Helgarblaðið - 05.06.1992, Blaðsíða 14

Á yfiHits-
sýningu
Gests og
Rúnu getur
a& lita verk
fró si&asta
óri auk
verka sem
þau hafa
unnib ó
undanförnum
fjórum
áratugum.
Helgar 14 blaðið________________
Gestur og Rúna í Hafoarborg
Yfirlitssýning á ijörutíu ára
starfsferli hjónanna Gests og
Rúnu, Gests Þorgrímssonar og
Sigrúnar Guðjónsdóttur, verður
opnuð í Hafnarborg í Hafnarfirði á
morgun, laugardag.
Þau hjónin hafa ætið unnið náið
saman að listsköpun sinni, allt frá þvi
þau stofnuðu leirmunagerðina Laug-
amesleir árið 1947 og gerðust þar
með brautryðjendur í íslenskri list-
munagerð.
Leirmunagerðin er ekki eina list-
formið sem þau hafa unnið saman
því í sameiningu hafa þau skapað
mörg útilistaverk sem prýða ýmsar
byggingar, bæði hér á landi og er-
lendis. Má neíha verk sem prýðir
áhorfendastúku Laugardalshallar,
Fiskmarkaðinn í Hafnarfirði, íþrótta-
hús Ólafsvíkur, Fjölbrautaskólann i
Breiðholti og skreytingu á nýbygg-
ingu við Hasselby-höll i Sviþjóð.
Þótt Gestur og Rúna hafi unnið
saman að ýmsum verkefnum hafa
þau líka vakið verskuldaða athygli
hvort fyrir sig fyrir eigin verk. Rúna
hlaut árið 1974 fyrstu verðlaun í
samkeppni sem þjóðhátíðamefnd
efndi til um teikningar á veggskildi. í
ffamhaldi af því gerði hún samning
við postulínsfyrirtækið Bing & Grön-
dal í Kaupmannahöfn um hönnun á
fleiri verkum. Seinna gerði hún svo
samning við þýska fyrirtækið Vill-
eroy & Boch um myndir á veggflísar.
A undanfömum arum hefúr hún
fengist mikið við teikningar unnar
með kínversku bleki á japanskan
pappír.
Gestur hefúr með árunum snúið
sér meira að steinhöggi og unnið
höggmyndir í marmara, gabbró og
granít og er hann einn örfárra ís-
lenskra listamanna sem fást við það
um þessar mundir.
Á sýningunni i Hafnarborg verða
annarsvegar verk sem þau hafa unnið
á siðasta ári, en einnig verk sem
spanna listferil þeirra i fjóra áratugi.
Auk þess verður sýnd heimildar-
mynd á myndbandi sem Halldór Ámi
Sveinsson hefúr unnið fyrir Hafhar-
fjarðarbæ um störf Gests og Rúnu.

Palestína
í nútíð
og fortíð
Hinn griski e&a hellenski menningararfur birtist okkur í myndlistinni í natúralisma.
Listasafn íslands:
2000 ára litadýrð
Sýning á mósaíkmyndum og
búningum frá Jórdaniu
og Palestinu
Sýning Listasafns íslands á bý-
sönskum mósaíkmyndum frá 6.
öld í Jórdaníu og hefðbundnum
skartklæðum kvenna frá Palestínu
og Jórdaníu á 19. og 20. öld er til
þess fallin að vekja okkur til um-
hugsunar um það fólk og þann
menningararf sem margir vildu
strika út úr menningarsögunni eflir
helför gyðinga í Evrópu og stofnun
Ísraelsríkis árið 1948. Hún minnir
okkur á að hið fyrirheitna land
gyðinga var og er byggt þjóð sem
hefúr verið svipt sjálfsákvörðunar-
rétti og hrakin á vergang, þjóð sem
á sér engu að síður menningararf,
sem er bæði glæsilegur og mikil-
vægur þáttur í þeirri menningar-
hefð, sem varð til fyrir botni Mið-
jarðarhafsins fyrir 2000 ámm og
við rekjum okkar eigin kristnu sið-
menningu gjaman til.
Mósaíkmyndimar ffá Jórdaniu
em flestar frá 6. öld, en það var
skrifar
blómaskeið Býsanska rikisins á
valdatíma Jústiníans I sem ríkti í
Konstantínópel á ámnum 527-565.
En Jústinían I átti bæði fmmkvæði
að byggingu Sofiukirkjunnar í
Konstantínópel og San Vitale
dómkirkjunnar i Ravenna á Italíu,
enda náði riki hans allt frá Italíu og
suðurhluta Spánar í vestri og aust-
ur undir Mesópótamíu í austri.
