Þjóðviljinn - 27.11.1977, Blaðsíða 10

10 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 27. nóvember 1977
ÁRÁS Á PUNGROTTUR
Einhvern næstu daga kemur út hjá
Helgafelli skáldsagan Karlmenn tveggja
tíma/ eftir Egil Egilsson. Viðfangsefni
hennar verður að teljast nýstárlegt í ís-
lenskum bókmenntum. Sagan er aldar-
farslýsing frá árunum skömmu fyrir og
eftir 1968. Lögð er megináhersla á þá
karlmannagildishugsjón sem ríkir á
þessum árum, eins og höfundur orðar
það. í stuttu máli má segja að það sé
staða karlmannsins sem f jallað er um.
Egill Egilsson er eðlisfræðingur, hefur
dvalið langdvölum í Kaupmannahöf n, og
á rætur sínar í eyfirskri bændamenn-
ingu.
Staða kvenmannsins í karlmannaþjóð-
f élaginu hef ur verið mikið til umræðu, en
minna verið rætt um hvernig karlskepn-
unni líður i eigin karlræði. Við hefjum
máls á því við Egil hvort skoða beri Karl-
menn tveggja tíma sem árás karlmanns
á sitt eigið kyn?
Rætt við Egil Egilsson um nýja skáldsögu eftir
hann sem kemur út hjá Helgafelli næstu daga
E. Þaö fer eftir því hvaöa
merking er lögö i spurninguna.
Þaö má segja aö verkiö sé árás á
þá karlmanngerö sem hæfir okk-
ar þjóöskipulagi, og er allsráö-
andi á dag. Og sér i lagi er seinni
hlutinn árás á þá vinstri menn
sem berjast fyrir réttlátara þjóö-
félagi en haga sér ekki sam-
kvæmt þvi i einkalifi sinu, en nota
þessa svokölluöu réttlætisbaráttu
sina til persónulegs ávinnings. 1
sambandi viö það má minna á
leikrit sem er á fjölum þjóöleik-
hússins þessa daga, þó aö þaö
fjalli um sósialista á öörum tim-
um. Karlmenn er i sjálfu sér ekki
hægt aö ráöast á frekar en hvaö
annað. Þaö hvernig þeir eru, það
er afleiðing þess þjóöskipulags
sem viö búum viö. Maöurinn og
konan eru aðeins sitt hvort birt-
ingarform þess. En fyrsta skrefið
er alltaf aö komast til meðvitund-
ar um hlutina. Og til þess þurfa
menn aö skiptast á reynslu, svo
aö hver og einn haldi ekki aö hans
eigin reynsla sé persónuleg, held-
ur er hún partur af stærra sam-
hengi. Ég efast ekki um að þaö
hafi fleiri en höfundur, eða aöal-
persónur bókarinnar, Ingi og Don
Pedro skaddast af þvi aö veröa
gagnrýnislaust viö þeim kröfum
sem eru geröar til þeirra vegna
þess aö þeir eru karlmenn. En
það er ekki aöeins aö karlmenn
tali ekki um þessa hluti sin á
milli, heldur afmá flestir úr meö-
vitund sinni reynsluna af þvi þeg-
ar þeir voru aö aölagast þessum
kröfum. Hún er óþægileg vegna
misræmis á milli þess sem maður
er og þess sem maöur á aö vera.
Þannig má segja að sagan sé árás
á þá karlmanngerð sem sam-
félagið gerir úr karlmanninum.
Einbeittur, virkur
tilfinningaka Idur...
Þjv. Hvað fær raunvlsinda-
mann til aö skrifa skáldsögu, og
sér i lagi um þetta efni?
E: Ég held ekki að það komi
málinu mikið við að ég er raun-
visindamaður. Það er langt i frá
ný bóla að þeir fáist viö skriftir.
Það hafa ekki verið sett nein lög
til aö tryggja hámarksafköst i
þjóðfelaginu, um að hver maður
skuli bara fást við sitt sérsvið.
Þær hvatir sem reka mig áfram
eru sjálfsagt eitthvaö svipuð
blanda af umbótavilja og fordild
og hjá öðrum sem skrifa bækur.
