Þjóðviljinn - 25.08.1962, Blaðsíða 4

Baráttan við kaupgetuna
Hin svokallaða „viðreisnar-
steína“ er í eðli sínu bölsýnis-
stefna, sem á rætur sínar í van-
trú á gæði landsins og getu
þjóðarinnar. Ein helzta trúar-
játning þessarar stefnu er sú,
að velferð og framtíðarheill
þjóðarinnar sé undir því komin,
að tekizt geti að skerða kjör
hennar og draga svo úr kaup-
getu hennar, að hún geti helzt
ekkert veitt sér umfram brýn-
ustu nauðsynjar.
í samræmi við þessa trúar-
játningu hefur ríkisstjórnin frá
öndverðu lagt á það ofurkapp,
að rýra lífskjörin og drepa í
dróma framkvæmdavilja þjóð-
arinnar. Af þeim toga er t.d.
söluskatturinn, sem leiddi til
mikillar almennrar verðhækk-
unar, gengisfellingar 1960 og
1961, sem leiddu til margfalt
geigvænlegri verðhækkana,
frysting sparifjárins og vaxta-
okrið, sem verkar eins og hem-
ill á allar framkvæmdir og
rekstur. Af þessum rótum er
líka sprottin hin ofstækisfulla
barátta rkisstjórnarinnar gegn
öllum kauphækkunum hversu
lítilfjörlegar og sanngjarnar
sem þær eru.
Eitt af því, sem ríkisstjórnin
hefur gumað mest af, er hin
„frjálsa verzlun". Þetta verzlun-
arfrelsi er í beinum voða, ef
lífskjör almennings batna svo,
að hann geti aukið vörukaup
sín til muna. Þá yrði ríkis-
stjórnin til þess neydd, að tak-
marka innflutninginn og missti
hún þá eina helztu skrautfjöðr-
ina úr hatti sínum.
Játa verður, að ríkisstjórnin
hefur ekki farið dult með þá
fyrirætlun sína, að þrengja
kosti alþýðu. En hún hefur
reynt að fela eðli þeirrar stefnu
með áferðarfallegum nöfnum
cg skrúðmælgi. Eftir að búið
var að rýra kjörin svo og svo
mikið, gátu menn vænzt þess,
að aftur birti í lofti og að kjör-
in gætu aftur farið að batna.
Viðreisnin átti sem sé að vera
nokkurskonar hreinsunareldur
sem þjóðin varð að ganga í
gegnum til að öðlast betri kjör,
í líkingu við þann hreinsunar-
eld, sem menn hafa trúað að
sálir framliðinna yrðu að kvelj-
ast í til að geta gera sér von
um eilífa Paradísarsælu.
Ríkisstjórnin, málgögn henn-
ar og séríræðingar hafa talað
opinskátt um þann voða, sem
af því stafaði, ef almenningur
gæti veitt sér eitthvað ofurlítið
umfram brýnustu lífsnauðsynj-
ar.
Og vissulega hefur ekki verið
látið sitja við orðin tóm. Bar-
áttan gegn kaupgetunni hefur
verið látlaus og hatröm, og í
þeirri baráttu hefur ríkisstjórn-
inni vissulega orðið mikið á-
gengt. Kaupgeta venjulegra
launa er nú miklu 'minni en
verið hefur um iangt skeið. Að-
eins með auknum þrældómi
hefur vinnandi mönnum tekizt
að varðveita nokkra kaupgetu
umfram brýnustu þarfir.
En á vegi ríkisstjórnarinnar
hefur orðið einn þröskuldur,
sem orðið hefur sérstaklega erf-
iður viðureignar, en það er góð-
æri það frá náttúrunnar hendi
sem ríkt hefur í landinu. Sér-
staklega hafa síldveiðarnar
gengið vel og ógnað kjaraskerð-
ingarstefnu ríkisstjórnarinnar
og hefur hún neyðzt til að
grípa til sérstakra ráðstafana til
að koma í veg fyrir, að hallær-
isstefna sú, sem sæmd hefur
verið hinu fagra heiti „viðreisn“
færi út í veður og vind.