Sagnffæðingurinn G. Ostrog-
orski segir í upphafi rits sins um
Býsanska rikið að það hafi átt sér
þrjár gmndvallarforsendur: ríkis-
vald að rómverskri fyrirmynd,
grískan menningararf og kristna
trú. Þetta þrennt höfúm við fyrir
augum okkar i þessum 1500 ára
gömlu mósaíkmyndum ffá Jórdan-
iu. Það sem réð úrslitum um yfir-
burðastöðu býsanska eða aust-
rómverska ríkisins gagnvart því
vest-rómverska á þessum tíma var
ekki sist sú staðreynd að Jústinían
keisara tókst að tvinna svo saman
andlegt og veraldlegt vald að það
varð nánast óaðskiljanlegt og varð
síðan gmndvöllur miðstýringar-
hugmynda sem mótað hafa menn-
ingu og sögu þessa heimshluta allt
fram á okkar daga.
Hinn griski eða hellenski menn-
ingararfúr birtist okkur í myndlist-
inni i natúralisma eða eftirlíkingu
náttúmnnar þar sem myndrýmið er
hugsað út frá rökfræðilegum for-
sendum fremur en táknrænum. Sú
myndsýn var einstakt framlag
Hellena til menningarsögunnar, og
endurspeglar þá rökvísi sem þeir
lögðu til gmndvallar skilningi sín-
um á stöðu mannsins i veröldinni.
Fyrir tíma Hellena og löngum síð-
ar hefur maðurinn túlkað skilning
sinn á stöðu sinni í heiminum með
einfoldun og afmörkun í stað þess
að byggja á þeirri rökfræðilegu
heildarsýn sem Hellenar leituðu
eftir. Slík einföldun eða „abstrakt-
sjón“ vemleikans í myndmáli þarf
hvorki að bera vott um hnignun né
fmmstæða menningu, heldur felur
hún í sér vissa afneitun hreinnar
skynsemishyggju, enda festi hin
rökvísa myndbygging Hellena
misdjúpar rætur á áhrifasvæði
þeirra allt eftir skilningi og að-
stæðum á hveijum stað.
Um leið og vestrómversku keis-
aramir vom að glata helgiljóma
sínum og missa þá tiltrú er þeir
höfðu haft í heiðnum sið sem guð-
dómlegt yfirvald, lét Jústinían I
gera helgimynd af sér og konu
sinni í dómkirkjunni í Ravenna,
þar sem hinu veraldlega valdi er
skipað á bekk til hliðar við Frelsar-
ann i Himnaríki, sem sérstakur
umboðasðili Guðs á jörðinni. Slík-
ur trúarlegur og samfélagslegur
skilningur kallaði einfaldlega á
myndræna einfoldun helgimymdar-
innar, hún verður skematísk, „abst-
rakt“ og táknræn, en þetta ein-
kenndi síðan alla kristna Iist mið-
alda.
Mósaíkmyndimar úr kirkjugólf-
unum í Jórdaníu hafa einnig þessi
býsönsku einkenni. Það er horfið
frá hinum hellenska natúralisma
og myndimar em einfaldaðar og
um Ieið er þeim gefin táknræn
merking. I kirkjugólfi Jóhannesar-
kirkjunnar er fléttað saman dýra-
og veiðimótífum og kristnum tákn-
myndum um frelsun sálarinnar. Á
þessum tíma var alls ekki komin
föst hefð á hvemig túlka mætti
heilaga þrenningu í mynd og hvort
það væri yfirleitt leyfilegt. Faðir-
inn er yfirleitt ekki sýndur öðm
vísi en hönd er birtist á himni, og
Kristur yfirleitt ekki sýndur í frum-
kristinni myndlist nema á táknræn-
an hátt sem góði hirðirinn. í
kirkjugólfi Jóhannesarkirkjunnar
sjáum við aðeins andlitsmynd af
ónefndum dýrlingi og öðmm vel-
gjörðarmönnum kirkjunnar í
ramma umhverfis megingólfið.
Innst í meginmyndinni er skema-
tísk mynd af grísku hofi á fjórum
súlum og á milli þeirra em kerta-
stjakar. Á þakinu era tveir hanar
og tveir páfuglar og tvö aldintré til
hliðar.