Annars má segja að ástæðan fyrir
þessu efnisvali sé að fyrr á árum,
á timum fyrri hluta sögunnar,
fann ég mikið fyrir þegar var ver-
ið að steypa mig i það mót sem
var eitt til þá og er næstum þaö
eina núna. Við getum taliö upp
eitthvaö af þeim eiginleikum er
karlmaður á aö hafa: Einbeittur,
virkur, tilfinningakaldur, lætur
sig fjölskylduna litt varða, nema
sér fyrir henni og sjálfsagt má
bæta fleiru viö. Ég býst viö að ég
hafi fundið harkalegar fyrir að-
löguninni að þessu en aðrir af þvi
að ég varð að skipta allt i einu um
umhverfi, fór beint úr rótgróinni
bændamenningu i borgarmenn-
ingu Kennedyáranna. Eftir 1968
var a.m.k. i vissum hópum farið
að setja mörg viðtekin atriði und-
ir smásjá gagnrýni. Ég var svo
heppinn að vera i Höfn, þar sem
var meira um slikt en annars
staðar, t.d. hér. Og vegna reynslu
minnar frá fyrri árunum lagði ég
fljótt við hlustirnar þegar það var
farið að ræða um karlmanninn.
Þjv. Er þetta þá aö einhverju
leyti sjálfsævisaga?
E: Nei, ekki að öðru leyti en þvi
að allir höfundar hljóta að sækja i
forða lifsreynslu sinnar þegar
þeir 6krifa, framar öllu. 1 öllum
formsatriðum stendur eins á fyrir
aðalpersónunni, Inga, og fyrir
mér, látum okkur segja árið 1964.
Ég hefði getað breytt þeim hlut-
um ef mér hefði verið það kapps-
mál að enginn teldi þetta ævi-
sögu. En ég tel vangaveltur um
svona hluti ekki skipta verulegu
máli. Sagan er ekki sansöguleg að
öðru leyti en þessu. Leiðir Inga og
höfundar skiljastalveg framan til
i fyrri hluta, þegar uppeldi Inga
til karlmanns er látið takast
svona vel. Sama aðlögun hjá höf-
undi gekk aldrei jafn langt, og ég
tel að þeirri þróun hafi verið snúið
við.
Kvenfyrirlitning
Þ. Þaö vekur athygli aö oröalag
þess hugsunarháttar sem þú ert
aö ráöast á er rikjandi I bókinni.
Kvenfólk er t.d. nær undantekn-
ingarlaust kallaö pussur. Fyrir-
litning á konum skin allstaöar I
gegnum þetta oröafar. óttastu
ekkert aö þetta veröi lagt út á
þann veg aö afstaöa bókarinnar
sé fjandsamleg konum?
E: Það má telja einhverja
hættu á þvi. Það hefur áður gerst
hér á landi að þvi er ruglað sam-
an þegar höfundur er að lýsa
hlutum á raunsæjan hátt og þvi
hver er afstaða hans. Þar á ofan
sveiflast frásögnin á milli þess að
vera frá sjónarmiði aðalpersón-
unnar og einhvers sem mætti
kalla sögumann. Lesendur eru
lika vanir þvi að fyrirferðamesta
persóna skáldverks túlki afstöðu
höfundar. Hér er þetta öfugt.
Þarna er viss hætta á misskiln-
ingi.
Nýtt í skáldsögu
Þjv: Hlutverk- og hlutverka-
skipting kynjanna hefur veriö
tiskucfni I bókmenntum annars-
staöar á Noröurlöndum siöustu
ár. Er hægt aö segja aö þin saga
sé I beinu framhaldi og undir
áhrifum þessarar umræöu?
E: Ég sagði áðan að ég hafi
orðið fyrir áhrifum af um-
ræðum um þessi mál úti. Þar
á meðal eru bækur sem hafa
verið gefnar út I Danmörku
og Noregi undanfarin ár.
Þetta eru greinasöfn eða
essei, aðallega. Ég veit ekki til að
karlmanninum hafi veriö gerð
skil i skáldsöguformi þar úti til
þessa. Aftur á móti hefur hafist
þar til vegs gerð skáldsagna sem
fjalla um kringumstæður konunn-
ar og skrifaðar af konum. En sú
bylgja kom eftir að ég flutti það-
an.
Hvenær kúgar maður
mann?
Þjv: Þaö eru nú oröin býsna
viötekin sannindi, a.m.k. á vinstri
kantinum aö karlmáöurinn kúgi
konuna. i þvi oröalagi felst næst-
um sú fullyrðing aö honum líöi
takk bærilega einmitt vegna þess.
Þú ert ekki ýkja hrifinn af slikri
röksemdafærsiu?
E.t fljótu bragði gæti sýnst að
karlmaðurinn kúgi konuna. En
skiptingin i kúgaða og kúgara fer
ekki eftir kynjum. Ég er að
minnsta kosti viss um að dreng-
urinn og seinna karlmaðurinn
þarf að fremja meira sálarlegt
ofbeldi á sjálfum sér en konan, til
að hann falli að þeim kröfum sem
ráðandi öfl gera til hans.