Bann ríkisstjómarinnar við
því, að atvinnurekendur í járn-
iðnaði semdu við járniðnaðar-
menn um smávægilegar kjara-
bætur, var fyrst og fremst hugs-
uð sem hemil á síldveiðarnar,
enda tafði það mjög allan und-
irbúning síldarmóttöku, einkum
á Austfjörðum og þá sér í lagi
á Seyðisfirði og Reyðarfirði.
Þjóðarbúið skaðaðist um tugi
milljóna króna, síldveiðisjó-
menn og útgerðarmenn sköðuð-
ust stórlega — en „viðreisnin“
heldur enn velli.
Bráðabirgðalög ríkisstjómar-
innar um kjör á síldveiðum, en
þau voru sett eftir að útgerð-
armenn höfðu tapað deilu
þeirri, er þeir höfðu stofnað til
við sjómenn, voru m.a. sett til
að draga úr kaupgetu síldveiði-
sjómanna. Sjómenn geta fyrir
bragðið lagt minna til heimila
sinna, til skuldagreiðslu, hús-
bygginga og annarra þarflegra
hluta — en það er stoð undir
viðreisnina, cg geta þeir sjó-
menn, sem geð hafa til, huggað
sig við það.
Söltunarbannið, sem sett var
á miðri síldarvcrtíð, þjónar
sama markmiði. Síldveiðimenn,
síldarverkunaríólk og söltunar-
stöðvar verða fyrir stórkostleg-
urn hnekki vegna bannsins, en
með því hefur dregið til muna
úr kaupgetu þessa fólks. Því er
það vatn á myllu „viðreisnar-
innar“.
Um miðjan júlímánuð, þegar
sýnt þótti að síldveiðarnar
myndu ganga vel, sá ríkis-
stjórnin, að mikill voði steðjaði
að „viðreisninni“ og að þær
ráðstafanir, sem þegar voru
geröarv myndu ekki reypast
fullriæ'gjandi ;iil að’ halda
uðóvininum — kaupgetunni —•
í skefjum. Var þá gripið til
þess ráðs, að banna bönkunum
að veita nokkurt lán fram til
1. september, önnur en brýn-
ustu rekstrarlán. Með þessu átti
að draga úr framkvæmdagetu
manna og leggja framfaravilj-
ann í fjötra. Sjálfsagt hefur sá
tilgangur náðst með lánabann-
inu.
Minna má á, að allur togara-
flotinn lá í höfn vegna kaup-
deilu um fjögurra mánaða
skeið. Að því er bezt varð séð,
lét ríkisstjórnin sér þetta vel
Framhald á 11. síðu.
Dr. BJORN K. Þ0R0LFSS0N
skjalavörður, sjötugur
AUt frá því að Björn K. Þór-
ólfsson varð stúdent árið 1915
og hóf norrænunám í Kaup-
mannhafnarháskóla hafa skjala-
söfnin verið heimur hans. Á
Hafnarárum sínum dvaldi hann
■langvistum á safni Árna Magn-
ússonar, Ríkisskjalasafni Dana
og borgarskjMasafni Kaup-
mannaháfnar, enda einn í hópi
margra frægra og ágætra fs-
lendinga, er voru styrkþegar
Áma Magnússonar sjóðsins.
Vísindarit hans og ritgerðir eru
þá og flest byggð á frumrann-
sóknum í skjalasöfnum, svo sem
Um íslcnzkar orðmyndir á 14.
og 15. öld Qg breytingar þcirra
úr fornmálinu og doktorsrit
hans, Rímur fyrir 1600. Á ár-
unum 1926—1928 vann hann
-mikið rannsóknarstarf í Ríkis-
skjalasafni Dana. er skjalaskipti
fóru fram milli Danmerkur og
íslands, og í borgarskjalasafni
Kaupmannahafnar kannaði
hann heimildir um verzlunar-
sögu íslands og skrifaði merka
ritgerð á dönsku um það efni.
