Helgarblaðið - 05.06.1992, Blaðsíða 10

Helgar 10 blaðið
Útgefandi: Fjörðurinn sf.
Framkvæmdastjóm og hönnun:
Sævar Guðbjömsson.
Ritstjórar og ábyigðarmenn:
Ámi Þór Sigurðsson,
Sigurður Á. Friðþjófsson.
Fréttastjóri:
Guðmundur Rúnar Heiðarsson.
Ljósmyndari:
Kristinn Ingvarsson.
Prófarkalesari:
Hildur Finnsdóttir.
Umbrot:
Silja Ástþórsdóttir.
Auglýsingar:
Svanheiður Ingimundardóttir,
Unnur Ágústsdóttir.
Dreifmg:
Sveinþór Þórarinsson.
HeimiUsfang:
Síðumúli 37,108 Reykjavík.
Sími á ritstjóm og afgreiðslu: 681333.
Myndriti: 681935
Auglýsingasimi: 681310 og 681331.
Prentun: Oddi hf.
Áskriftarverð á mánuði 700 kr.
Sigur
lýðræðisins
Úrslit þjóðaratkvæðagreiðslunnar í
Danmörku um Maastricht- samkomulag-
ið hafa vakið verðskuldaða athygli.
Danska þjóðin hefur þannig tekið völdin
af valdaelítunni í samfélaginu, stjóm-
málaleiðtogum, atvinnurekendum,
verkalýðsfrömuðum, íjölmiðlum og
fleirum og sagt einfaldlega - nei.
Þessi niðurstaða er ánægjuleg fyrir þá
sök sérstaklega að þjóðin vill eki láta
ráðskast með sig endalaust, hún vill hafa
sitt að segja og eiga síðasta orðið. Óháð
því hvort menn eru fylgjandi Maastricht-
samkomulaginu eða ekki hljóta þeir
hleypidómalaust að geta tekið undir með
Margréti Thatcher sem segir að lýðræðið
hafi sigrað skriffæðið. Og umfram allt
em úrslitin umhugsunarefni stjómmála-
manna, en samkomulagið var samþykkt í
danska þinginu með 138 atkvæðum gegn
25.
Eðlileg viðbrögð við úrslitunum era
að stjómin segi af sér og boðað verði til
þingkosninga. í því efni skiptir engu þótt
stærsti flokkur landsins og stjómarand-
stöðunnar, Jafnaðarmannaflokkurinn,
hafi verið fylgjandi samningnum. Stjóm-
málamenn, bæði úr stjóm og stjómar-
andstöðu, ættu sóma síns vegna að vilja
fá dóm þjóðarinnar um störf sín að öðra
leyti. Þar með gæfist þjóðinni einnig
kostur á að segja hveijum hún treystir
best til að framfylgja niðurstöðunni í
EB-málinu.
Fyrir okkur Islendinga skiptir þessi
niðurstaða vitaskuld máli þótt utanrikis-
ráðherra vilji gera lítið úr því. Mikilvæg-
ast er að við geram okkur skýra grein
fyrir því hvert framhald EES-samnings-
ins verður þegar flest Efta-ríkin verða
komin inn í EB, hvort sem það verður
eftir þijú, fimm eða sjö ár. Ef menn telja
að EES- samningurinn leiði okkur að
lokum inn í Evrópubandalagið, þá eigum
við að hafna EES og þá ákvörðun á
þjóðin sjálf að taka.
Á krossgötum
Fyrirsjáanlegur samdráttur í þorskafla
á næsta fiskveiðitímabili vekur mikinn
ugg meðal fólks vítt og breitt um landið.
Það er skiljanlegt því fjölmörg byggðar-
lög byggja afkomu sina að veralegu leyti
á botnfiskafla og þykir flestum varla
bætandi á erfitt atvinnuástand sem fyrir
er. Atvinnurekendur hafa þegar hafið
upp raust sína um launalækkun og hag-
ræðingu sem að jafnaði þýðir fjöldaupp-
sagnir. Þótt Hafrannsóknastofnun hafi
ekki enn gert grein fyrir sínum tillögum
og stjómvöld eigi því eftir að taka
ákvörðun um heildarþorskkvóta á næsta
veiðiári, má ljóst vera að samdrátturinn
verður mikill. Á þessum tíma hlýtur að
verða að spyija hvort við séum aflögu-
fær um 3 þúsund tonn af karfa sem til
stendur að afhenda EB. Það blasir því
við enn meira atvinnuleysi og versnandi
lífskjör.
