Þjóðviljinn - 25.08.1974, Blaðsíða 7

Sunnudagur 25. ágúst 1974. ÞJÓÐVILJINN — StÐA 7
af erlendum vettvangi
begar Nelson Rockefeller var
kosinn fylkisstjóri New York
fylkis áriö 1958, var sagt aö aldrei
áöur hefði jafnauðugur maöur
verið kosinn til sliks embættis.
Þetta veröur ekki sagt nú, þvl
þótt hæpið sé að nokkurn tima
hafi jafnauðugur maður veriö
varaforseti Bandarikjanna, hefur
Nelson Rockefeller ekki veriö
kosinn til þess embættis. Árum
saman reyndi hann að ná útnefn-
ingu sem forsetaefni flokks sins,
repúblikana, en það mistókst allt-
af. Tvisvar náði Nixon þeim
heiðri frá honum, og einu sinni
Barry Goldwater, og var þvi jafn-
an haldið fram, að hann væri of
„frjálslyndur” til að fá fullan
stuðning hinna ihaldssömu repú-
blikana. Nú hefur hann loks náö
þvi að verða varaforseti, eftir aö
hinn gamli keppinautur hans varö
að hrökklast frá með smán.
Frá þvi hefur áður verið skýrt
hér i blaðinu, hvernig Vatns-
gáttaruppgjörið var þáttu i deil-
um og valdabaráttu nýrikra
„kúreka” úr sólarbelti suður-
rikjanna, sem Nixon var fulltrúi
fyrir, og gróinna auðkýfinga,
„jankia”, frá austurströndinni.
bessum deilum hefur nú lyktaö
með sigri hinna siðarnefndu, og
er útnefning Rockefellers sem
varaforseta gott tákn um það. En
baráttan hefur einnig haft i för
með sér að nú i fyrsta skipti
skipa embætti forseta og vara-
forseta menn, sem aldrei hafa
verið til þess kjörnir.
Ford forseti kynnir hinn nýja varaforseta Bandarikjanna: Nelson Rockefeller.
Nelson Rockefeller
auðkýfingur og varaforseti
Munurinn á þessum tveimur
öngum bandariskrar yfirstéttar
er einkum sá — og það er ákaf-
lega mikilvægt — að „kúrekar”
sólarbeltisins eru tæplega enn
lausir við sinn banditta-uppruna,
en „jankiar” austurstrandarinn-
ar eru komnir óraveg þaðan, og
hafa tekið upp nokkuð aðra siöi.
Gott dæmi um þessa þróun og
árangur hennar er Nelson Rocke-
feller. Þótt sagan um Rockefeller
fjölskylduna hafi oft verið sögö er
þessi nýi frami Nelsons góð átylla
til að rifja hana upp einu sinni
enn.
óbrigðult ráð
við krabbameini
Stóri Bill Rockefeller, ættfaðir
þessarar frægu fjölskyldu, var
fæddur i New York fylki 1810. Þótt
hann hefði aldrei I læknaskóla
komið titlaði hann sjálfan sig
„Doktor William A. Rockefeller,
hinn fræga krabbameinssérfræð-
ing”, enda lifði hann á þvi að selja
mixtúru, sem var óbrigðult ráð
við krabbameini eöa hvaða sjúk-
dómi öðrum, sem kaupandinn
kunni að hafa, og kostaði flaskan
25 dollara. Hann ferðaðist alla
leið til Dakota-fylkja með þenn-
an varning sinn, og yfirgaf að lok-
um konu og sex börn og dó hundr-
að ára, ákærður fyrir tvikvæmi.
Samt sem áður er hans ekki leng-
ur getið nema vegna sonar hans
Johns.
John Davison Rockefeller, sem
fæddur var 1839, ólst að mestu
upp undir áhrifum móður sinnar,
sem var trúuð, sparsöm og bind-
indissöm og sannfærði börn sin
um að flest væri syndsamlegt
nema þjófnaður. Að þessu bjó
hann alla ævi, og kornungur
hugsaði hann ekki um neitt annað
en aðgræða peninga. Hann keypti
t.d. bauka af brjóstsykri og seldi
systkinum sinum vöruna i
stykkjatali. Siðan setti hann á-
góðann i sparibauk.