Björn Karel vann að skjala-
rannsóknum i Kaupmannahöfn
í um það bil 22 ár. En 1938
vera hór
Tvcir Fraltkar sem farið iiafa
f könnunarflug yfir suðvestur-
hluta Venczuela, hafa uppgötvað
hæsta foss í heimi. Segja þeir
fossinn vera um 1000 metra á
hæð. Stjórnarvöld í Venczuela
trafa í hyggju að fá staðfestingu
á fullyrðingu Frakkanna mcð því
að senda leiðangur á þær slóðir
sem fossinn er sagður vcra.
honum fómir. Samkvæmt trú i fara í flugvél yfir þelta svæði.
• Gömul saga
vifjast upp
Árið 1933 komst svipuð saga
á kreik og vakti mikla athygli í
fréttaheiminum. Staðurinn þar
sem Frakkarnir sáu fossinn er
torgengilegt frumskógasvæði i
hitabeltinu. Brezki landkönnuð-
urinn Angel var að rannsaka líf
indíána á þessum slóðum fyrir
29 árum þegar hann komst í
kynni við „þrumuguðinn”.
/J ngel lagði kapp á að kynna
sér þróun og mál indíánaþjóð-
flokkanna, og hann komst að því
að þeir óttuðust þrumuguð einn
mikinn, en báru jafnframt stóra
virðingu fyrir honum og færðu
indíána átti guð þessi aö..hafu
aðsetur sitt í fjöllunum laagt
inni í frumskóginum.
• Óttinn við
„þrumuguðinn“
Tilraunir Angels til að komast
til guðsfjallsins fóru ,þó út um
þúfur vegna ofsalegrar hjátrúar
indíánanna. Þeir fylgdu honum
að vísu í áttina til hins mikla
þrumuguðs. Þegar komið var
nokkuð áleiðis, töku fjarlægar
drunur að berast að eyrum Ang-
els, og þær jukust eftir því sem
lengra var gengið í áttina. Könn-
uðurinn gerðist æ forvitnari en
skyndilega varð honum Ijóst, að
hann var aleinn í frumskóginum.
Indíánamir höfðu laumazt á
brott og flúið af ótta við þrumu-
guðinn. Englendingurinn sá ekki
annan kost en að snúa við. En
hann gat þess til, að „þrumurvnarV
stöfuðu frá stórum fossi.
Angel ákvað að reyna að kom-
'ast að hinu sanna með því að
Hann lagði af stað í leit að
leyndardóminum eftir margra
vikna undirbúning — en hann
kbm aldrei aftur.
• Nýr foss
Árið 1949 gerði ríkisstjórnin í
Caracás út leiðangur til að halda
könnun Angels áfram. í grennd
við landamæri Brasilíu fundu
leiðangursmenn hæsta foss sem
þekktur er í heiminum. Hann
reyndist 963 metrar á hæð. Á
f jallstindi í grenndinni fundu þeir
flakið af flugvél Angels. Fossinn
var skírður eftir könnuðinum
sem lét líf sitt í leitinni að hon-
um.
Ýmsir halda að Frakkamir
tveir hafi séð Angel-fossinn, en
aðrir telja að þeir hljóti að hafa
uppgötvað áður óþekktan foss.
Á þessum slóðum eru víðáttu-
anikil svæðt, sem enn eru alger-
(lcga ókönnuð, og því . er ekki tal-
fð óhugsandi að ýmis furðuverk
náttúrunnar dyljist mönnum enn-
þá. i
gerðist hann skjalavörður á
Þjóðskjalasafninu í Reykjavík
og hefur nú starfað þar tveimur
árum betur. Heimur skjalasafn-
anna, heimur Björns Karels,
minnir mig alltaf á eilífðina:
hann virðist aldrei verða fuil-
kannaður og störfin, sem þar
eru unnin verða ekki unnin á
handahlaupum. Þar fer heldur
ekki fram neitt Maraþonhlaup.