Hanamir höfðu táknræna merk-
ingu sólarinnar þar sem þeir standa
vörð um sólamppkomuna með gali
sínu. Haninn var tákn sólarguðsins
Apollós í heiðni og hélt sólartákni
sínu í frumkristinni myndlist. Pá-
fuglinn var einnig tengdur sólinni
og stjömuhvelinu þar sem menn
þóttust sjá mynd þess í mynstrinu í
útbreiddu stéli hans. Páfuglinn
fékk táknræna merkingu ódauð-
leikans í frumkristinni list og hélt
heilagur Ágústínus því fram að
hold hans gæti ekki rotnað. Páfugl-
inn er mjög algengt tákn í frum-
kristinni list, og þá gjaman sýndur
drekkandi af bikar eða krús sem er
eins konar uppspretta lífsins. I þrí-
hymingnum yfir súlunum er einnig
sólartákn.
Meginmyndin sýnir Móður jörð
í miðju með allsnægtakörfú sína
og síðan em dýra- og veiðimyndir
og fólk sem ber ávaxtakörfúr. Á
sama hátt og haninn og páfúglinn í
efri hluta myndarinnar tengjast
ímynd Krists, Apollós, sólarinnar
og ódauðleikans, þá tengist veiði-
senan Artemis/Díönu, tunglinu,
jörðinni og heilagri guðsmóður. En
Artemis var systir Apollós, veiði-
gyðja, boðberi einlífis og tákn
jarðar og tungls í grískri goða-
fræði. Kirkjugólfið er því dæmi-
gert fyrir það hversu órofa sam-
band er á milli hins heiðna
grísk/rómverska hugmyndaheims
og kristinnar heimsmyndar.
Þótt mósaíkmyndimar frá Jórd-
aníu séu mjög merkilegar bæði frá
sögulegu og fagurfræðilegu sjónar-
homi, þá standast þær engan sam-
anburð við þær býsönsku mósaík-
myndir frá sama tíma, sem unnar
em úr lituðu gleri og gulli og
prýða dómkirkjuna í Ravenna og
nokkrar fleiri kirkjubyggingar í
þeirri borg. Þar er mósaíkin ekki í
gólfi, heldur prýðir hún veggi og
hvelfingar og þar getur tvímæla-
laust að líta hátind býsanskrar
mósaíklistar.
Skartklæðin úr einkasafni Widad
Kawar, sem fylla tvo neðri sali
Listasafnsins, em vitnisburður um
þá þjóðmenningu, sem var dæmd
til útlegðar eftir stofnun ísraelsrík-
is í kjölfar helfarar gyðinga í síðari
heimsstyijöldinni. Þetta er einstök
sýning, sem vekur margar spum-
ingar um líf þessa fólks og örlög
þess. Búningamir takmarkast við
hátíðarbúning gjafvaxta og fúllorð-
inna kvenna frá miðri 19. öld fram
á síðari hluta þessarar aldar. Bún-
ingar sem hafa fylgt eigendum sín-
um úr hinum fögm og litríku þorp-
um og bæjum landsins helga í
gegnum styijaldir og óffið yfir í
flóttamannabúðir og útskúfim úr
samfélagi þjóðanna. Búningar
þessir em eins og hrópandi spum-
ing um það, hvemig slíkt geti gerst
og hvers vegna slíkt sé látið við-
gangast enn í dag. Þeir em líka
betri vitnisburður en flest annað
um þá röngu mynd sem fjölmiðlar
á Vesturlöndum hafa birt okkur af
palestínsku þjóðinni á undanföm-
um áratugum.
Widad Kawar, sem safnaði þess-
um búningum, er alin upp af
kristnum foreldmm í Betlehem, en
er nú búsett í Jórdaníu. Hún hefúr
ekki átt afturkvæmt yfir á Vestur-
bakkann, hvað þá til fæðingarborg-
ar sinnar i Betlehem síðan 1967.
Hún segir sjálf að safn sitt sé til
komið vegna þess hve sterk
bemskuminning hennar hafl verið
ffá markaðstorginu í Betlehem og
öðmm bæjum Palestínu, þar sem
skartklæddar konumar komu sam-
an einu sinni í viku hverri. Búning-
ar þessir bera vott um einstakt list-
fengi og sterka stöðu konunnar í
hinu palestínska samfélagi. Þeir
em líka gleggri vitnisburður en
flest annað um rétt Palestínumanna
til þess að snúa aftur til sinnar
heimabyggðar. Því menningararf-
urinn veitir hverri þjóð rétt til
sjálfsstjómar umfram annað eins
og við Islendingar eigum að vita
manna best. Listasafn íslands og
Listahátíð eiga þakkir skildar fyrir
að færa okkur í návígi við þennan
fjarlæga menningarheim, sem er
okkur þó svo náskyldur.
Föstudagurinn 5. júnl