Þegar John Rockefeller var 18
ára stofnaði hann sitt eigin fyrir-
tæki, sem verslaði aðallega með
landbúnaðarvörur, en 1859, þegar
fyrst var farið að bora eftir oliu i
Bandarikjunum, áttaði hann sig á
þvi hvað hægt var að græða mikið
á oliuhreinsun. Arið 1863 var hann
búinn að byggja oliuhreinsunar-
stöð, og varðhún fljótlega stærsta
fyrirtæki af sinni gerð i Cleve-
land, þar sem Rockefeller hafði
starfsemi sina. En þetta var þó
alls ekki nóg fyrir hann: hann leit
svo á að samkeppni væri synd og
vildi þvi verða eini oiiuhreinsand-
inn i heiminum.
Standard Oil
Arum saman vann hann að
þessu markmiði, og hikaði ekki
við nein bellibrögð. Hann beitti
mjög undirboðum til að gera
keppinauta sina gjaldþrota eða
neyða þá til að selja sér fyrirtæk-
in, þegar það dugði ekki beitti
hann mútum, eða hann leigði sér
glæpamenn til að sprengja sund-
ur oliuleiðslur keppinautanna og
eyðileggja oliuhreinsunarstöðvar
þeirra. Hann náði á skömmum
tima yfirráðum yfir öllum oliu-
félögum i Cleveland og_ hélt svo
áfram að færa út kviarnar. Arið
1870 komst hann yfir Standard
Oil, og var það siðan nafn fyrir-
tækis hans. Strax árið eftir var
það orðið stærsta oliuhreinsunar-
fyrirtæki i heimi, og þegar John
Rockefeller dró sig i hlé 1896 réð
hann yfir langstærstu fyrirtækja-
samsteypu veraldar, og var þá
sjálfur rikasti maður heims — að
Aga Khan einum kannske und-
anskildum.
Þegar árið 1890 var ljóst að
Standard Oil var brot á banda-
riskum lögum gegn einokunar-
hringum, og var þess krafist að
það yrði leyst upp. Fyrst i stað
komst Rockefeller hjá þvi með
mútum, en svo fór að lokum, að
hæstiréttur Bandarikjanna leysti
fyrirtækið upp árið 1911. Það var
þá klofið sundur I rúmlega þrjátiu
samsteypur, en það breytti litlu
um auðæfi fjölskyldunnar, þvi að
hún hanði öll völd i fyrirtækjun-
um eftir sem áður.
Mannúðarstarf
Samtsem áður urðu talsverðar
breytingar á viðskiptaháttum
Rockefellers fjölskyldunnar á
þessum tima. Þolinmæði Banda-
rikjamanna gagnvart „ræningja-
barónum” eins og Rockefeller
var þá á þrotum, og almennt sið-
ferði gat ekki lengur sætt si^ við
menn, sem leigðu glæpalýð ul að
fremja skemmdarverk hjá keppi-
nautum sinum. Það var þvi nauð-
synlegt að breyta um starfshætti
og einkum dulbúa auðæfin betur.
Þetta var upphafið að mikilli
skipulagsbreytingu innan banda-
riskrar auðstéttar, sem Rocke-
feller-fjölskyldan tók ekki aðeins
þátt i heldur einnig aðrar smærri
fjölskyldur sömu stéttar.
1 staðinn fyrir auðkýfinginn,
sem var i sviösljósinu meö alla
sina starfsemi og stjórnaði risa-
fyrirtæki, sem bar kannske hans
nafn, kom nú auðkýfingur, sem
var meir á bak við tjöldin, átti
hiuta i fjölmörgumfyrirtækjum
og hafði úrslitavald yfir málum
þeirra, en gætti þess að ekkert
þeirra yrði beinlinis kennt sér.
Oftast stóð hann ekki einn að
þessu heldur hafði fjölskylduna
með sér. Þessi nýja gerð auðkýf-
inga kom ekki fram i sviðsljósið
nema til þess að gefa fé til alls
kyns góðgerða og menningar-
starfsemi. Þeirri þjóðsögu var
komið á kreik, að auðkýfingurinn
væri orðinn frábitinn harðneskju-
legri auðsöfnun og hefði þess i
stað gefið sig að alls kyns góð-
gerðarstarfsemi — og var það
gjarnan notað til þess að réttlæta
framferði hans — eða forfeðra
hans) á fyrri timum.