Þar ríkir hin daglega, kyrrláta,
óðagotslausa önn, og þeir kostir,
sem þeir menn, er þarna vinna,
verða að vera gæddir, eru þol-
inmæði, samvizkusemi og vand-
virkni. Alla þessa kosti hefur
Björn Karel Þórólfsson til að
ibera í ríkum mæli, svo sem rit
hans, stór og smá, bera ljósast
vitni. Iðja hans við skjöl og
skilríki skrifuð hefur mótað alla
persónu hans og framkomu:
rólegur og fumlaus og settlegur
gengur hann enn í dag að
starfa sínum, sem hann gerði
ungur að sínu lífsverki.
Björn Karel Þórólfsson er
Hafnarstúdent, var og formað-
ur Félags íslenzkra Hafnarstúd-
enta í Kaupmannahöfn í þrjár
rennur, ef ég man rétt. Meðal
íslenzkra Hafnarstúdenta síð-
ustu áratuga mun enginn fræg-
ari Birni Karel. Mjög snemma
á Hafnarferli hans hóf þjóð-
sagan að spinna um hann sinn
þráð. Ekki verður tölu komið
á sögurnar, sem af honum
gengu á Hafnarslóð, af tilsvör-
um hans og spakmælum. Marg-
ar voru sögur þessar sannar, en
þó sennilega fleiri ilognar. En
það þótti sjálfsagt að kenna
honum allt, sem með nokkrum
hætti þótti afbrigðilegtog frum-
legt. Þótt Björn Karel væri á
Hafnarárum sínum jafnan önn-
um kafinn í hinum kyrrláta
heimi skjalasafnanna, þá fór
því fjarri, að hann sneri baki
við hinni léttlyndu tilveru, er
ríkti utan hans. Við íslenzku
stúdentarnir nutum oft sam-
vista hans á fundum okkar. I
mörg ár man ég eftir honum
við borð íslenzkra stúdenta í
mötuneytinu hjá Nörregade.
Hann kom þangað venjulega
réttstundis kl. 12 á hádegi,
hæglátur og hugsandi, og brá
þá oftar en ekki fyrir kímni-
glampa í augum hans. Þá var
hann að hugsa um eitthvað
skemmtilegt. Aldrei voru borð-
ræður okkar stúdentanna fjör-
ugri en þegar Björn Karel
neytti matar síns með okkur.
Stundum ræddum við um sögu
íslands, einkum þótti honum
gaman að ræða þrátefli Heima-
stjórnar og Sjálfstæðismanna
á öndverðum árum aldar okkar.

Engan mann veit ég fróðari um
það efni en hann, og oft hefur
mér síðar dottið í hug hver
nauðsyn væri á að Björn Kar-
el festi á blað eitthvað af því
sem hann vissi um þetta um-
deilda tímabil. Kannski á hann
eftir að gera það í sínu otium.
En Bjöm Karel hafði áhuga
á fleiru en hinum andaða tíma
sögunnar. Hann hugaði einnig
að þeim grösum, sem voru að
vaxa í kringum hann. Hann
bar mjög hag okkar- íslenzku
stúdentanna fyrir brjósti, ekki
sízt sálarheill okkar og tilfinn-
ingar. Hann gaf okkur þá oft
góð ráð í vegarnesti, ef honum
sýndist við vera eitthyað dap-
urlegir á svipinn eða miður
okkar. Oft ræddi hann við okk-
ur um ástina, kunni þar á góð
skil — ekki sízt á teoretísku
hliðinni — svo sem skáldið
komst að orði, og nutum við
margir góðs af túlkun hans og
ræðum í því efni. öll var
kennsla Björns Karels gædd
miklum og sérstæðum húmor,
þeirrar tegundar, er ég hef ekki
fundið í öðrum mönnum.
Og nú er þessi margvísi
fræðimaður orðinn sjötugur, og
þótt hann sé nú hættur að
segja ungum stúdentum til veg-
ar um þymirunna lífsins, þá
mun hann enn sem fyrr verða
hjálparhella hverjum þeim, sem
leitar ráða hans um þau vanda-
mál, sem eru af þeim heimi, er
hann hefur helgað allt líf sitt.
Ég vona, að við megum enn um
mör.g ár eiga kost á að sækja
fund ihans.
Heill þér sjötugum!
Sverrir Kristjánsson.
g) — ÞJÓÐVILJINN — Laugardagur 25. ágúst 1962