem stofn-
að var um þær mundir, tæki
við verkefnum þess. En liinn
1. desember 1918 hefst starf-
semi félagsins að nýju- Var
Einar Helgason garðyrkju-
stjóri síðan Mfið og sálin í
félag'nu og vann mikil nyt-
semdarstörf. Mun hans lengi
minnzt í íslenzkri garðyrkju-
sögu. Eftir lát Einars 1935
var dálítið hlé á störfum fé-
lagsins, en síðan í ársbyrjun
1937 hefur það starfað óslit-
ið og margir nýir áliugamenn
bætzt i hópinn.
Hin síðari ár hefur fé’.agið
haldið uppi hagnýtri fræðslu-
starfsemi í garðyrkju með
fræðslufundum, útvarpserind-
um og Garðyrkjuritinu. Það
vill stuðla að því, að settur
verði á stofn sem fyrst gras-
garður í Reykjavík, þar sem
ræktaðar verði sem flestar ís-
lenzkar jurtir og einnig helztu
skrautjurtir, tré og runnar.
Grasgarðurinn yrði borginni
míkiLl menningarauki og mjög
til styrktar grasafræðinámi í
skólunum. Garðeigendur geta
séð þar hvað þrífst og valið
eftir því tegundir í garða
sína.
Garðyrkjusýningar hafa
verið veigamikíll þáttur í
starfsemi félagsins. Al’s
munu hafa ver'ð lialdnar 16
garðyrkjusýningar hér á
landi, sú fyrsta 1919. (Sjá
Garðyrkjuritin 1955—1959).
Hefur Garðyrkjufélagið geng-
izt fyrir eða tekið þátt í 8
þessara sýninga, þ.á.m- þaim
stærstu. Ennfremur var fé-
lagið þátttakandi í stóru nor-
rænu garðyrkjusýningunum í
Kaupmannahöfn 1937 og í
Helsingfprs 1949. Garðyrkju-
sýnmgin í Reykjavík haus.tið
.1941 var fjölsóttasta sýning,
scm haldin liefur verið á ís-
landi til þess tíma. Sóttu hana
um 22 þúsur.dir manna.
Ársrit félagsins, Garðyrkju-
ritið, liefur lcomið út frá
1885—1901 og síðan flest ár
frá og með 1920. Sum árin
hafa verið gefin út sérstök
Ls'ðbe'ningarrit í þess stað, þ.
e. Hvannir, Rósir, Matjurta-
bókin, Gróðurhúsabókin og
síðast Matjurtabókin 2. út-
gáfa aukin og endurbætt ár-
ið 1958. Er þar lýst ræktun
allra he’ztu matiurta hérlend-
is og leiðbeiningar um áburð
og jarðveg, vermireiti og
ræktun ýmissa jurta í þe:m,
ræktun berjarunna, varnir
gegn jurtasjúkdómum o.s-frv.
Er Matjurtabókin hin gagn-
legasta handbók öl'.um garð-
ræktarheimilum og jafnframt
kennslubók á bændaskólunum.
I Garðyrkjuritinu er jafnan
margskonar fræðsla um ýmsa
þætti garðyrkjunnar. (Skrá
um rit útgefin af félaginu er
birt í Garðyrkjuritinu 1959
og saga þess rakin í ritinu
ár'ð 1955).
Garðyrkjufélag íslands er
fé’ag áhugamanna í garð-
yrkju jafnt og garðvrkju-
fræðinga.
Stjórn félagsins skipa nú:
Fcrmaður: Bjöm Kristófers-
son garðj'rkjumaður, vara-
form.: Jóhann Jónasson for-
stjóri Grænmetisverzl. land-
búnaðarins, ritari: Ingóífur
Davíðsson grasafr., gjaldkeri:
Eyjólfur Kristjánsson verk-
stjóri Brúarósi, Fossvogi og
meðstjórnandi: Óli Valur
Hansson garðyrkjuráðunaut-
ur. Fé’agið hefur jafnan skort
starfsfé og starfar stjórn og
aðrir starfsmenn fé'.agsins
endurgjaldslaust.
- • ;
Einar Hé’gason, endurvakti
vélagið og vann því nianna
mest
GarByrkjufélag Islands 75ára