Þjóðviljinn - 07.04.1984, Blaðsíða 8

8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Helgin 7.-8. apríl 1984
fréltaskyring
NATO og
friðarhreyfingin
Frá því aö uppsetning 572
bandarískra kjarnorkueld-
flauga í Evrópu var endanlega
ákveðin í nóvember á síöasta
ári hefurfriðarhreyfingin ÍEvr-
ópu haft hægar um sig en
áöur. Það þýöir ekki að hún
hafi lognast útaf, þvert á móti
hafa undanfarnir mánuðir ver-
ið notaðir til þess að endur-
skoða ogendurmetaýmis
stefnuleg atriði með það fyrir
augum að gera þá baráttu
sem framundan er árang-
ursríkari. Þannig fer nú um
þessar mundir fram lífleg um-
ræða meðal vinstrimanna og
friðarsinna víða í Evrópu um
þann valkost, sem friðarhreyf-
ingar geti sett fram sem and-
svar við vígbúnaðarstefnu
NATO og Bandaríkjanna, og
þá jafnframt um endurmat á
hlutverki Evrópu í því sam-
starfi sem átt hefur sér stað
innan NATO.
Danska tímaritið Politisk
Revy, sem er óháð sósíalískt
hálfsmánaðarrit með óbein
tengsl við flokk vinstri-sósíalista í
Danmörku, hefur í síðustu heft-
um bryddað upp á líflegri um-
ræðu þar sem áður viðtekin af-
staða blaðsins til NATO hefur
verið tekin til endurskoðunar.
í 3. hefti blaðsins skrifa 2 af
ritnefndarmönnum blaðsins
leiðara, þar sem þeir halda því
fram að sú trúarsetning danskra
sósíalista að Danmörk eigi að
standa utan NATO sem hlutlaust
ríki sé ekki lengur haldbær sem
valkostur í friðarumræðunni.
„Takmarkið er sem áður að leysa
hernaðarbandalögin upp og þeg-
ar fram í sækir að gera fjölþjóð-
legu varnarkerfin óþörf“, segir í
leiðaranum, „en forsendan fyrir
því að við getum beitt áhrifum
okkar er að við lítum á það sem
mikilvægt verkefni að leggja fram
valkost, evrópskan valkost innan
ramma NATO. Og forsendan
fyrir því að friðarhreyfingin geti
haft áhrif er að hún taki aðildina
að NATO alvarlega og hefji um-
ræður um varnir Evrópu... Það er
mikilvægara að breyta stefnu
NATO um 5% en að breyta
stefnu Danmerkur um 100%“,
segja leiðarahöfundarnir og vitna
þar með til viðtals við Anders
Boserup eðlisfræðing, sem einnig
er í blaðinu, en Boserup sat áður
Öryggis- og afvopnunarnefnd
danska þingsins.
Hlutleysi ekki
valkostur
Boserup heldur því fram að
þótt hlutleysi hafi verið valkostur
1948, þá sé það ekki lengur vegna
breyttra aðstæðna. Boserup segir
að höfuðvandamálið nú liggi í
sjálfu vígbúnaðarkapphlaupinu,
og úrsögn Danmerkur úr NATO
yrði ekki til þess að draga úr því.
Þvert á móti mundi hún skapa
tómarúm og stuðla að óstöðug-
leika er verka myndi hvetjandi á
vígbúnaðarkapphlaup stórveld-
anna.
Boserup segir að stefna Dan-
merkur í öryggismálum hafi ein-
kennst af algjöru ábyrgðarleysi.
Danmörk hafi látið sem kjarn-
orkuvopnastefna NATO væri sér
óviðkomandi, þar sem ekki væru
kjarnorkuvopn í Danmörku: Ef
við teljum að stefna NATO í
þessum málum sé röng, þá eigum
við að leggja fram aðra valkosti,
en ekki stinga höfðinu í sandinn.
Boserup segir að krafan um
kjarnorkuvopnalaus svæði geti á
sama hátt auðveldlega orðið að
sams konar afsökun. „Það hefur
enga merkingu að lýsa Dan-
mörku kjarnorkuvopnalausa,
þegar hægt er að svara árás á
Danmörku með kjarnorkuvopn-
um engu að síður“, segir hann.
Nauðsynin krefur að við breytum
frá kjarnorkuvopnastefnunni, en
ekki að við flytjum vopnin á milli
staða.