Þótt ekki megi gera of lítið úr þeim
erfiðleikum sem ffamundan era, má
heldur ekki mála skrattann á vegginn og
láta eins og við höfum aldrei séð það
svartara. Eilífl sífur atvinnurekenda um
að skerða verði kjörin, telur ekki kjark i
fólk nema síður sé.
Meginverkefni stjómvalda nú er að
sýna þor og hugmyndaauðgi til að takast
á við vandamálin í samvinnu við fólkið í
landinu. Það versta sem fyrir okkur getur
komið er að ffjálshyggjuöflin fái að
leika lausum hala með sönginn um sölu
ríkisfyrirtækja, einkavæðingu, niður-
skurð í velferðarkerfinu og mátt fjár-
magnsins. Atvinnulífinu veitir ekki af
þeim fjármunum sem þar kunna að vera
á lausu og þá er rangt að setja þá í kaup
á ríkisfyrirtækjum. Riki og sveitarfélög
þurfa að örva atvinnulíf með ýmiss kon-
ar framkvæmdum og uppbyggingu á
sviði iðnaðar og þjónustu, ekki síst í
ferðaþjónustu. Á erfiðleikatimum eins
og blasa nú við er brýnt að draga mjög
úr einkaneyslu en auka samneyslu af
þeim toga sem hér hefur verið nefnd til
að draga úr atvinnuleysi og hjálpa þeim
byggðarlögum sem verst verða úti.
Átök um Lánasjóð íslenskra námsmanna
Síðastliðinn sunnudag vora úthlut-
unarreglur Lánasjóðs íslenskra
námsmanna samþykktar á storma-
sömum fundi stjómarinnar þar sem
fulltrúar námsmanna báru ffam van-
trauststillögu á stjómarformanninn,
Gunnar Birgisson. Þær skerðingar á
námslánum sem ganga í gildi með
þessum úthlutunarreglum era þær
síðustu í röð skerðinga sem gengið
hafa yfir síðastliðið ár eftir að Ólafur
G. Einarsson varð menntamálaráð-
herra og skipaði núverandi stjóm.
Fyrir um það bil ári þegar stjóm
LIN, þá undir formennsku Lárusar
Jónssonar núverandi ffamkvæmda-
stjóra sjóðsins, samþykkti úthlutun-
arreglur var grunnffamfærslan skert
um rúm 17% auk annarra atriða sem
breytt varþá. Sumarið 1991 skipaði
Ólafur G. Einarsson síðan nefnd til
að endurskoða lög um lánasjóðinn
og þrátt fyrir fogur fyrirheit sín um
samstarfsvilja við námsmenn og
beiðni námsmannahreyfinganna um
að fá aðild að þessari nefhd, skipaði
menntamálaráðherra eingöngu sína
menn í hana. Nefndin skilaði síðan
Skútuvogi 10a - Sími 686700
áliti haustið 1991 sem var gagnrýnt
mjög harkalega af námsmannahreyf-
ingunum, m.a. vegna hugmynda um
álagningu 3% vaxta á námslánin og
fleiri atriða, svo sem að LÍN ætti
kröfu í dánarbú lánþega er þeir féllu
ffá. Menntamálaráðherra fól síðan
nefndinni að semja ffumvaip til laga
um LIN og það var loks eftir mikinn
þrýsting að hann gaf samstarfsnefnd
námsmannahreyfinganna, sem era
málsvari allra námsmanna ofar ffam-
haldsskólastigi, kost á að tilnefna
einn fulltrúa auk þess sem Vaka, lítið
pólitískt félag úr Háskólanum, fékk
einn fulltrúa. Nefhdinni var gefin ein
vika til að skila ffumvarpinu af sér
og hélt hún fimm fundi. Það gefur
auga leið að ekki var um mikið sam-
ráð að ræða enda lögðu fuiltrúar
menntamálaráðherra ffam nær full-
búið ffumvarp á þriðja fundi sem
námsmenn gátu engan veginn sætt
sig við. Fulltrúi námsmannahreyf-
inganna skilaði því séráliti sem var
m.a. annað framvarp þar sem lagðar
vora til breytingar á endurgreiðslum
námslána sem myndu gefa sjóðnum
um 500 miljónir á ári ef greitt væri
eftir þeim í dag.
