Þjóðviljinn - 21.06.1970, Side 6

g SÍÐA — ÞJÓÐVIL.JINN — Sunnudagur 21. júní 1970.
HLUTVERK HVERS
LISTAMANNS ER í
HANS EIGIN TÍMA
Staða og hlutverfe listaimianns-
ins í þ.jóðfélaginu getur verið
ýmis eftir eðli listar hans, sann-
færingu hans eða lifsskoðun og
á hvaða stigi viðkomandi 'þjóð-
fdlag er statt. Þó td ég að
listanraður verði ætíð að finna
að einhvers konar þöirf sé fyrir
listsköpun hans, og einnig tel
ég mikilvægt að listamenn
reyni að lifa samkvæmt þvi
'lifstformi sem þeim finnst aðrir
ha,fa rétt á, og sem þeir e.t.v.
túlka í verkuim sínum.
Eðli og leiðir sjálfrar list-
áköpunarinnar geta verið ó-
hemju margþættar á hverjum
tíma, og má þair neifna annars
'vegár' listsköpun er byggir á
hughrifum eða tilfinningum og
hins vegar vísindallegri eða
skipúlegri vinnubrögðum. Þetta
rennur að sjálfsögðu cft saman
og- einnig getur sami listamað-
ur aðhyllzt báðar leiðir á mis-
mlunandi tímuim. Þó tal ég að
yfirleitt sé annaö hvort við-
horfið ríkjandi hjá flestuim, og
mun ég reyna að sunduirliða
þessa flokka að einhver.ju leyti:
Fyrir þeim fyrrnefndu er
listin notokurs konar’ lífsmáti.
Tilllfinmingasvið þeirra og lífs-
viðhorf renna saman :við list-
sköpun þeirra, og kannski ýmis
konar samikennd þeirra aðai-
einkenni. Þarna má finna þá
frjóu mianneskju sem finnur
hjá sér þörf tifl að miiðia öðr-
um af Ufsskitaiingi sínum og
gleði, og einnig má þar finna
hinn þunglynda listamann, sem
skynjar miargs konar érfið'ledka
mannsins og cft máttleysi gagn-
va,rt óvinnandi náttúru eða hin-
um defekri hiiðuim borgarlífs-
ins.
Einnig miá hér telja með þá,
sem finna hjá sér þörf tiíl að
gágnrýna ríkjaindi þjóðskipulaig,
einhverja þætti þess eða stéttir.
Eins og þeir koma fyrir í dag,
virðdst myndlist eða önnur
form túlkunar etoki vera þeim
nein heilög kýr; fyrir þeim er
hún verkfæri fremur en tak-
mark. Veito af þessuim toga eru
stundum köliuð „péJitískur á-
róður“, en ég tel mikiið af þeittn
vera staðfestingu ó samkennd
með fólki og mólefnum sem
þarfnast aðstoðar eða umihugs-
unar á einhvem hátt. Að fóiki
finnist þvi koma hlutirnir við
er ekki svo breytt frá bví sam
áður var, við vitum aðeins
meira um það sem er að ske
í kiringum okkiur. Fjarlæg
heimshom eru komin inn á
gafl hjá félki gegmum sjóin-
varp og aðra fjölmiðla, og það
er eins og hver annar skoiUa-
leikur að látast ekki sjá þetta
eða finnast það ekki koma sér
við. Lisitamenn fyrri tíma hafa
í síðasta mánuði var efnt til sýningar í Varsjá á „plakötum" eða auglýsingaspjiildum, eins og
þau eru stundum nefnd á íslenzku. Öll voru þessi myndaspjiild helguð frelsisbaráttu Vietnama,
en til sýningarinnar var stofnað að lokinnj samkeppni meðal nemenda listaháskólanna í Póllandi.
Hér fyrir ofan sést ein sýningarmyndanna, en höfundarnir eru þeir Lucjan Sadus og Tomasz Holuj,
sem báðir stunöa nám við Listaakademíuna í Kraków.
effliausit haiflt sömu samkennd
mieð fólllkii sem þeir þekktu til,
án þess að það sé kennt við
„pólitík“. Auk þess hiýtur það
sem kallað er pólitfk að renna
saman við aimenn lífsviðhorf
mianna.
