Þjóðviljinn - 17.08.1985, Blaðsíða 5

INN
SÝN
En þú, sem undan
ævistraumi
flýtur sofandi
aö feigðar ósi,
lastaöu ei laxinn,
sem leitar móti
straumi sterklega
og stiklar fossa.
Erlendis er mun meira gert úr
borgaralegu hugrekki (civil cour-
age) en hér á landi. Ástæður
þessa eru sjálfsagt margar. Sú
helsta er væntanlega fámennis-
þjóðfélagið, ættarsamfélagið sem
þekkir ekki fyrirbærið nema af
afspurn. Að hinu leytinu til er
kapitalisminn á ísíandi sem
þjóðfélagsgerð afskaplega ungur
- og hérlendis hafa engar hefðir
skapast í þessa veru. Þessa sjást
einnig glögg merki í löggjöf og
réttarhefðum, þarsem borgara-
legt hugrekki nýtur engrar vernd-
ar.
Við þekkjum dæmi úr fréttum
að utan af fólki sem látið hefur
fjölmiðlum upplýsingar í té - og
afhjúpað þannig spillingu og
samtryggingu efst í valdapíramíd-
anum, í ríkinu, hernum, risafyr-
irtækinu eða annars staðar. Við-
komandi geldur fyrir hugrekki
‘'""‘i/°»non
.......
9 '*'•«» f h/.iiV. ,
flr,
sýnum

169 löiuDloð 50 óioonou’
DJOÐVUJINN
MANNUF
GLÆTAN
UM HELGINA
Naudun^aruppbod
Eg krefst réttar míns
Lárus Jónsson missti húseign sína á uppbodi. Seljandinn keypti húsidfyrir minna
fé á uppboði heldur en hann hafði selt hana hálfu ööru ári Jyrr.
Mtr finnst «11 meðfirfl þessa bornum. eftir afl serfla borinn ut flutli i hustð fnr að ber.i a >nt\um
mals mjög gruggug sso ekki úr husi s<m hann keypti i arskik gollum i þvi. gluggar laku og hus-
sé meira sagt og það er auðvitað I98.V ið \ar meira og minna oþett Að
v4ri afl sja 10 ara baráttu manns sogn revndi l.árus að fa scljand.i
til afl koma ser upp husmefli eyfli- l .arus keypti huseignma Arn- hussins til að tvorga endurbætur a
lagfla á þennan hátt. Kn éj> er artanga T5 i Mosfellssveit af í.isla husuiu. enþeimgekk ekki
unai k.iiipsamumgs a baða boga, liatð
en at cinhvviium .isl.eðum kom aðgi
ekki til |>ess l arus h.elti að kioi
gieiða (iisla (>eg.ii hann hatði Skm
gieitt '511 þusund at andvuði kvnr
Aðui hatði hann s
:na galla a liuseigmnm
siðai lekk I .iiii' lil
Alþingi
valdalítið
Það er trúa mxn, að alþingi
verði með tímanum æ áhrifa-
lausara um framkvæmd laga sem
það sjálft setur. Oft hefur verið á
það minnst hér í þessu blaði, að
það ætti að auka vald alþingis, til.
þess m.a. að hafa eftirlit með
framkvæmd laga. Ríkisstjórn
tekur sér vald til að breyta
þjóðfélaginu án þess svo mikið að
leita álits þingsins, svosem dæmið
um einkabarnaskólann sýnir.
Sjálfir eru þingmenn margir
hverjir uppteknir við það að taka
við kvörtunum og fylgja eftir
málum fyrir fólk sem hefur verið
hlunnfarið af kerfinu. Að sjálf-
sögðu tæki Umboðsmaður al-
þingis að sér slík verkefni og -
eftirlitsnefndir alþingis gætu
starfað af meiri þrótti. Þá fækk-
aði áreiðanlega lögum og drægi
úr skrifræði fremur en hitt. Það
þarf umfram allt að auka áhrif
alþingis, hinnar lýðræðislega
kjörnu samkomu.
Tilfinningaátök
Einstaklingurinn er bundinn
umhverfi sínu sterkum tilfinning-
Hugrekki hins almenna borgara
- Dengjum oss í strenginn
sitt með því að missa vinnuna, -
því er lýst yfir að hann sé „hættu-
legur öryggi ríkisins“ og þar fram
eftir götum.