Þjv. Þaö er ef til vill hótfyndni
aö ættast til þess aö eölisfræöing-
urinn sé færari aö skera úr um
hvort karlmaöurinn er jafnmikil
tilfinningavera og konan?
E.Um það er erfitt að fullyrða.
Hvaö eðli er, það er flóknasta og
umdeildasta mál i heimi. Vinstri
hópar hafa oft einfaldaö það og
gert þaö aö kreddu aðhlutumeins
og greind og tilfinningalegum
eiginleikum sé jafnt skipt á milli
manna. Fleiri hafa þó meðtekið
hina öfgana. Af reynslu minni er
ég viss um það eitt að hvert sem
eðlið er, þá f er fram á þvimikil og
harkaleg afbökun, og að eigin-
leika hvers karlmanns má setja i
meira samband við umhverfi
hans en erfðaeigindir. Ég þykist
sjálfurhafa verið aö endurheimta
smám saman þaö sem var af mér
tekið þegar ég varð fyrir hluta af
þeirri forheimskun sem aðalper-
sónan, Ingi, tekur alla I sig.
Endurskoðun á gildismati
og siðferði
Þjv. I seinni hluta sögunnar
kemur fram hörð gagnrýni á
„hina nýju vinstri menn”. Þú
heldur þvi stift fram aö tóma-
hljóöiö i þeim heyrist langar leiö-
ir. Ertu ekki viðbúinn þvl aö þessi
gegnumtekt veki andsvör?
E: Það vona ég bæði og held.
Það hefur varla þekkst hingaö til
að þeir sem eru gagnrýndir kyngi
þvi möglunarlaust. Sjálfur tel ég
KAFLI ÚR BOKINNI:
Karlmenn tveggj a tíma
Ingi heldur sig hafa staðist
þær kröfur sem lærifeöur hans
gera um það hvernig skuli um-
gangast 1) sjálfan sig, 2) annað
karlkyns, 3) allt kvenkyns. Það
kemur fram i að þeir taka hann
gildan fyrir veiöifélaga. Hann
sýnir þeim einnig fram á verð-
leika sina og verður töluvert
ágengt við þær veiöar sem þeir
stunda. Þó er ein sú undirgrein
höfuðgreinarinnar sem veröur
ekki ástunduö að hinum við-
stöddum. Lærimeisturum hans
leikur hugur á að vita hvernig
gengi I henni. Ingi er tregur til
að segja frá. Bæöi veit hann að
greinargerð hans mundi ekki
standa vel af sér hvassa gagn-
rýni sérfræðinga, og honum er
ekki alls kostar um að láta mik-
iö uppi um það sem fleiri eiga
hlutdeild aö. Það er aöeins
siðasttalda ástæöan sem hann
ber fyrir sig til að komast hjá
uppljóstrunum. Þeim rökum er
sópað til hliöar vægöarlaust.
Þessi afstaða kemur lærimeist-
urunum töluvert á óvart og ber
þess sist vitni aö þeir hafi of-
metið það sem hafi áunnist.
Þeir auka enn á um hið ranga
viö afstöðu hans með þvl að gera
þvi rækilega skil sem þeir hafa
aðhafst sjálfir i þessum málum
vikuna á undan. Það er þó dá-
litið tvieggjaö, því að Inga
finnst hann enn minni i þessu
tilliti þegar hann hefur saman-
burðinn. En eins og fyrr lætur
hann undan eftirgöngum
þriggja alvarlegra andlita sem
hann stendur i þakkarskuld við.
Þau eru þrjú af þvi aö Vinur
Hetjunnar dvelur enn með þeim
og hefur yfirumsjón meö hand-
leiðslu hinna tveggja á Inga.
Ingi finnur á manninum án þess
að þaö þurfi aö segja orð, að
hann á sér engrar undankomu
auðið. Það er alger og eðlileg af-
leiöing þess félagsskapar sem
er meö þeim, aö hann gefi
skýrsluna.
Ingi er dálitið útsmognari en
hann heldur að þá óri fyrir.
Hann bjargar slatta af þeim
hluta heiðurs sins sem er I
hættu meö þvi að hagræða staö-
reyndum hér og þar. En hann
lýgur ekki miklu beinlinis. Það
er þó reynslan sjálf holdi klædd
sem er við að eiga. Og hana
grunar að það sé ekki allt með
felldu við skýrsluna. Hún hefur
hvað eftir annaö leiftursóknir
meö þvi að bera fram spurn-
ingar sem koma Inga á óvart og
eiga að koma honurn i mótsögn
við sjálfan sig. Ingi verst af
hörku framan af, en fellur loks-
ins á miklu klókindabragði.
Kvenmaður nokkur er snoppu-
friður og kroppurinn eftir þvi.
