Dagblaðið - 05.03.1977, Blaðsíða 11

DAGBLAÐIÐ. LAUGARDAGUR 5. MARZ 1977.
Með þessum hjólum geta
Arabar ráðið ferðinni í þróun
Afriku.
bandi við Suður-Afríku en þar
eru ríkjandi stjórnmálaskoð-
anir sem ríki eins og Guinea og
Zaire, sem teljast mega vinveitt
vestrænum ríkjum, vilja með
öllum ráðum berjast gegn.
Stjórnmálaleg eining er ekki-
mikil, hvorki í Einingarsamtök-
um Afríkuríkja eða Arabasam-
bandinu, en það virðist vera
mikill vilji fyrir því að koma á
meira efnahagslegu samstarfi
enda þótt erfitt muni reynast
að ná lokatakmarkinu þar sem
mikill skortur er á menntuðu
fólki til slíkra starfa í löndun-
um.
Ef komið yrði á frekara sam-
starfi um fæðuöflun innan
Afríku mætti gera því skóna að
Arabaríkin sem ennþá verða að
mestu leyti að treysta á
verzlunarsamstarf við vestræn
ríki, myndu fagna þeirri þróun.
Ef ríkin þyrftu að treysta á
sérfræðinga frá vestri tækju
iðnaðarríkin því ekki vinsam-
lega og er talið víst að þeir
reyni að finna einhverja aðra
lausn á málinu. Hins vegar er
vitað að það tekur langan tíma
að mennta fólk til slíkra starfa
og rikin eru í tímaþröng.
Er þvi talið að erfitt muní
reynast fyrir fulltrúana að
komast að einhverju samkomu-
lagi og talið er allt eins víst að
eini árangur fundarins verði
fordæmingaryfirlýsingar gegn
kynþáttamisrétti og jafnvel
sionisma.
Kjallarinn
SigurðurA.
Magniísson
meðalmennsku og þar fyrir
neðan. eru af eðlishvöt andvíg
vel unnum verkum og er fyrir-
munað að skilja gildi þeirra
fyrir heill og velferð þjóðar-
innar. Nú eru afreksmenn að
visu sem betur fer misjafnlega
skapi farnir. Sumir þeirra láta
sér lynda kjör sem eru
þeim ósamboðin eða ganga á
Hve miklar gjaldeyrís-
tekjur eru af álvinnsl-
unni í Straumsvík?
1. í samningi ríkis-
stjórnarinnar við Swiss
Aluminium Ltd. um byggingu
og rekstur álvinnslunnar í
Straumsvík í Hafnarfirði segir í
25. grein: „Með þeim undan-
tekningum, er greinir í 31.
grein, og í stað allra skatta nú
eða síðar, venjulegra eða sér-
stakra, sem greiða ber skilyrðis-
laust eða i sérstökum tilgangi,
samkvæmt íslenzkum lögum,
skal leggja á ISAL og ISAL
skylt að greiða eitt fram-
leiðslugjald, er lagt sé á og
greitt af hverri smálest áls, sem
afskipað er frá bræðslunni eða
sem telst umframbirgðir, eins
og ráðgert er í 28. gr. („fram-
leiðslugjald“).“ Um upphæð
þessa framleiðslugjalds er nán-
ar á kveðið í samningnum, en
það hefur samt sem áður orðið
nokkurt ágreinings- og
samningsatriði á milli ríkis-
stjórnarinnar og Islenska
álfélagsins, ISAL, sem er í eigu
Swiss Aiuminium Ltd.
Þeir skattar, sem ISAL ber
að greiða samkvæmt 31. gr.
munu vera þessir: Stimpilgjald,
þungaskattur, þinglýsingar-
gjald, ýmis skrásetningar- og
leyfisgjöld, skoðunargjald bif-
reiða, öryggiseftirlitsgjald,
leyfisgjöld, skipulagsgjöld,
byggirfgarleyfisgjald, gatna-
gerðargjald.
