Þjóðviljinn - 18.09.1976, Blaðsíða 12

12 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 18. scptember 1976.
OLAFUR KVARAN
SKRIFAR UM
MYNDLIST
SEPTEM
Jóhannes Jóhannesson: Eyrarbakkastemma
Abstrakt fyrr
og nú
Á blaðamannafundi vegna sýn-
ingarinnar Septem ’76, þá sagöi
forsvarsmaður hópsins eitthvað á
þá leið, að þegar við vorum ungir
þá vorum viö skammaðir og nú
skammar unga fólkið okkur.
Hann gat þess ennfremur að með
sýningunni vildu þeir mótmæla
ýmsu þvi sem nú væri að gerast i
islenskri myndlist., og varpaði
fram spurningunn. hvenær væri
þeirra timi. bó hér sé um að ræða
nokkuð grófar alhæfingar þá felst
engu að siður i þeim viss sann-
leikur. En áður en þetta er betur
athugað ervert að hafa i huga að
allir Septem-listamennirnir hafa
fengið i sinn hlut flestar þær viö-
urkenningar, sem þjóðfélagið
hefur tök á að bjóða og hafa ma.
myndað þann kjarna, sem hefur
kynnt islenska rnyndlist á opin-
berum vettvangi bæði hér og er-
lendis og standa þannig öðrum
fremur fyrir hugtakið opinber list
á lslandi. Þeir eru sannarlega
innankerfismenn, svo gripið sé til
vinsæls orðalags. Það er út frá
þessari ólíku féiagslegri stöðu,
sem ma. er áhugavert að bera
saman þá gagnrýni sem þessi ab-
strakta myndgerð fékk þegar hún
kom fyrst fram á Septembersýn-
ingunum 1947 og '48 og er beint að
henni i dag. Þau tvö meginrök,
sem settu svip sinn á umræöuna í
lok fimmta áratugarins voru þau
að abstraktlistin hefði ekki sam-
band við lifið og veruleikann
(veruleikinn i myndlist var þá
fyrst og fremst landslagsmótiv)
og að verk þeirra væru ópersónu-
legar eftirlikingar af erlendum
listamönnum og þá sér i' lagi
Picasso.
Þáverandi gagnrýnandi Morg-
unblaðsins birti meira að segja
myndir af verkum Picasso máli
sinu til sönnunar. Hann benti
einnig lesendum sinum á að
kynna sér bók eftir franskan list-
fræðing, sem hefði fullsannað þaö
að abstraktlistin væri ekkert ann-
aö en svikamylla listaverkasala.
En það kom einnig fleira til. Hiö
pólitiska andrúmsloft kalda
striðsins setti stór spor á viðtök-
urnar. 1 augum krossfaranna
gegn kommúnismanum var litiö á
hvers konar róttækni sem árás á
hið borgaralega þjóðfélag og
slagorð sem flugu alls staðar i
Vestur-Evrópu og Bandarikjun-
um voru hér notuð til að rangfæra
hina nýju myndgerð. Og frá
vinstri örlaði nokkuð á þeirri
gagnrýni að abstraktlistin væri
hnignunarfyrirbrigði kapitalisks
þjóðfélags og svik við alþýðuna.
Abstraktlistin lenti þannig i þjóð-
félagslegu tómarúmi, þegar hún
kom hér fram á árunum kringum
1950. En listamennirnir létu ekki
bilbug á sér finna þrátt fyrir þess-
ar móttökur og allan sjötta ára-
tuginn var abstraktlistin gjör-
samlega ráðandi meðal ungra
listamanna og það var ekki fyrr
en um miðjan sjöunda áratuginn
sem fram komu hugmyndir, sem
höfnuðu abstraktlistinni sem
tjáningarformi og völdu geróllkar
aðferðir til að tjá hugmyndalega
og tilfinningalega reynslu sina.
Hér gefst ekki rúm til að tiunda
þær margvislegu tjáningarleiðir
sem farnar hafa verið, en nefna
I Norrœna húsinu
hefur staðið
undanfarið
sýning Septem-
hópsins, en þar
sýna 7 listamenn
alls 57 verk,
hœði málverk
og höggmyndir
má nokkrar af þeim skoöunum
sem þverast hafa gengið á for-
sendur abstraktlistarinnar. Hér
má tilgreina andstöðu gegn að-
greiningu á list með stóru L og
annarra afurða, andstöðu gegn
aðgreiningu forms og ytra mynd-
efnis, andstöðu gegn aðgreiningu
skapanda og neytanda, andstööu
gegn almennu giidi listaverka
óháðu tima og andstöðu gegn að-
greiningu ólikra listgreina. Ot frá
þessum forsendum ma. hafa
komið fram ný tjáningarform svo
og sem eldri aðferðir hafa verið
teknar fram og virkjaðar á nyjan
máta. Spurningin um hlutverk
listarinnar i þjóðfélaginu hefur
einnig verið brennandi og er um
margt nátengd þeirri pólitisku
róttækni, sem hefur vaxið fram
um alla Vestur-Evrópu frá þvi
um miðjan sjöúnda áratuginn.