Hún verður seinna eiginkona
mikils framámanns i Reykja-
vík. Hana á Ingi að hafa haft
samkvæmt skýrslunni. Þessi
kona á að hafa fæðingarblett á
nára vinstra megin, segir Hetj-
an. Svo breytir hann atlögunni
og biður Inga að segja sér hvort
hún hafi fæðingarblett á til-
greindum stað eða ekki. Inga
hugkvæmist ekki eina skynsam-
lega vörnin i málinu, af þvi aö
hvað leiöir annað mjög skyndi-
lega af sér. Vörnin væri að segja
að þaö hafi samkvæmt eöli
málsins aldrei verið nógu bjart
þar sem hann var aö hvotlast
með kvenmanninn til aö hann
hafi komist aö þvi. Svarið er þvi
lukkuspil af þvi tagi sem er kall-
að fifftl fiffti. En auövitað slys-
ast hann á vitlaust fiffti og segir
blettinn vera þarna. Þá lýsir
Hetjan yfir þvi að spurningin
hafi verið uppspuni og til þess
eins ætluð að komast aö hvað
væri hæft i skýrslunni: hann
hafi legið stúlkuna I alls konar
lýsingu, frá skellibirtu til niöa-
myrkurs, þanið hana meö
rassaköstum eins og fýsibelg
svo að ýldi i, og hún hafi alls-
engan fæöingarblett. Ingi verð-
ur þvi að draga i land með þaö
að hann hafi komist yfir hana.
En andskoti var það þó nærri
þvi.
Afganginn af skýrslunni tekur
hetjan i aöalatriðum, enda hafi
hún verið varin af klókindum og
sannfæringarkrafti sem tölu-
verður sannleikur hljóti að vera
að baki. Ingi hefur þvi ekki fyr-
irgert aðild sinni að riddara-
reglu þeirra. En þaö hafði hann
haldið um tima, þegar útlitið
var hvað svartast. v
Aö loknum þessum úrskurði
kinkar Hetjan kolli til vinar
sins. Sá kinkar kolli á móti til
samþykkis og brosir meira að
segja til Inga. En það hefur
hann ekki gert áöur, þó að Ingi
hafi haft af honum aö segja I
eina tvo mánuði. Don Pedro
kinkar lika kolli, bæði hátt upp
og enn lengra niður. Hann litur
fyrst á Hetjuna en svo lengi á
vin hans. Og suörænn haus
hans, sem má rekja til land-
ferða baskneskra duggara fyrir
Austfjörðum fyrr á öldum, er
eins og festur við hláupastelp-
una á hæggengri sláttuvél.
Þar með hefur Ingi riðiö af sér
þennan storm I tvöföldum skiln-
ingi. Og umrædd ánægjutið
heldur áfram. Lifsgildi reglunn-
ar eru ástunduö, en námi er tek-
ið heldur létt. Enda er langt til
skuldadaga. Þeir meðlimir
reglunnar synda eins og kvikir
fiskar i hafi dana, sem þeir
skera sig heldur en ekki úr. Jafn
mikill munur og á fiskunum og
vatninu i raunverunni. Danirnir
eru hæglátir og ástunda sinar
skyldur, viðræöugóðir, en ekki
sérstaklega áhugaverðir. Þeir
hafa oft sinar stelpur, en oftast
meö það i huga að leggja lag sitt
viö þær ævilangt. Auk þess eru
þær lítið eftirsóknarverðar
kvengerðir, minna helst á
skólastýrur eöa mæður. Og þeir
reglubræður færu aldrei að
leggja tálsnörur sinar fyrir þær.
Þeir lita á danina eins og ein-
hverja hérvillinga i þessum
heimi sjöunda áratugsins. Þeir
heita allir Niels nema Henrik
sem heitir Jörgen. Og það er
einhvern vegin dæmigert fyrir
þá að vefja hálfháum sokkunum
utan um skálmarnar upp undir
hné. Danirnir telja þá sjálfsagt
lika hérvillinga I þessu landi
þeirra. Þeir staðnæmast þegar
islendingarnir ganga framhjá i
hóp. Þeir eru háir og myndar-
legir og það geisla af þeim
kyntöfrar karlmannsins. Og það
dynur undir eins og visinda-
hjörð fari hjá.
Sennilega er það þó ekki bara
furða dananna á að það sé til
annars konar og lifmeira fólk en
þeir sjálfir, sem fær þá til aö
stansa og horfa á hjáreiðina. Ef
vel væri aö gáð mætti sjálfsagt
sjá dálítil merki um öfund I
svipnum á þeim. Þaö vantaði nú
ekki annað. Ef dæmið væri gert
upp, hvort lifernið skyldi þá
reynast eftirsóknarverðara?