Um þessa tilhögun skatt-
lagningar álvinnslunnar í
Straumsvík í Hafnarfirði segir í
skýringum, sem fylgdu frum-
varpinu til laga um staðfest-
ingu samningsins á milli rikis-
stjórnarinnar og Swiss Alumin-
ium Ltd„ sem afgreitt var á
Alþingi veturinn 1965-1966:
„Loks er svo það sjónarmið, að
æskilegt hefur verið talið að
verja skatttekjum ál-
bræðslunnar með öðrum hætti
en skatttekjum fyrirtækja yfir-
leitt. Öeðlilegt þótti t.d. að
viðkomandi sveitarfélag fengi
langdrýgstan hluta skattanna,
þegar um er að ræða stórt fyrir-
tæki í erlendri eigu sem stofnað
er með sérstökum samningum
við íslenska ríkið. Ríkisstjórnin
hefur auk þess talið æskilegt,
að tekjum af álbræðslunni
verði varið að miklum hluta til
að efla alhliða uppbyggingu at-
vinnulífs landsmanna og að
jafna atvinnuskilyrðin um
landið með eflingu heilbrigðs
atvinnurekstrar. Ríkisstjórnin
hefur því ákveðið að leggja til,
að 70% af skatttekjum
bræðslunnar fyrstu níu árin en
75% eftir það, verði látið ganga
til atvinnujöfnunarsjóðs í sam-
ræmi við frumvarp um það
efni, sem hún hefur undirbú-
ið.“ (Bls. 101). Hið umrædda
frumvarp var lagt fram og sam-
þykkt.
2. í samningi ríkisstjórnarinn-
ar við Swiss Aluminium Ltd.,
14. grein, er undanþegið að-
flutningsgjöldum meðaí ann-
ars: (i) „(I)nn-flutningur af
hálfu ISALs eða fyrir þess
hönd til neyslu, notkunar og
vinnslu af hálfu ISALs á
hráefnum, eldsneyti og
smurningsefnum, vélum,
búnaði, vistum, sérstökum
prömmum, farartækjum og um-
búðum, auka- og varahlutum,
Kjallarinn
Haraldur Jóhannsson
sem ISAL þarf á að halda til
rekstrar bræðslunnar;“(ii) „út-
flutningur á áli framleiddu af
ISAL í bræðslunni;" (iii) „út-
flutningur á efnum útnýttum
við framleiðsluna, þar með
talið, án þess að tæmandi sé,
anóður, anóðursstengur, málm-
úrgangur og notaður búnaður,
vélar og ökutæki, þar með
taldir auka- og varahlutir."
t samningi ríkisstjórnarinnar
við Swiss Aluminium Ltd„ 16.
grein, er álvinnslan í Straums-
vík leyst undan þeirri kvöð að
þurfa að skila íslenskum yfir-
völdum söluandvirðiútflutnings
síns (í erlendum gjaldeyri) og
veittur umráðaréttur yfir því,
eins og hérsegirj„(S)kal ISAL
eiga rétt á (a)" að taka við,
geyma, fjárfesta og endurfjár-
festa f erlendum gjaldeyri í
reikningum utan tslands, allar
greiðslur eða upphæðir færðar
ISAL til tekna, sem stafa
annaðhvort frá fjárfestingar-
viðskiptum eða viðskiptum í
rekstri félagsins, og að inna af
hendi greiðslur úr slíkum
reikningum og (b) að taka við
og geyma islenskan og erlendan
gjaldeyri í reikningum á
Islandi og að inna af hendi
greiðslur úr slíkum reikning-
um.
í skýringunum með frum-
varpinu til staðfestingar
samningnum veturinn 1965-
1966 segir: „(E)r gert ráð fyrir
því, að félagið megi eiga
gjaldeyrisinnstæður erlendis
og þurfi ekki að yfirfæra
hingað aðrar greiðslur fyrir
málm sinn en þær, sem til þarf
við reksturinn hér á landi,
meðan framangreindum skil-
yrðum er fullnægt af þess
hálfu. Horfir þetta til að gera
einfaldara allt gjaldeyriseftirlit
með félaginu, sem að sjálfsögðu
verður viðhaft, og gjaldeyris-
meðferð á þess vegum. í þessu
sambandi er rétt að minna á, að
félaginu er ætlað að inna af
hendi margar af mikilvægustu
greiðslum sinum til íslenskra
aðila í Bandaríkjadollurum eða
öðrum frjálsum gjaldeyri.