Helsta tákn þessarar stefnu-
breytingar i Rockefeller-fjöl-
skyldunni var það, að John D.
Rockefeller eldri hætti alveg að
skipta sér af fyrirtækjunum
(hann dó háaldraður árið 1937),
en sonur hans John D. Rockefell-
er yngri, uppnefndur „Junior”,
tók við. Þótt auðæfi fjölskyldunn-
ar minnkuðu ekki á hans dögum,
kom hann aldrei opinberlega ná-
lægt viðskiptum, heldur lét þeim
mun meira til sin taka við stofnun
„Rockefeller-Foundation” 1912,
og er kallaður „filantróp” i vel-
þenkjandi alfræðibókum.
Oft hefur verið sýnt fram á það
hversu mikil blekking þessi „góð-
gerðarstafsemi” var. Þær upp-
hæðir sem veitt var til hennar
voru sáralitlar miðað við ofsa-
gróða fyrirtækjanna (en blekktu
menn, þvi að fæstir gerðu sér
grein fyrir þvi hvað gróðinn var
mikill), og komu auðkýfingunum
einkum að góða af þvi að hægt var
að draga þær frá skatti. Svo veitti
þessi starfsemi yfirráð yfir sitt-
hvað, sem annars hefði verið erf-
itt að hafa áhrif á. Hið sanna and-
lit mannvinarins „Juniors” kom
hins vegar i ljós i atburðum eins
og verkfallinu i Ludlow
(Colorado) 1913, þegar vopnuð
lögregla var send á verkfalls-
menn og felldi fjölda þeirra
ásamt konum þeirra og jafnvel
börnum.
Aðsópsmiklir synir
Annars lét John Junior aldrei
mikið aðsér kveða, en hann lét þó
sonum sinum fimm eftir miklu
meira fé en hann hafði erft af föð-
ur sinum, og eru þeir óneitanlega
talsvert aðsópsmeiri en faðir
þeirra. Af þeim fjórum sonum
Juniors (einn er látinn), sem fara
nú með Rockefeller auðinn, eru
tveir merkastir: David Rocke-
feller, yngsti bróðirinn, sem stýr-
ir Chase Manhattan Bank og er
bæði einn valdamesti maður
Bandarikjanna og áhrifamesti
talsmaður „Big Buisness”, og
Nelson Rockefeller.
Um David Rockefeller hefur
verið sagt, að það væri lækkun i
tign fyrir hann að verða forseti
Bandarikjanna, enda hefur hann
aldrei sóst eftir neinum frama á
sviði stjórnmála, en Nelson
Rockefeller tók snemma allt aðra
stefnu i lifinu. Það stafar kannske
af þvi, þótt auður hans sé metinn
500-1000 milj. dollara, hefur hann
aldrei komið undr sig fótunum á
viðskiptasviðinu til jafns við
bróðurinn.
Nelson Rockefeller fæddist árið
1908, og var eitt af fyrstu verkum
hans eftir að hann kom út úr
skóla, að sjá um Rockefell-
er-center, sem þá var i byggingu i
New York. M.a. fékk hann einn
þekktasta veggmálara i heimi,
Mexikóbúann Diego Rivera til
aö mála stærsta veggmálverkið I
skýjakljúfunum. Rivera fékk
frjálsar hendur og málaði risa-
stóra kempumynd af Lenin og
stúlku með kynsjúkdóm, sem átti
að tákna lifið undir ógnarhæl
kapitalismans! verkið kostaði
21500 dollara, en Nelson lét eyði-
leggja það.
Arið 1940 útnefndi Franklin
Roosevelt forseti Nelson Rocke-
feller einn af ráðgjöfum sinum i
málefnum Ameriku og siðan voru
honum falin ýmis opinber störf.
Árið 1958 hóf hann fyrst bein af-
skipti af stjórnmálum, þegar
hann bauð sig fram til fylkis-
stjórakjörs i New York fylki,
eggn demókratanum Averell
Harritmann, sem var fráfarandi
fylkisstjóri, og vann hann kosn-
ingarnar ekki sist vegna þess
áróöursstefs sins að skattar væru
of háir. En hann var tæplega bú-
inn að taka við embætti þegar
hann hækkaði skattana og lét þá
bitna meir á láglaunafólki en áð-
ur. Hélt hann þeirri stefnu þangað
til hann lét af störfum sem fylkis-
stjóri i fyrra: þá hafði hann
hækkað skatta átta sinnum á
fimmtán árum.