Svipað gerist á vinnustöðum.
Fólk sem lætur ekki kúga sig, rís
upp og heimtar rétt sinn býr yfir
hugrekki - og oft þarf aðdáunar-
vert hugrekki til.
Það þarf líka hugrekki til að
heimta rétt sinn fyrir fyrir dóm-
stólum, standa í margra ára mál-
astússi gegn meira og minna sam-
tryggðu kerfi.
Kverúlant,
þverhaus og
þvergirðingur
í einræðisríkjum er gjaldið
fyrir hugrekkið ofboðslegra en í
þjóðfélagi á borð við okkar. Þar
gjalda menn fyrir hugrekkið með
vist á geðveikraspítala, einangr-
un, fangelsi og jafnvel dauða.
Þarafleiðandi er að sjálfsögðu
eðlismunur á því hvernig „samfé-
lagið“ umber afhjúpunina, - og
hugrekkið. En það er ekki þar-
með sagt að hinum hugrakka sé
tekið fagnandi á Vesturlöndum.
Refsingin vofir yfir. Refsing,
sem hvergi stendur skráð, en er
engu að síður dómur sem um-
hverfi manna lætur falla nær
þóknast. Hinn hugrakki maður
sem rís upp á vinnustað sínum,
lætur í ljós skoðun sem er and-
stæð viðíiorfi og hagsmunum yfir-
mannanna, á ekki sjö dagana
sæla. Honum er bolað burt úr
vinnunni, hann er rægður og fær
orð þverhaussins á sig. Gengur
verr að útvega sér aðra vinnu af
þeim ástæðum o.s.frv. Þvergirð-
ingurinn er ekkert óskabarn í
flokki.
Á undanförnum mánuðum
hefur Þjóðviljinn greint frá borg-
aralegu hugrekki fólks, sem
stendur í málastappi fyrir dóm-
stólum, sem mætt hefur ósvífni
og ósanngirni atvinnurekenda og
slegist við kerfið.
Samstaða,
fjölmiðill,
réttaröryggi
Hinum hugrakka er ekki margt
til sóknar og verndar. Hann getur
notað fjölmiðlana - svo langt sem
þeir ná, hann ætti að geta notið
réttaröryggis og samstöðu verka-
lýðsfélagsins þegar það á við. En í
öllum þessum atriðum eru víða
þverbrestir. Þó einn fjölmiðill
taki á slíku máli, nær það sjaldn-
ast nægilega langt nema fleiri
fjölmiðlar komi til. Það er sorg-
lega sjaldan að fleiri fjölmiðlar
sjái ástæðu til að vekja máls á
borgaralegu hugrekki á eftir öðr-
um fjölmiðlum og saman. Lakast
er náttúrlega að ríkisfjölmiðlarn-
ir þora ekki að taka á slíkum mál-
um, nema í undantekningartil-
fellum.
Það segir sig sjálft að þegar ein-
staklingur nýtur t.d. samstöðu
vinnufélaga sinna, eru meiri líkur
á að náist fram réttarbót og
leiðrétting mála en ella. Frá slíku
tilviki var einmitt greint í Þjóð-
viljanum í sl. viku. Oft hjálpa
verkalýðsfélög viðkomandi
skjólstæðingum sínum í réttar-
stríði við atvinnurekendur, en því
miður virðist ekki vera hægt að
reiða sig á þann stuðning í prins-
ippinu. Hvað veldur?
í leiðara Þjóðviljans á dögun-
um var vakið máls á nauðsyn þess
að umræða yrði tekin upp um
grundvallaratriði réttarríkisins.
Siðgæðisvitund sú, sem á mótun-
arhlut að löggöf tekur stöðugt
breytingum og það er ekki nema
eðlilegt að löggjöf taki breyting-
um með viðhorfum almennings.
Tilhneigingin er reyndar sú að
ríkisvaldið seilist of langt með
lögum og reglugerðum gagnvart
almenningi - og að.sjálfsákvörð-
unarréttur einstaklinga og hópa
sé of takmarkaður, - löggjöfin
takmarki samstöðu milli einstak-
linga og hópa. Gagnvart réttarík-
inu standa ekki allir jafnir.