Listamenn spurðu sig gjarna,
hvers vegna erum við að búa til
myndir og hvernig af hverjum
eru þær notaðar? 1 andófi gegn
rikjandi þjóðfélagsgerð, skil-
greindu margir hópar listamanna
viða um heim verk sin sem póli-
tiskt vopn i baráttunni fyrir betra
og mannúðlegra samfélagi, og er
það ef til vill sú myndgerð sem
þverast gengur á forsendur ab-
straktlistarinnar. Þessi mynd-
gerð hefur gjama verið kölluð
„pólitisk list”, sem er þó að mati
sumra marxista óréttmæt að-
greining þar sem öll list er að
þeirra mati pólistisk, þó svo að
hún hafi ekki skilgreint pólitiskt
Sigurjón Ólafsson: Dýrlingur
markmið. Samkvæmt þessari
skoðun er sálistamaðursem álitur
sig ópolitiskan og er fyrst og
fremst að skapa listaverk og ekk-
ert annað aö blekkja sjálfan sig
og þar eð hann gagnrýnir ekki
rikjandi ástand er það sama sem
hollustuyfirlýsing frá hans hendi.
Samkvæmt þessu verður listin i
borgaralegu þjóðfélagi einskonar
ópium fyrir fóikið og listaverka-
salarnir haia gjarna verið lagðir
að jöfnu við seljendur eiturlyfja
og sist hættuminni. Þetta viðhorf
verður ekki frekar tiundað hér en
minna má á að sjálfur Karl Marx
sökkti sér niður i hinn rómantiska
heim Walter Scotts eftir erfiðan
vinnudag á British Museum, þar
sem hann samdi sitt stóra verk,
og haföi af þvi mikla ánægju og
gaman. Þessi „pólitiska skoðun”,
og önnur viðhorf sem hafa það
sameiginlegt að hafna abstrakt-
listinni og hugmyndakerfi hennar
sýna einungis að nýtt tjáningar-
form er samtvinnuð niðurstaða af
tilfinningalegri og hugmynda-
legrireynslu i senn af þjóðféiags-
veruleikanum og þeirri mynd-
hefð sem fyrir er. Að gera ráð
fyrir þvi að einhver einn tjáning-
armáti geti orðið algildur eöa ein-
hver „heilög kýr”, gerir i raun
ráð fyrir fullkomlegri félagslegri
og hugmyndalegri stöðnun. Ab-
straktlistin hafði hér á sjötta og
langt inn á sjöunda áratuginn
hugmyndalega forystu og for-
ræði, en i dag er hún ein tjáning-
arleið af mörgum.
Sameiginleg
grundvallaratriði
Enda þótt þeir listamenn sem
hér sýna séu um flest ólikir inn-
byrðis, þá má finna ákveðinn
samnefnara i vinnubrögðunum.
Þau Guðmunda Andrésdóttir,
Þorvaldur Skúlason, Jóhannes
Jóhannesson og Karl Kvaran
hafa þaö sameiginlegt að form-
gerð þeirra er hreinsuð af öllu til-
viljunarkenndu. hvert handtak er
yfirvegaö og meðvitað, hvert
íörrn hefur sina skýru stöðu og
eru vel aðgreind sin á milli. Hvers
konar efnisverkun litanna og gróf
pensilskrift er hér bannlýst, en
liturinn lagður á heill og sléttur.
Þessi grundvallaratriði i vinnu-
máta þeirra eiga sér öðru fremur
rætur i þvi geómetriska mál-
verki, sem allir þessir listamenn
lögðu að meira eða minna leyti
fyrir sig á sjötta áratugnum, sem
einkenndist af samhljómi geó-
metriskra flata strangt afmörk-
uðum sin á milli. Þótt þessi
vinnuaðferð sé sameiginleg þá
virkjar hver listamður hana á
sinn hátt og leggur áherslu á ólika
þætti. 1 verkum Þorvalds Skúla-
sonar hefur á siðustu misserum
einkum gætt margvislegra bog-
forma, sem hann hefur dregið
þvert yfir myndflötinn með mis-
jafnlega miklum hraða, ýmist
látið þau fylgja fletinum eöa
stefnt þeim inn i myndrýmið. I
þeim verkum hefur gjarna verið
snöggur harður hrynjandi, en I
þeim verkum sem hér má skoða
sem framhald af þessari form-
gerð hefur hún öll mýkstog form-
in s vifa nú í senn mjúklega og án
innbyrðis árekstra. Sem tilbrigði
viðþettamá skoða eitt verkhans
„Brún blæbrigði”, þar sem svifa
þardar viðkvæmar linur á fin-
gerðum og blæbrigðarikum
grunni.
I annan stað eru hér verk eftir
Þorvald, sem i rikara mæli ein-
kennast af heilum mjúkum flöt-
um, með lóðréttri aðalhreyfingu
ráðandi og á hnitmiðun i rýmis-
gildi litannabyggja þau tvöverk,
sem eru sterkasta framlag hans
hér á sýningunni, „Grænt form”
og „Hækkandi sól”.
Hringform hafa um langt skeið
veriö stór þáttur i verkum Guð-
mundu Andrésdóttur, sem hún
áður tefldi saman laustengdum
yfirmyndflötinn. 1 verkum sinum
nú hefur hún dregiö upp einn
hringá miðjum fletinum og innan
Kristján Daviðsson: Táningar