Háskaleg þróun
Eins og fleiri hafa gert um þess-
ar mundir, þá bendir Boserup á
að stærsta hættan í vígbúnaðar-
kapphlaupinu felist nú í þeirri
þróun hefðbundinna vopna sem
unnið er að í Bandaríkjunum, þar
. semáherslaerlögðá„takmarkað
stríð“ með fyrirbyggjandi árásum
á stjórnstöðvar og hernaðar-
mannvirki langt innan landa-
mæra óvinarins. Boserup telur að
þessi nýja tækni, sem átt hafi að
hækka kjarnorkuþröskuldinn,
muni í raun gera stórveldin enn
háðari kjarnorkuvopnum en
Er hœgt að
breyta
stefnu
NATO
innanfrá?
áður um leið og hún stuðli að
frekari sjálfvirkni í mögnun
spennunar á milli risaveldanna.
Boserup segir að sérfræðingar í
hernaði hafi ekki lengur neina til-
trú á kjarnorkuvopnastefnunni
og vitnar hann í því sambandi til
McNamara, fyrrverandi varnar-
málaráðherra Bandaríkjanna,
sem sagði að kjarnorkuvopn væri
ekki hægt að nota til annars en að
hræða aðra frá að nota þau. Því
geti kjarnorkuvopn ekki fælt
jafnoka í kjarnorkuvopnum frá
því að hefja hefðbundið stríð.
Þannig séu Evrópueldflaugarnar,
svo dæmi sé tekið, álitnar gagns-
laus varnarvopn af öllum sér-
fræðingum nú eftirá.
Boserup segir að friðarhreyf-
ingin verði að notfæra sér þennan
veikleika í kjarnorkuvopna-
stefnu NATO til þess að hefja
sókn fyrir nýjum og annars konar
valkosti. Forsendur fyrir slíku
séu fyrir hendi, bæði meðal vest-
urþýskra jafnaðarmanna og
hinna öflugu jafnaðarmanna-
flokka og vinstriafla á Norður-
löndum og víðar.
Tvöfalt ójafnvægi
Boserup segir að valkostur
friðarhreyfingarinnar eigi að fel-
ast í því að mynda tvenns konar
ójafnvægi: varnir okkar eiga að
hafa fullkomna yfirburði yfir á-
rásargetu andstæðingsins og árás-
argeta okkar á að vera mun minni
en varnarmáttur andstæðingsins.
Slíkt tvöfalt ójafnvægi mundi
skapa raunverulegt öryggi og
gera takmörkun vopna mögulega
án þess að óttast þyrfti um röskun
jafnvægisins. Boserup segrr að
nútíma vopnaiðnaður sé nú á því
stigi, að hægt sé að þvinga
innrásaraðila til þess að dreifa sér
yfir stærra svæði, þar sem honum
verði svarað með meira og minna
sjálfvirkum vopnum, þá sé hægt
að dreifa vörnunum þannig að
hvergi sé um afgerandi skotmark
að ræða, ekki sé nein afgerandi
víglína og að árásaraðilinn verði
ávallt berskjaldaður. Öll þessi
sígildu vopn frá síðari heimsstyrj-
öldinni eins og flugvélar, bryn-
vagnar og herskip eru að verða að
fljótandi, akandi og siglandi lík-
kistum sem árásaraðilinn getur
ekki án verið, þótt þeim sem er í
vörn sé engin þörf á þessum
vopnum. Þarna liggur mögu-
leikinn á að efla varnarmáttinn
og draga úr árásargetunni, og í
þessu felst einnig möguleikinn á
að skapa forsendur fyrir slökun
og afvopnun.
Jafnaðarmenn vilja
breyta NATO
„Nú verður að breyta hinu pól-
itíska jafnvægi innan NATO“,
segir Lasse Budtz, helsti sérfræð-
ingur danskra jafnaðarmanna í
öryggismálum í öðru viðtali í Pol-
itiskRevy. „Annars vegar vegna
þess að Bandaríkin standa nú
fyrir kjarnorkuvígvæðingu sem á
sér ekki hliðstæðu samfara því að
afvopnunarviðræðurnar eru
komnar í strand. Hins vegar
vegna þess að núverandi vígbún-
aðarstefna NATO er háskaleg.
Hér þarf að koma til mótleikur,
m.a. frá minni ríkjum innan
NATO.“
Lasse Budtz segir að núverandi
vígbúnaðarstefna NATO sé tví-
þætt: Annars vegar sé gert ráð
fyrir því að NATO öðlist svokall-
aðan hæfileika til þess að greiða
fyrsta höggið með hefðbundnum
vopnum. Hann segir að verði
þessi stefna gerð að opinberri
NATO-stefnu verði danskir jafn-
aðarmenn að taka það til alvar-
legrar íhugunar að segja Dan-
mörk úr NATO. En ennþá hafi
þessi stefna ekki verið lögð fyrir
til formlegrar samþykktar.