Gildir það einkum um greiðslur
fyrir rafmagn (málsgr. 21.04 I
rafmágnssamningnumkgreiðslu
á fastagjaldi vegna Straums-
víkurhafnar (málsgr. 11.07 í
hafnar- og lóðarsamningnum)
og um framleiðslugjald þess til
ríki'sins (málsgr.29.02 bls. 87).“
3. Gjaldeyristekjur af ál-
vinnslunni í Straumsvík eru
samkvæmt framansögðu
einvörðungu fólgnar í
greiðslum hennar innanlands.
Hafa þær 1969-1975 numið
þeim upphæðum, sem sýndar
eru á töflu I. Ef upphæðir þess-
ara innlendu greiðslna ál-
vinnslunnar væru færðar til
núverandi gengis islensku
krónunnar, mundu þær að
sjálfsögðu hækka að miklum
mun.
Reykjavik, 1. mars 1977.
Haraldur Jóhannsson
Skipting „nett6gialdevrisfrajnlags" álvinnsl-
unnar 1 Straumsvfk 1969 - 1975,
FramLgjald og aörir skattar Hafnargjald Rafmagn Vinnulaun Farmgjöld AÖrar greiðslur Innlend fjárfesting Nettó gjald- eyris framlag
M. kr. M. kr. % M. kr. M. kr. M. kr. % M. kr. % M. kr. % M. kr. %
(1) T2) (3) (4) T5f (6) T7) (8)
1969 9,8 1,9 - - 40,0 7,5 68,0 12,8 6,2 1,2 10,5 2,0 396,0 74,6 530,5 100,0
1970 58,4 10,6 - - 160,0 29,2 171,4 31,2 18,8 3,4 * 54,5 9,9 86,0 15,7 549,1 100,0
1971 66,7 9,0 61,9 8,3 177,5 23,9 239,7 32,2 25,9 3,5 40,6 5,4 131,6 17,7 743,9 100,0
1972 27,5 3,5 34,0 4,3 200,7 25,8 277,8 35,7 44,3 5,7 53,5 6,9 140,7 18,1 778,5 100,0
1973 93,9 8,1 43,1 3,7 322,5 27,8 470,9 40,5 69,2 6,0 94,1 8,1 67,8 5,8 1.161,5 100,0
1974 277,9 14,7 52,7 2,8 349,2 18,4 765,4 40,4 111,0 5,8 215,3 11,3 124,5 6,6 1.896,0 100,0
1975 112,2 4,1 304,1 11,1 489,7 17,8 1.098,4 40,1 119,2 4,4 493,6 18,0 122,7 4,5 2.739,9 100,0
mála hjá því pólitíska sam-
tryggingarkerfi sem hefur það
að grundvallarmarkmiði að
viðhalda andleysi og meðal-
mennsku í landinu Þeir verða
smámsaman samdaúna ' kerf-
inu og tíðarandanum með þeim
afleiðingum að hæfileikar
þeirra nýtast ekki nema að
hálfu leyti. Frumkvæði þeirra
og framtak þverr eftir þvi sem
dauð hönd kerfisins leggst
þyngra á þá.
Hinir, sem ekki hafa geð til
að lúta forsjá skussanna, eiga
þann úrkost einan að hverfa af
landi brott og leita sér verkefna
við hæfi þar sem von er til að
þeir verði metnir að verð-
leikum. Það hefur verið mér
mikil raun á undanförnum
tveim áratugum, frá því ég kom
heim frá námi, að sjá á bak
fjölda úrvalsmanna og hugsa til
þess hvað þeir hefðu getað unn-
ið landi og þjóð, ef þeir hefðu.
fengið að njóta sín hér heima.
Marga þessara manna hef ég
hitt á erlendri grund og vitan-
lega samglaðst þeim yfir starfs-
aðstöðu og unnum afrekum, en
undirniðri var ævinlega sár
sviði fyrir hönd þjóðarinnar
sem missti marga af sínum
bestu sonum fyrir einskæra
handvömm skammsýnna og
hrokafullra valdsamanna.
