Þjóðviljinn - 23.11.1972, Blaðsíða 7

MiAvikudagur 22. nóvember 1972 ÞJÖÐVILJINN — SIÐA 7.
Endursögn af erindi Schjelderups í Norræna húsinu
á vegum Landverndar síðastliöinn þriðjudag
Á sunnudag og mánudag
s.l. flutti Norðmaðurinn
Thorleif Schjelderup tvo
fyrirlestra hér í Reykjavik.
Hinn fyrri var fluttur á
fulltrúafundi Landverndar,
en hinn síðari í Norræna
húsinu. i tengslum við
fyrirlestrana sýndi hann
fjórar kvikmyndir, er hann
hafði gert. í Norræna hús-
inu var fullt út úr dyrum
á fyrirlestrinum — og
kannski var táknrænt, að
þar sáust margir Land-
verndarfulltrúar, er hlýddu
á hann daginn áður. Hér er
nefnilega á ferðinni frá-
bærlega snjall fyrirlesari,
örugglega einn hinn snjall-
asti, sem hefir heimsótt (s-
land á síðari árum. En hver
er hann?
Thorleif Schjelderup er
fæddur og uppalinn T út-
jaðri Oslóar, rétt við hina
fræqu skíðastokkbraut í
Holmenkollen Náfrændur
hans eru hinir kunnu bræð-
ur Harald, prófessor í
sálarfræði, og Kristian,
biskup á Hamri, sem á
sinni tíð átti í allmiklum
útistöðum við norsku kirkj-
una. Thorleif er lögfræð-
ingur að mennt, en varð
strax ungur maður einn af
fremstu og færustu skíða-
stökksmönnum Norð-
manna. Hann var i úrvals-
liði þeirra í skíðastökki á
árunum 1947—1953. Eftir
að hann hætti keppni var
hann nokkur ár landsþjálf-
ari i skíðastökki, og siðar
starfaði hann í samfleytt 3
ár sem skiðaþjálfari á
italíu. Siðan hefur hann
fengizt við kvikmynda-
gerð, skrifað bækur og
haldið fyrirlestra um um-
hverfismál víða um lönd.
Nú á næstunni kemur út
eftir hann bók um um-
hverf ismál.
Erindi sin hér kallaði
hann sameiginlega:
Maöurinn, náttúran,
tæknin. Verður hér endur-
sagt nokkuð af þeim báð-
um. Sú endursögn getur þó
ekki orðið annað en dauft
bergmál af erindum Thor-
leif Sch jelderups, sem
stóðu samtals nær 1 1/2
klukkutíma. —sibl.
Thorleif Schjelderup
Aðalatriöi náttúruverndar
eru þau verömæti, sem
ekki veröa mæld.
Auðæfi Noröurlandabúa.
Norðurlandabúar eru líkiega
rikustu þjóðir heimsins á vorum
dögum, af þvi að þær eiga gnægð
þess, sem nú er mest um vert:
Viðáttu.
Lofts.
Vatns.
í þessum umhverfisþáttum fel-
ast óhemjuleg verðmæti, vegna
þess að þau eru undirstaða and-
legrar og likamlegrar heilbrigði.
Við getum gert okkur nokkra
grein þess með þvi að skoða and-
hverfu heilbrigðinnar: Vanheilsu
og sjúkrahúsvist.
í öllum vestrænum löndum eru
útgjöld til heilbrigðismála ein-
hver hin mestu einstakra opin-
berra útgjalda. Þannig kostar eitt
sjúkrarúm i Noregi um 1,8 milj.
isl. kr. Af þvi sést, að það að losa
eitt sjúkrarúm i eitt ár, táknar
mikil fjárhagsleg verðmæti.
Þvi meir sem hægt er að gefa
fólki kost á að njóta náttúrlegs
umhverfis, varðveitist heilbrigði
betur með þvi að sú gerviveröld,
sem mennirnir hafa skapað sér,
hæfir þeim ekki.
Þaö sem geimvísindin
hafa sannað.
Hreyfing er hverjum manni
jafnnauðsynleg og andardráttur.