Ólaffur
Gíslason
skrifar
Hins vegar segir hann að
stjórnlistin byggi á því að NATO
sé þess fullbúið að greiða högg í
bakgarði andstæðingsins eftir að
hann hefur hafið árás. Þetta eigi
að gerast með blöndu skamm-
drægra kjarnorkuvopna, efna-
vopna og hefðbundinna vopna.
Lasse Budtz segir að umræðan í
NATO fjalli nú um þennan síðari
valkost. Hins vegar segist hann
sjálfur draga það mjög í efa að
stefna þessi muni verða til þess að
hækka kjarnorkuþröskuldinn
eins og talsmenn hennar hafa gef-
iðí skyn.
Lasse Budtz segist fylgjandi
hugmyndinni um kjarnorku-
vopnalaus Norðurlönd, þar sem
hún muni verða til þess að bæta
andrúmsloftið í heiminum. En,
„það er rétt að við getum ekki
gert hvort tveggja, átt aðild að
kjarnorkuvopnastefnu NATO og
lýst okkur kjarnorkuvopnalaust
svæði. Verði úr framkvæmd þess-
arar tillögu verðum við samhliða
að segja skilið við kjarnorku-
vopnasamvinnuna innan NATO.
Það er vel hægt án þess að segja
skilið við NATO sem slíkt. Við
getum litið til íslands, Frakk-
lands eða Grikklands, sem einnig
hafa sína sérstöðu innan banda-
lagsins.“
Endurskoðunar þörf?
f viðtalinu leggur Lasse Budtz
áherslu á að líta verði á varnir
Evrópu í stærra samhengi, Sama
gerir reyndar Anders Boserup.
Það er forsendan fyrir því að þeir
álíta úrsögn Danmerkur úr
NATO ekki vera lengur valkost.
í V-Þýskalandi voru 65% kjós-
enda andvígir uppsetningu kjarn-
orkueldflauganna. Álíka margir
voru hins vegar hlynntir aðild að
NATO. ítalski kommúnistaflokk-
urinn, sem barist hefur gegn
uppsetningu NATO-stýriflaug-
anna í Comiso á Sikiley telur
hagsmunum ítala best borgið
innan NATO, en sveigja verði ,
stefnu bandalagsins meira að evr-
ópskum hagsmunum. Einu at-
kvæði munaði að norska stór-
þingið felldi stuðning við eld-
flaugaáætlun NATO. Þó mun yf-
irgnæfandi meirihluti Norð-
manna vera hlynntur aðild að
bandalaginu. Breski verka-
mannaflokkurinn hefur gagnrýnt
kjarnorkustefnu NATO harð-
lega. Hann vill þó áframhaldandi
aðild að bandalaginu. Er kannski
kominn tími til að íslenskir friðar-
sinnar og herstöðvaandstæðingar
taki kröfuna um úrsögn íslands
úr NATO til endurskoðunar?
r itst Jórnargrei n
* x
Ytarlegri umrœoa um Nato
Málflutningur Morgunblaðsins
og annarra Natógagna á íslandi í
tilefni af 35 ára afmæli hernaðar-
bandalagsins bendir ekki til að
heimssýn þessara afla hafi breyst
að neinu marki frá því ísland
gekk illu heilli í Nató í mars 1949.
Kjartan Jóhannsson Alþýðu-
flokksformaður og fleiri slíkir
Natómenn létu hafa eftir sér
sömu gömlu tugguna um „frið og
frelsi" Nató-landa og að Sovét-
menn hefðu staðið gráir fyrir
járnum andspænis friðelskandi
heimsbyggðinni 1949, en þá
höfðu Sovétríkin misst tugi milj-
óna manna í styrjöldinni og land-
ið í sárum eftir stríðsógnirnar.
Svona sagnfræði fullnægir máske
heittrúuðustu Natósinnum, en
hún er jafn vitlaus eftir sem áður.
Umræða um utanríkismál
einnar þjóðar verður að taka
breytingum í samræmi við það
sem gerist í heiminum og vera
opin og stöðug. Það er átakanlegt
til þess að hugsa að ísland gerðist
aðili að Nató án þess að nokkur
opinber umræða hefði farið fram
um málið að ráði. Um tveir mán-
uðir liðu frá því kvittur komst
upp um hugsanlega aðild íslands
að Nató þartil aðildin var knúin í
gegn á alþingi með ósvífnum bol-
abrögðum.