Hér er ekki einvörðungu um
að ræða tilfinnanlegt menning-
arlegt tjón, heldur einnig
fjárhagslegt, því góða menntun
og hæfileika má líka meta til
fjár, þó það hafi skussunum,
sem stjórna þessu landi og
helstu stofnunum þess, yfir-
sést. Eg varpaði einhverju sinni
fram þeirri óheyrilegu hug-
mynd, að skylda bæri alla þá,
sem hefðu hug á að takast á
hendur ábyrgðarstörf á Islandi,
til að dveljast um tveggja ára
skeið erlendis í því skyni að
mannast og losna við eitthVað
af nesjamennskunni sem loðir
við velflesta íslenska forustu-
menn einsog skíturinn við
sóðann. Geta má nærri hvernig
slíkri hugmynd hefur verið tek-
ið á æðstu stöðum!
Heita má að einu gildi hvar
niður er drepið á Islandi: hvar
vetna situr meðalmennskan í
öndvegi. Á löggjafarsamkundu
þjóðarinnar situr þvílíkt sam-
safn undirmálsmanna að leitun
mun vera á jafnlitlausum 60
manna hópi. Þar má telja þá
menn á fingrum annarrar
handar sem eitthvað kveður að,
og enginn þeirra er í þingliði
tveggja stærstu stjórnmála-
flokkanna. Sömu raunasögu er
að segja af ríkisfjölmiðlum, há-
skóla og yfirleitt öllum helstu
stofnunum ríkisins. Svipleysið
er að verða óafmáanlegt
auðkenni kerfisins.
Það er orðin margjórtruð
tugga, að allt eigi þetta
ástand rætur sínar í sam-
tryggingarkerfi stjórnmála-
flokkanna. I landi þar sem hver
einasta embættisveiting er
flokkspólitísk og afturhaldsöfl-
in 1 tveim stærstu stjórnmála-
flokkunum ráða lögum og lof-
um með braskara og bitlinga-
snapa í broddi fylkingar, getur
varla hjá því farið, að metnaður
gufi upp, andleg reisn koðni
niður, og sjálfsvirðing verði
gamanmál hundingja.
Eitt nöturlegt og þó kátbros-
legt einkenni nesjamennsk-
unnar, sem er tiltölulega
nýtt af nálinni er hugtakið „at-
vinnurógur" sem nú er veifað í
tíma og ótíma.Þegar skósvein-
um afturhaldsflokkanna hug-
kvæmist að ráða vanmenntaða
menn til vandasamra verkefþa
og það er opinberlega gagnrýnt
af kunnáttumönnum, sem er
málið skylt, þá eru viðbrögðin
þau, að réttast væri að kæra
gagnrýnendur fyrir atvinnu-
róg! Sömu hótanir eru uppi er
braskarar og fúskarar selja
svikna eða lélega vöru, okra á
viðskiptamönnum í sambandi
við byggingar, bílaviðgerðir eða
aðra þjónustu, og menn voga
sér að vekja athygli alþjóðar á
ósvirinunni. Okur, brask og
svindl skal vera lögverndað
einsog fyrirgreiðsla pólitískra
gæðinga!
Hér áður fyrr var íslensk
nesjamennska einkum fólgin í
ákveðnu sakleysi og van-
þekkingu, sem stafaði af
einangrun þjóðarinnar og
strjálum samskiptum við aðrar
þjóðir. Nesjamennska nútím-
ans er afturámóti fólgin í fylgi-
spekt þjóðarinnar við spjllta og
hálfmenntaða valdamenn, sem
þverskallast við að læra sið-
menningarlegt athæfi af starfs-
bræðrum sínum í nágranna-
löndunum. Pólitísk spillingar-
öfl eru að verki í öllum sam-
félögum, en í velflestum v'est-
rænum lýðræðisríkjum er leit-
ast við að hafa hemil á þeim og
sporna gegn vaxandi áhrifum
þeirra. A Islandi fá þau að
mestu að leika lausum halda
samkvæmt þeirri frónsku
kenningu, að þegar öllu sé á
botninn hvolft sér sáralítill
munur á réttu og röngu, en
fyrir öllu að „koma sér áfram“
með kjafti og klóm.
Sigurður A. Magnússon
rithöfundur.