Mér virðist hinn flokltourinn
setja vitsmumi og foirm í önd-
vegi. Þeir eru fremiar hedm-
spetoilega sinnaðir og afsitætt
þentojandi. Surnurn þeirra má
lítoja við gullgerðarmennina,
vinnubrögð þedrra eru vísinda-
leg. þeir ledta sannleitoa opnir
fyrir öllum mögufledtoum og
miargdr þeirna hafa unnið sig-
nr á sínum fbrmum og „gert
gull“. En um slíka listamenn
sem aðra gilddr, að séu þeir
geflnir fyrir sfejalll er hætta á
að þeir flalii fyrir fredstimgu og
framieiðd skreytinigar ifyrir veggi
glóðborgara, sem harnpa þedm
að launum.
Það má að sjálfsögðu skipta
Histamönnum á margian hátt, og
mörg þversnið eru hugsanleg
gagnuim þessa tvo fiokka. T. d.
má í þáðum fllcktoum finna
annars vegar menn seim eru
hlynntir minnismerkja (monu-
miental) lisitstoöpun og hins veg-
ar þá, sem eingömgu lifa í og
fyrir sína samtíð. Þaö fyrra er
e.t.v. mdkiis virði, en mérvirð-
ist það þó aðailega vera stað-
festing á snilligáfu einstakra
manna, þó almenn menning á
viðkomandi tímiaibilii spiid að
sjálfeögðu inn í líka. Ég tel
dýrkun þessaira hluta ekki að
öllu leyti heppilega. E.t.v. vær-
um við komin lengra, el£ við
værum algerlega frjáls, hefðum
ékki allltaf áranigur annarra
tímabila í huga, heldur þyrftum
sjálf að toryfja vandaimálin til
mergjar hverju sinni. Ég tel
etoki að arfleifð otokar felist að-
allega í hlutum sem hægt er
að festa hönd á, heildur þróun
vitsmuna, hugsunar, víðsýni og
samkenndar, og tel ég hílutverk
hvers listaimianns vera í hans
eigin tíma.
Að sjálfsögðu ber hverjum
mianni að þroska sniiiliigáflu, sé
hún fyrir hendi, og snilldngar
geta skynjað ýmislegt á undan
öðrum. Þeir skynja yfdrleitt
þarfir þjóðfélaigsins og gera sér
grein fyrir þróun sem þaðþarf
að gamga í gegnum,. Sú stað-
reynd, að þeir hafa sumir haft
meiri áhrif á seinni tírna en
sinn. eigdnn, held óg sé vegna
þess að fóllk hefur etoki getað
tekið við áíhrilfum þedrra, ékki
verið reiðubúið, en þau hafa
verið þeiim lætluð enigu að siíður.
Efiaiust hafa þeir einnig haft
áhrif á aðra listamenn síns
tímia.
Allavega finnst mér mdkil-
vægaira að giæða sköpunarþörf
mianna á lifandi hátt en að
safna mii.nnismerkjum, og finni
iistamiaður ekki hjá sér sterka
þörf til að tjá reynsiu sína eða
sjónarmdð, tel ég nytjalist hvers
konar og listiðnað æskilegri en
beina myndiist. Það gæti ein-
miitt þiioskað listasmekk fló'lks,
að þeir hlutir sem það nctar
daglega séu unnir mieð list-
rænu hugarfairi, vitsimunum og
tilfinninigu fyrir miö'guiledtoum
efnis, lita og fortms.
Það vantar milkið á, að list-
in sé sá hluti af hinum daiglega
kosti sem æsikdlegt væri. En
það er iistamiannsins að sjá
þjóðfélaiginu fyrir þeirri fæðu,
en þjóðfólagsins, eða þeirra
sem þar fara með floraáð hverju
sinni, oð skapa Idstamönnum
viðunandi starfsaðstæður.
Oft verða listamienn að sinna
verkefnum sem ganga í frekar
lélegan smekk fóliks, tii að afla
tekna til listrænna tilrauna.
Einikennandi eru hin „comm-
erciellu“ leiklhús, sem sýna ié-
leg verk, en það sem marga
dreymdr efllaust um er aðsinna
verðugri verkefnum, þegair hið
fyrmefnda héfur gefið af sér
arð.