Nútima geimvisindi hafa sannað,
hvað það þýðir fyrir mannlegan
likama að njóta ekki þeirrar
áreynslu, sem likamsþjálfun veit-
ir. Geimfararnir eru þrautþjálf-
aðir, ungir og hraustir menn,
þegar þeir stiga upp i geimförin. 1
likama þeirra er komið fyrir
margvislegum mælitækjum.
Þeir hafa fært okkur heim
sanninn um það, að hrörnun hefst
48 klst. eftir að þeir hætta að
hreyfa sig. Meðalaldur fólks á
Vesturlöndum ætti að vera 80 ár,
en hefur nú á siðustu árum lækk-
að um 2 1/2 ár i USA og Vestur-
Evrópu.
Lifnaðarhættir okkar eru slikir,
að við þolum þá ekki til lengdar.
Þannig eru um 1/8 manna i iðn-
aðarþjóðfélögum með skerta
heyrn, án þess þeir geri sér það
ljóst. Áður en Edison fann upp
glóðarperuna sváfu menn i sam-
ræmi við sólarganginn. Með raf-
magnsljósinu förum við að vaka
írameftir i miklu rikara mæli en
áður. Við það breytast efnaskipti
iikamans. Rafljós æsir taugar
okkar á kvöldin með þvi að við
vökum við þau og við þurfum svo
likaminn er skapaður fyrir tré og
stein. Reynt hefur verið að láta
dýr hafast við i klefum, sem gerð-
ir eru af eintómum gerviefnum.
Eftir skamman tima deyja þau i
sliku umhverfi, þótt þau séu ekki
látin skorta neitt.
Svokallaðir menningarsjúk-
dómar aukast i hlutfalli við stærð
borga. Eitthvert athyglisverðasta
dæmið um misheppnað manna-
verk er höfuðborg Brasiliu, sem
ber sama nafn. Hún átti að vera
dæmi um mannlega snilli og
skipulagsgáfu, gerð af einum
frægasta arkitekt vorra daga. En
hún reyndist svo dauð og leiðin-
leg, að fólkið sem flutt var þang-
að, var þeirri stundu fegnast,
þegar það gat flutt þaðan burt
aftur.
Sökin er mannsins, en
ekki tækninnar.
Með visindum og tækni nútim-
ans ætti að vera hægt að skapa
hamingjusaman heim. Samt
hefur það ekki tekizt. Við megum
þó ekki kenna tækninni um það,
heldur okkur sjálfum, fyrir hitt
hvernig við notum hana. Hrika-
legasta dæmið um slika misnotk-
un er einkabillinn i borgum
heimsins.
í stórborgum er hann framúr-
skarandi óhentugt farartæki.
Hann er lika geysilega dýrt tæki.
i honum endurspeglast sú
gegndarlausa hráefnissóun, sem
mannkynið hefur gert sig sekt
um. Þegar einn einasti maður sit-
ur þarna i 1 tonni af stáli, sem
iðulega að nota svefnlyf til þess
að geta sofnað.
í náttúrlegu umhverfi tekur það
manninn raunverulega 2 klst. að
sofna. Það gerist með þvi, að lik-
amsstarfsemin hægist smátt og
smátt, taugarnar róast eftir önn
dagsins. Þetta finnur maður, sem
hefur hreyft sig úti i náttúrunni og
kemur heim i fjallakofann sinn og
sezt að loknum kvöldverði við
arineldinn. Þegar eldurinn er
dvinaður, er hugur hans fallinn i
ró og hann sofnar eðlilega og
fyrirhafnarlaust.
Gerviefni valda ofnæmi.
Bandariskir visindamenn hafa
með tilraum i sannað, að gervi-
efni eru ok ir óeðlileg. Manns-
VERÐMÆTI,
SEM EKKI
VERÐA MÆLD
gengur fyrir 70 hestöflum tekur
þetta ekki einasta geysilegt götu-
pláss, heldur spýr eitri út i loftið,
veldur heilsuspillandi hávaða og
er lífshættulegt i umferðinni.
Bilaumferðin i New York er
sláandi dæmi: Þegar 2 miljónir
manna reyna að komast út á
Manhattan, mynda bilaraðirnar
samfellda breiðu yfir götuna.