Eins og flestir vita varð framvarp
menntamálaráðherra að lögum á Al-
þingi í vor eftir miklar umræður og
var þar um að ræða algera grundvall-
arbreytingu á lánasjóðnum. Nú bera
námslánin, sem ætluð era náms-
mönnum til ffamfærslu, allt að 3%
vexti umfram verðtryggingu og
skulu þessir vextir ákvarðast við
námslok. Með öðrum orðum, náms-
maður sem hefúr 4 ára nám í haust,
t.d. til að verða framhaldsskólakenn-
ari, veit ekki hvort hann kemur til
með að borga 1% vexti eða 3% vexti
af öllu láninu að námi loknu því ef
ríkisstjóm sú er situr á þeirri önn er
náminu lýkur ákveður að setja vext-
ina í 3% gildir það þótt núverandi
rikisstjóm hafi lýst yfir við umræðu
um ffumvarpið á Alþingi að vextir
skyldu vera 1%. Frumvarpið fól
einnig í sér verulega þyngingu end-
urgreiðslna þannig að ffamhalds-
skólakennarinn kemur til með að
greiða 7% af útsvarsstoíni til LIN,
sem er um 10% af ráðstöfunartekj-
um, alla sína starfsævi og munu
margir ekki hafa lokið endurgreiðsl-
um við starfslok um 67 ára aldur. Þá
voru með þessu frumvarpi stigin
fyrstu skrefin í þá átt að flytja lána-
sjóðinn inn í bankakerfið með því að
námslán era nú borguð út eftirá þeg-
ar önn eða í sumum tilfellum skóla-
ári er lokið og námsmönnum gert að
fjármagna þann tíma með bankalán-
um. Þettajafngildirþví maikaðs-
vöxtum á námslánin á námstíma.
Það sem ríkisstjómin gerði með
þessu er að flytja öll námslán fyrir
haustönn 1992 yfir á næsta fjárlagaár
þannig að fjárlagahallinn lítur betur
út á þessu ári.
Eftir að lfumvarpið varð að lögum
héldu flestir að hér yrði staðar numið
í skerðingum en námsmenn komust
fljótt að því að lengi getur vont
versnað. Tillögur meirihluta stjómar
LÍN, sem lagðar vora ffam strax eftir
fulltrúi SlNE í stjórn LlN
að frumvarpið varð að lögum, áttu að
ná ffam 500 miljóna króna spamaði
á næsta skólaári sem þýðir um 13%
skerðingu á námsaðstoð. Þessar til-
lögur um úthlutunarreglur höfðu í för
með sér verulegar breytingar fyrir
námsmenn og mótmæltu þeir harð-
lega flestum tillögum meirihlutans í
stjóm LÍN. Ein stærsta breytingin er
sú að nú er krafist námsffamvindu
sem er 100% af skipulagi skóla, þrátt
fyrir aðvörunarorð ffá mörgum, t.d.
innan Háskóla íslands, sem telja ofl
ekki raunhæft að krefjast slíks. Ef
námsffamvinda er ekki 100%, t.d.
vegna veikinda eða bamsburðar,
skerðist lánið og getur jafhvel fallið
alveg niður. Tökum dæmi af náms-
manni í Háskólanum sem tekur
bankalán í haust út á væntanlegt lán í
janúar 1993. Allt gengur vel á önn-
inni en þegar kemur að prófiim veik-
ist námsmaðurinn og kemst því ekki
í prófin. Þar sem ekki era nein
sjúkrapróf fyrr en í september 1993
er námsárangur metinn sem 0 af LÍN
þannig að ekkert námslán er veitt og
bankalánið fellur á hann. Ekki fæst
því væntanlega nýtt lán ffá bankan-
um til að halda áfram námi á vorönn
þar eð haustlánið er ógreitt, þannig
að námsmaðurinn þarf að gera hlé á
námi til að vinna fyrir áföllnu banka-
láni. Hann tekur svo sjúkraprófin um
haustið og getur hafið nám að nýju í
janúar 1994, á nýju bankaláni eftir
árs töf.
Önnur stór breyting var sú að lán
út á böm voru skert og það meira hjá
einstæðum foreldrum en fólki í sam-
búð. Þannig fá nú hjón í námi með
t.d. tvö böm meira lán út á þau en
einstætt foreldri með tvö böm fær út
á sín. Þessu mótmæltu námsmenn
harðlega og vildu að ffamfærsluþörf
bama yrði metin sú sama, óháð því
hvort foreldri era einstæð eða í sam-
búð eins og tíðkast hefur.