í erindi sem Atli Gíslason lög-
fræðingur Dagsbrúnar hélt
fyrir nokkru, vék hann að þessu
atriði. Hann segir þar að einn
helsti þröskuldur í samskiptum
einstaklinga við ríkisstofnanir sé
skortur á leikreglum. Bæði ein-
staklingurinn og ríkisstofnan-
irnar hangi í lausu lofti varðandi
réttindi og skyldur, bæði ein-
staklingsins og stofnunarinnar.
„Við megum ekki gleyma því
að stjórnkerfið hefur smám sam-
an orðið mun flóknara,“ segir
Atli f erindi sínu. „Lagareglur
viðkomandi stofnana og starfs-
venjur eru mótaðar af þeim sem
lifa og hrærast í stofnuninni, iðu-
lega langskólagengnum mönn-
um, oftast án þess að tilraun sé
gerð til að athuga hvort þeir sem
þurfa að ieita til stofnunarinnar
skilji starfsaðferðir hennar og
reglur.“
Nú er svo komið að fjöldi fólks
á í vandræðum með að útfylla
eyðublöð, og pappírar frá pen-
ingastofnunum og ríkisstofnun-
um eru fjölda manna óskiljan-
legir.
Tryggja
réttindin
Atli Gíslason nefndi nokkur
atriði í máli sínu sem mætti verða
til að auka réttindi hins almenna
borgara - og þá um leið auka það
olnbogarými sem hinn hugrakki
þarfnast. Meðal slíkra atriða eru:
1) Áður en kemur til kasta
dómstóla, fái menn aðstoð og
upplýsingar, þarsem viðkomandi
eru kynntar allar mögulegar
leiðir í kerfinu.
2) Nýjar víðfeðmar reglur um
upplýsingaskyldu stjórnvalda.
• 3) Fastmótaðar reglur um hæfi
embættismanna, ríkisstofnana til
að taka ákvarðanir og úrskurða í
málum. Hér á lögfræðingurinn
m.a. við að viðkomandi megi
ekki vera tengdir málsaðilja, - og
dæmi ekki í eigin sök.
4) Sett verði á laggirnar emb-
ætti Umboðsmanns alþingis, sem
alltof lengi hefur verið beðið
eftir.
5) Stjórnkerfið verði opnað
með starfsreglum um samráð við
hagsmunasamtök vegna laga og
reglna sem snerta þau.
6) Víðtækari endurgjaldslaus
lögfræðiaðstoð bæði fyrir dóm-
stólum og áður en til þeirra kasta
kemur.
aböndum. Það þarf því oft meiri
háttar innri átök til að brjótast úr
viðjum og rísa upp gegn söfnuði
sínum, vinnustað, flokki, kerfi og
öðru því sem einstaklingurinn
telur að takmarki frelsi sitt. kúgi.
Það er ekki síst þess veg' að
auka þarf skilning, rétti og
samstöðu með þeim sem rísa
upp, leita á móti straumi. Til þess
þarf að skerpa ögn lýðræðisvit-
undina.
Annars er það í samræmi við
þjóðlega mótsögn í
Islendingseðlinu að hafa horn í
síðu hins hugrakka almenna
borgara. Þetta er nefnilega sama
þjóð og hefur sérstakan þokka á
þvergirðingum í skáldsögum.
„Við erum sjálfstætt fólk. Eg er
ekki upp á neinn kominn. Ég er
frjáls maður í mínu eigin landi,“
sagði Bjartur í Sumarhúsum ást-
mögur þjóðarinnar. Það var hu-
grakkur karl.
Og oss sem hófum þessa grein
með tilvitnun í Bjarna Thorar-
ensen, þykir til hlýða að ljúka
henni með því að dengja oss í
strenginn með Jónasi Hallgríms-
syni:
Að vaði liggur leiðin
lífs á fljótið en brjóta
háa bakka hvekkir
hafurmylkingar fylkja.
Yfir ættum að klífa
ofar þá, ef guð lofar.
Drögum ei par að duga
og dengjum oss í strenginn!
Óskar Guðmundsson
Laugardagur 17. ágúst 1985 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5