Einniig eru léttimetis-vikublöö
surns staðar sikattlögð og renna
þær tekjur þá tii æðri bók-
mennta. Etoki veit ég hversu
gott þetta er, æskilegra væri að
auka gæðd vikuiþlaðanna og
gefa leikhúsinu meira list-
rænt gildi, eða endurskoða hiut-
verk þess.
Brauðstrit og miáiamiiðiun
hlýtur að sflaka á sjállfsaga lista-
miannsins, en emniþá er hvorki
Höfundur þessarar grein-
ar um stöðu og hlutvcrk
myndlistarmannsins íþjóð-
félaginu er Messína Tóm-
asdóttir, nemandl í Myno-
lista- og handíðaskólanum.
Birtist greinin í nýút- ’
komnu Eintaki. riti sem
gefið er út af nemendafé-
lagi Myndlista- og hand-
íðaskólans, í samvinnu
við skólastjórnina. Er
greinjn birt liér með leyfi
höfundar.
þjlóðfélag né listafólk ntígu
þroskað til að fuli listamiamna-
laun geti leyst vandann. Fyrir
þan-n tíma þarf að koma til
jöfn sikipting þjóðartekna, enda
er erfitt að meta virði hinna
miismunandi starffsgreina einsog
er. Oflt eru það tízkufyrirbrigðd
og manniegur ófulllkomileiki
som veldur því hvaða stairfs-
greinar gefa af sér mestan arð.
Mór finnst óþarfi að miða
allla hluti við pening, enda er
ósennilegt að svo verði, ef við-
toomiandi kynisióðum tekst að
sjá öllum fyrir öruggri afkomu
og mat í kviðdnn.
Hvers vegna í óstoöpunuim á
till dæmiis að greiða menntuðum
mianni hærtri laun fyr' - að' sdnna
sínu skemmtilega starfi en
vertoamanni sem stritar allt sitt
líf?
En námislán þyrftu að koima
á mióti og mióraiidnn að breyt-
ast til muna, þamnig að ekki
sé allt unmið vegna^áyinnin^s
eða metniaðar. Þár^aaSéaT sktíí-
arnir mikilvægu hlutverki að
gegna. Mættu þeir stuðla meira
•að sjáifstæði, siairtíSþ'ýrgðm'-'rÖg
fróðleiksflýsn niemenda. Eins og
er virðast þeir ekiki veita næg-
an félagsiþroska með ednkunna-
kapphllaupi og mannaimun.
Stundum er eins og nemendur
sóu tii vegna skólamna en ekki
öfugt, enda sýður víða upp úr
vegna þessa fáránieika.
En rætur sjúkdómsins liggja
djúpt. Við erum alin upp við
furðulegustu bábiljur, og hver
á að rjúffia þennan vítaihring?
Annars vegiar er það hlutveirk
kennara og ammarra uppalenda,
með því að gæða kennsiluna
meira lífi, hvetja nemendur til
skapamdi sitarfs, eftta samkennd
þedrra gegnum leik og starf og
veita þeim þrosika tifl að taka
afstöðu.
Hins vegar er það hlutverk
hsteimanna að svara þörfum
þjóöfélaigsins um næringu, benda
á meins'emidir og e.t.V. ledðir
til úrbóta.
Meðan stjóirnmélamenn og
aðrir „sérfræðingar“ verða
þrengri og einhæfari, verður
meiri þörf fyrir víðsýna „siam-
fræðinga“, sem tettja sér ekk-
ert miamnnlegt óviðkomandi.
Þar tei ég listafólk ekki „stikk-
frí“. Það hefur einmitt aiia
miöguleika á að víkka sjóm-
deittdairhring annairaa og auka
skdlning manna á ýimsu sem
méli skiptir, og mynda þannig
jafnvægi við sfcoðanakúgun
stjómmálamanna og fjölmdðll-
una,rtækja.
Einnig hlýtur listamiaður að
endurskoða vamdilega ráðamdi
afstöðu gaignvart miikiivægustu
undirstöðuatriðum þjóðlífsins.
Viðteknar huigmryndir úreidast
hraöar og hraðar, og ekki þýð-
ir að eltast við tízkustefnur,
heldur verður að taika sjálf-
stæða afstöðu ti'! þess á hvern
hátt mannkyn geti átt sérfram-
ttfðairvon og e.t.v. þroskazt og
göffigazt að auki.

I
I
I