Fleiri breytingar má nefna svo sem
að til að stunda sémám erlendis era
skilyrðin þau að námið sé minnst 2
ár og verði alls ekki stundað hér á
landi og námsmaðurinn verður að
verða 20 ára á almanaksárinu sem
lánið er veitt. Samkvæmt lista ffá
LÍN era nú 3 námsmenn í sémámi
erlendis sem fæddir eru eftir 1972 og
era tveir þeirra í ballett. Ekki fengust
nein haldbær rök ffá meirihluta
stjómar LÍN fyrir setningu þessa ald-
urstakmarks, þeir telja líklega annað
hvort að betra sé að læra að dansa
eldri eða þá er þetta einhver ögun
eins og aðstoðarmaður fjámiálaráð-
erra komst að orði þegar rætt var um
framvarpið um LIN í vor. Þá er
heildamámstími sem ætlaður er í
framhaldsnám styttur og öll skóla-
gjöld í fyrrihlutanám erlendis afhum-
in, nema hvað hægt er að fá 10 ára
lán ffá sjóðnum á markaðsvöxtum
fyrir þeim.
Ein mestu svikin era þó lán til
skólagjalda á íslandi. Menntamála-
ráðherra lýsti því yfir á Alþingi að
lánað yrði fyrir skólagjöldum í Há-
skólann. Það kemur svo í ljós að í út-
hlutunarreglunum á að lækka lán til
skólagjalda á íslandi ffá því sem ver-
ið hefur og eingöngu lána fyrir því
sem er ffam yfir 15.000 kr. Af hveiju
sagði menntamálaráðherra ekki
sannleikann á Alþingi, að eingöngu
væri ætlunin að lána fyrir hluta af
skólagjöldum. Ég tel að flestir hafi
skilið hann svo að lánað yrði fyrir
skólagjöldum að fullu en enginn
bjóst held ég við að lán til skóla-
gjalda á íslandi myndu lækka.
Miklar umræður urðu í stjóm LÍN
um þessar úthlutunarreglur en lítið
tillit var tekið til þeirra athugasemda
sem námsmenn gerðu. Helsta at-
hugasemdin sem tekin var til greina
var að ffítekjumark það sem náms-
menn mega hafa í leyfi áður en lán
skerðast, var hækkað um 15-20% í
stað upphaflegu tillögu meirihlutans
um að 40% tekna umffam ffítekju-
mark yrðu dregnar ffá láni í stað
50% eins og hefur verið. Það hefði
þýtt að námsmenn með eina miljón
króna í tekjur heföu orðið lánshæfir.
Við umræður um úthlutunarregl-
umar fóra námsmannafulltrúamir í
stjóm LÍN fram á að fá upplýsingar
til að geta gert sér grein fynr áhrifum
breytinganna og má þar nefna upp-
lýsingar um hve stórt hlutfall nema
við Háskóla íslands ljúka námi á
þeim tíma sem skipulag skóla gerir
ráð fyrir sem 100% námsárangri. Á
sunnudaginn var, þegar sjómarfor-
maður sjóðsins vildi ganga til at-
kvæða um úthlutunarreglumar, lágu
þessar upplýsingar og fleiri ekki fyrir
og því fóra námsmannafulltrúamir
ffam á að atkvæðagreiðslu yrði frest-
að og samið um afgreiðsludag. Þess-
ari sjálfsögðu beiðni hafhaði stjóm-
arformaðurinn, sem era svo sem
engin ný vinnubrögð í stjóm LÍN, og
var því borin upp vantrauststillaga á
stjómarformanninn sem hann felldi
síðan sjálfur. Þegar námsmenn gerðu
sig síðan líklega til að ganga af fundi
hótaði stjómarformaðurinn að draga
allar breytingar sem meirihlutinn
hafði gert á tillögum sínum til baka
og afgreiða reglumar í fjarveru
minnihluta stjómarinnar. Mælirinn
var einfaldlega fullur þegar van-
trauststillagan var borin upp og
námsmannafulltrúamir undu því
ekki lengur að valtað væri yfir þá í
stjóminni í skjóli meirihluta, því það
hlýtur að vera krafa minnihlutans að
fyrir liggi nauðsynlegar upplýsingar
til að hægt sé að taka afstöðu til
mála. Sem dæmi um þessi vinnu-
brögð má nefna að á síðasta ári var
sett vinnuregla um að frá áramótum
91/92 yrði ekki lánað í sémám er-
lendis sem er styttra en 2 ár. Undir-
ritaður bað þá um að áður en greidd
yrðu atkvæði um tillöguna lægi fyrir
listi yfir þær námsgreinar sem um
væri að ræða. Þeirri beiðni var hafh-
að og reglan samþykkt með atkvæð-
um meirihlutans án þess að nokkur
vissi hvaða áhrif hún heföi. Dæmi nú
hver fyrir sig um þess háttar vinnu-
brögð. Ég held að tími sé kominn til
að menntamálaráðherra setji stjóm
fundarsköp í reglugerð þar sem réttur
minnihluta stjómar til eðlilegrar um-
fjöllunar er tryggður.
Föstudagurinn 5. júni