Þrátt fyrir allt var þó alltaf litiö
á Nelson Rockefeller sem frjáls-
lyndan mann, þvi að hann hafði
nokkuð róttækar skoðanir á kyn-
þáttamálum og var andvígur
dauðarefsingu. Þetta bakaði hon-
um vissra óvinsælda meðal ann-
ara repúblikana. A siðari árum
hefur hann þó mjög endurskoðað
þessa afstöðu sina og er nú talinn
miklu meira „hægfara”..
Viðburðarrikt ferðalag
En i utanrikismálum var hann
alltaf harður fylgismaður striðs-
rekstursins i Vietnam og mál-
svari afturhaldsstjórna i
Rómönsku Ameriku. Erlendis
var hann þvi gjarnan talinn tákn
um verstu þætti bandariskrar
utanrikisstefnu. Arið 1969 sendi
Nixon forseti i ferðalag um
Rómönsku Ameriku til að kynna
sér ástandið i þeirri heimsálfu.
Fylgir hér stutt yfirlit yfir það
sem gerðist i þeirri ferð:
í Honduras voru viðtækar
óeirðir og einn stúdent drepinn.
1 Dóminikanska lýðveldinu var
oliuhreinsunarstöð Standard Oil
sprengd I loft upp.
1 Costa Rica fóru tvö þúsund
stúdentar i mótmælagöngu.
i Panama varð að kalla út þjóð-
vörðinn.
í Venesúela varð stjórnin að af-
lýsa heimsókn Nelsons. Stúdentar
höfðu lagt undir sig háskólabygg-
inguna og það voru viðtækir
bardagar með grjótkasti og skot-
hrið á götum úti.
í Kólumbiu var kallað út 20.000
manna varalið til að reyna að
stöðva stúdentaverkföll og götu-
bardaga.
í Ekvadorlá við að bill Nelsons
yrði velt. Lögreglan drap tiu
menn, sem mótmæltu komu hans.
i Bólivíu varð Nelson að stytta
sólarhringsdvöl sina i landinu i
þrjár klukkustundir vegna
óeirða, og komst hann ekki út úr
flugvellinum.
í Paragvai kyssti Alfredo
Stroessner einræðisherra Nelson
meöan mótmælendur brenndu
bandariska fánann.
í Chilekomst Nelson ekki inn i
landið. Verkföll og mótmæla-
göngur um allt land neyddu hann
til að hætta við ferðina.
i Brasiliu gekk allt vel, þvi að
stjórnin hafði handtekið þúsundir
manna áður en hann kom og
bannað birtingu á óvinsamlegum
greinum um hann i blööum.
i úrugvai var kveikt i verk-
smiðjum General Motors og þær
brunnu til grunna.
í Argentinuvar kastað sprengj-
um á niu stórverslanir sem
Rockefeller fjölskyldan átti og
brunnu þær. Það var allsherjar-
verkfall um allt land, og lögregl-
an drap einn mann.
Þegar John D. Rockefeller eldri
var upp á sitt besta, kom það fyrir
að gerðum hans var mótmælt á
svipaðan hátt, þótt i minni mæli-
kvarða væri. Það kom fyrir að
myndir af honum væru brenndar
eða hengdar. En slikt hefur ekki
sést i guðs eigin landi siðan af-
komendur hans sneru sér að
mannúðarstörfum. Hins vegar
vekja viðbrögð Suður-Ameriku-
búa við nærveru Nelsons Rocke-
feller menn óneitanlega til um-
hugsunar um það hvort aðgerðir
Bandarikjamanna á þessum hálf-
um nú séu mjög frábrugðnar
framferði „ræningjabarónanna”
á sinum tíma. Hin gamalgróna
yfirstétt austurstrandarinnar
hefur tekið upp nýtt andlit heima
fyrir, og hneykslast mjög á fram-
ferði „kúrekanna” nýriku, en
gömlu aðferðirnar eru alltaf jafn-
góðar til útflutnings — og á þvi
bera hinir þrautfáguðu og mennt-
uðu Rockefeller-bræður sina
ábyrgð.
e.m.j.