Það er íhugunarvert að fjöl-
margir stjórnmálaflokkar og
miljónir einstaklinga sem styðja
tilvist Nató hafa gjörbreytt um af-
stöðu til þessa hernaðarbanda-
lags á liðnum misserum. Efa-
semdir um stefnu Nató, sérstak-
lega kjarnorkuvígbúnaðarstefnu
þess, nær langt inn fyrir raðir
fyrrverandi og núverandi oddvita
þessa hernaðarbandalags.
Stjórnmálaflokkar einsog t.d.
þýski Sósíaldemókrataflokkur-
inn hafa tekið upp nýja stefnu
gagnvart Nató, gegn kjarnorku-
vígbúnaði þess. Efasemdir af
þeim toga meðal stuðnings-
manna Nató hér á landi heyrast
sorglega sjaldan. Þó hefur heyrst
daufur endurómur frá sumum dá-
indiskrötum einsog til dæmis
Emil Jónssyni á dögunum. En
flokksforystan með Kjartan Jó-
hannsson í broddi fylkingar held-
ur áfram að berja höfðinu við
steininn. Varla þarf að minna á
Morgunblaðsliðið sem fer sam-
stundis að tala um níðingsverk
Sovétríkjanna þegar svokölluð
„varnar- og öryggismál" íslend-
inga ber á góma.
Ennþá er „ofstækisfull utan-
ríkisstefna Morgunblaðsins og
Geirs Hallgrímssonar látin
ráða“, einsog Svavar Gestsson
formaður Alþýðubandalagsins
tók til orða á dögunum. í stefnu
þessara aðilja kemur fram eitt
atriði sem er einsog samfelldur
þráður allt frá því veturinn 1949,
en það er leyndin og pukrið með
þessi hernaðarmálefni. Þannig
hafa breytingar verið heimilaðar
á herstöðinni í Keflavík og út-
þensla hennar boðuð án þess að
lýðræðislegar umræður fari fram
um málin. Nú síðast birti Morg-
unblaðið véfréttina um að „efling
loftvarna íslands hefði algeran
forgang á næsta ári“ og bar fyrir
sig McDonald aðmírál. Um hvað
er verið að tala; forgangsverkefni
fyrir Bandaríkin eða ísland? var
þá spurt í Þjóðviljanum. Svar
hefur ekki borist.
Á liðnum árum hafa orðið
töluverðar breytingar á áherslum
vinstri manna til hernaðarmál-
anna þó markmiðið sé hið sama.
íslenskir sósíalistar hafa tengst
friðarhreyfingum nágrannaland-
anna og aðhæft áherslurnar þeirri
fjölþjóðlegu baráttu sem beinist
gegn vígbúnaðaræði stórveld-
anna beggja. Engu að síður er
opin umræða um friðar- og víg-
búnaðarmál jafn nauðsynleg á
vinstri væng stjórnmálanna eins-
og annars staðar. Baráttan gegn
vígbúnaðinum bandaríska hér á
landi og kjarnorkuvígbúnaðar-
stefnu Nató er í senn þjóðleg og
alþjóðleg. Sósíalistar í Dan-
mörku hafa efnt til nokkurrar
umræðu um Nató í tilefni af 35
ára afmæli þess. Slík umræða
væri áreiðanlega holl hér á landi.
Með vissum hætti opnaði Al-
þýðubandalagið slíka umræðu
fyrir kosningarnar í fyrra, þarsem
sett var fram stefna í friðarbar-
áttu og utanríkismálum í sam-
starfsgrundvelli. Þar er kveðið á
um nýjar áherslur; um frystingu
vígbúnaðar, stöðvun fram-
kvæmda og endurnýjunar á hern-
aðaraðstöðu Bandaríkjamanna
og Nató hér á landi, bann við
geymslu og flutningi kjarnorku-
vopna á og við ísland. Þar var
kveðið á um að hætt verði við
hernaðarframkvæmdir í Helgu-
vík og þar er lagt til að ísland
gerist aðili að kjarnorkuvopna-
lausum svæðum. Hefði utanríkis-
stefna íslands orðið í samræmi
við þennan samstarfsgrundvöll er
áreiðanlegt að meirihluti þjóðar-
innar hefði verið ánægður með
þjóð sína á alþjóðavettvangi.
Hver vill ekki slíka friðlýsingu Is-
lands?