Samt eru það ekki nema 7% af
fólkinu, sem komast þessa leið
með einkabilum. Hitt ferðast með
neðanjarðarbrautunum. Þegar
verkfallið var gert i benzinstöðv-
unum i fyrra i New York, gerðist
ekkert annað en það, að loftið yfir
götunum varð hreint og þar rikti
allt i einu þögn, en allir komust
leiðar sinnar. Á neðanjarðar-
brautinni gætti þess ekki, þótt
100% fólksf jöldans færi með henni
i stað 93%) áður.
Samt eru neðanjarðarbraut-
irnar i New York ekki mjög vel
skipulagðar, eins og t.d. i Stokk-
hólmi, þar sem þær eru til fyrir-
myndar. Hins vegar er billinn
frábært farartæki i strjálbýli og
þar sem menn þurfa að komast úr
borgum til þess að njóta náttúr-
unnar.
Eyðing lifríkisins er
jafngömul ,,menningunni"
Gróðurrikið er undirstaða þess,
að annað lif fói þrifizt á jörðinni,
af þvi að einungis plönturnar geta
framkallað svokölluð lifræn efni,
sem menn og dýr lifa á. Ef gróð-
urinn eyðist, deyr allt lif.
Stærsti glæpur mannanna er,
hvernig þeir hafa eyðilagt
gróðurrikið og þá fyrst og fremst
skógana.
Á þcssari öld cinni hal'a eyði-
mcrkur auki/.t að flatarmáli um
5(1%, ng á 25 árum aðeins cr búið
að eyðileggja 25%, af gróðurmold
jarðarinnar.
Lifið á jörðinni er talið um 2 1/2
miljarða ára gamalt, en þar til
lyrir um 8000 árum var engin
gróðureyðing til. Rómverjar hinir
lornu eru kannski einhverjir
mestu skaðvaldar náttúrunnar,
sem uppi hafa verið, og sannar-
lega væri timi til kominn að um-
skrifa sögu hvita mannsins á
jörðinni.
Á dögum Homers voru ein-
hverjir stórkostlegustu skógar
heimsins i Grikklandi. Nú er
skógur aðeins á 2%, af flatarmáli
þess.
Spánverjar voru litlu betri.
Þeír brenndu og eyðilögðu skóga
og lendur einhverra mestu menn-
ingarþjóða, sem uppi hafa verið á
jörðinni, Inkanna i Perú.
Heima á Spáni tættu þeir gróð-
urlendi fósturjarðar sinnar sund-
ur með ofbeit búfjár, svo að
þetta fyrrum frjósama land er nú
eitt hið harðast leikna i Evrópu.
Hinn mikli herforingi Karþagó-
manna, Hannibal, sótti fila sina i
stórskógana, þar sem nú er
Saharaeyðimörkin. Alla þessa
skóga eyðilögðu Itómverjar á
nokkrum öldum og þar eru nú að-
eins fátækir Bedúinar.
En i skóglendi Bandarikjanna,
sem Indiánar höfðu varðveitt frá
ómunatið, hefur hviti maðurinn
skilið eftir sig sandauðnir.
Olían: Gæíi veriö eggja-
hvituforðabúr mannkyns-
ins.
Óskaplegasta dæmið um
brjálæðislega sóun mannkynsins
á auðæfum jarðar er oliubrennsl-
an. Olian er eitthvert dýrmætasta
efni, sem hnötturinn geymir, og
til eru hlutir sem aðeins verða
unnir úr henni.
Frönskum visindamönnum hef-
ur tekizt að breyta henni i eggja-
hvitufæðu, sem likist kjötbollum.
1% af þvi oliumagni, sem nú cr
brennt árlega, væri nægileg
cggjahvitufæða fyrir allt mann-
kynið á vorum dögum i eitt ár.
Við eigum ennþá oliubirgðir,
sem nægja myndu mannkyninu
sem eggjahvitufæða i 2—3000 ár.
Þetta vitum við sem sagt nú, en
höldum samt áfram að brenna
upp þessu stórkostlega efni, sem
við vitum lika, að endist okkur
Frh. á bls. 15