Dagblaðið - 21.04.1981, Blaðsíða 13

DAGBLAÐIÐ. ÞRIÐJUDAGUR 21. APRÍL 1981.
„Mikil tíðindi, Garún”
Þingmenn allra flokka hafa
ákveðið, að nú skuli þeir fara að
þjóna réttlætinu eða öll heldur skapa
sitt eigið réttlæti í einu þýðingar-
miklu máli, án þess að pólitiskur lit-
arháttur valdi glundroða. Og allir
sem einn vinna í sátt og samlyndi;
kratar, kommar, ihald og framsókn.
— Og tækið sem þeir ætla að nota til
að framkvæma sínar göfugu hug-
sjónir erskrefateljarinn margnefndi.
Engum ætti reyndar að koma á
óvart að póstur og simi komi þar við
sögu sem eitthvert göfugt málefni er
annarsvegar. Eða hefur ekki sú fræga
stofnun verið eins og nokkurs konar
himnastígj um langan tíma — og stiga-
maðurinn sjálfskipað almætti? Hér á
dögunum komu fram á sjónarsviðið
nokkrir af postulum — eða
skósveinum — hans herlegheita og
létu ljós sitt skína á síðum Vísis.
Athyglisvert var að eini þing-
maðurinn, sem virtist eindregið á
móti skrefatalningu var landsbyggðar
þingmaður og taldi hann allar líkur á
að enginn mundi hagnast á þessu
fyrirkomulagi, heldur mundi það
skapa mörgum stóraukin útgjöld og
margvíslegan vanda. — Þetta er
reyndar nokkuð, sem allir ættu að
vita og alþingismenn vita fuilvel.
Skylda reykvískra
þingmanna
Að sjálfsögðu skapar þetta stiga-
manninum miklar auknar tekjur og
margvislegar leiðir til eins og annars.
En er hægt fyrir þingmenn Reykja-
víkur- og Reykjaneskjördæmis að
svikja sína umbjóðendur á svo lúa-
legan hátt, sem þeir gera i þessu máli?
Svo yfirþyrmandi var það ómerkilega
kjaftæði, sem fram kom í Vísis-
viðtalinu, að furðu sætti. Það skal þó
viðurkennt, að Jóhanna Sigurðar-
dóttir taldi að kanna bæri aðrar leiðir
til að bæta ástandið i dreifbýlinu. En
mér sýnist að alþingismönnum þess-
ara kjördæma sé hreint og beint skyit
að andmæla þessu og hefði alla tíð
verið skylt að andmæla öllum þeim
árásum, sem höfuðborgarsvæðið
hefir orðið að þola. — Það segir sig
alveg sjálft, að það er ekki hægt að
krefjast þess, að fólk hér greiði með
Ekki kjallaraibúð i Revkjavík — ein-
býlishús úti á landi. — Hvað finnst
Geir Gunnarssyni um það?
landsbyggðinni öll þau gjöld, sem
hærri eru þar en hér, nema þá þvi
aðeins að þetta ségagnkvæmt. — Og
það hlýtur að vera siðferðileg skylda
reykviskra þingmanna að gera slikar
kröfur og binda þar með enda á þessa
ófremd, sem engin takmörk virðist
ætlaaðhafa.
Allt jöfnunarhjal þessara manna
var hið furðulegasta, þó að formaður
fjárveitinganefndar slægi að visu öll
met eins og vænta mátti. Að hans
dómi virtist aðalvandamálið vera
fólksfjöldinn á höfuðborgarsvæðinu.
Hér gat fólk talað við næstum hálfa
/þjóðina, án þess að málfrelsi væri
takmarkað. Slikt var ekki hægt að
sætta sig við, þar sem dreifbýlisfólk
gat aðeins haft nokkur hundruð
viðmælendur. — Þess vegna var
skrefateljarinn eina bjargráðið.
Og til að kippa öllu þessu ranglæti
í lag var hið vel rekna rikisbú ekki of
gott til að greiða nokkur hundruð
millj. kr. — En vildi nú ekki fjár-
málaspekingurinn, Geir Gunnarsson,
upplýsa hve mikið hefði mátt laga
vandkvæði landsbyggðarinnar með
öllum þeim fjármunum, sem í þessa
framkvæmd fara — Og í annan stað
ef þeir, alþingismenn og aðrir for-
réttindahópar, yrðu látnir borga af
sínum simum eins og venjulegar
mennskar manneskjur. Það er alveg
ótrúlegt blygðunarleysi, að þessir
menn, sem svona er ástatt með, skuli
þora að bjóða þvi fólki sem greiðir
gjöldin fyrir þá og alla forréttinda-
hópana, svo ómerkilegt kjaftæði og
valdbeitingu. Og leyfi sér að segja að
það sé sjálfsagt réttlætismál, að allir
borgi „jafnt gjald” af sínum sima,
hvar sem þeir eru búsettir á landinu.
Reyndar hlýtur það að skiljast svo,
að þeir telji sig alls ekki með
mönnum. — Og það útaf fyrir sig er
sjónarmið sem ekki er ástæða til að
gagnrýna. — En hugtakið: „rétt-
læti”, meðhöndlað af þessum
mönnum fmnst mér að taki á sig
allóviðfeldið og ankannalegt
svipmót. Likast þvi sem það hefði
skroppið út úr talvél, sem væri orðin
stórlega biluð, af alls konar undar-
legu ástandi.
Erfiði Iffs-
baráttunnar?
Umfram allt sýnist mér, að
alþingismenn ættu að gera sér ljóst,
að þeim þýðir ekki lengur að halda
þeirri kenningu að fólki, að með
þessari kjaraskerðingu hér á
höfuðborgarsvæðinu séu þeir að
hjálpa landsbyggðinni. Þetta er
aðeins ein af hinum mörgu
blekkingum þessara manna og
einhver sú óhugnanlegasta, enda af-
kvæmi þeirra allra. — En það sem
höfuðmáli skiptir er þetta, að þó svo
væri að það ætti eitthvað að bjarga
landsbyggðinni, þá á slíkt bjargráð
samt sem áður engan rétt á sér. —
Aðrar leiðir bæði ódýrari og sann-
gjamari hljóta að vera færar. Hvernig
væri að þeir legðu niður þó ekki
væri nema eitthváð af sinum annar-
legu sjónarmiðum? Hættu að halda
vemdarhendi yfir sínum og annarra
forréttindum, sem leiða af sér margs
konar spillingu? — Eða er það ekki
spilling að láta stöðugt hina sömu
þjóðfélagsþegna ala önn fyrír
fjölmörgum forréttindahópum, sem
si og æ fer fjölgandi og gera stöðugt
meiri og meiri kröfur?
„En afsannar þetta ekki þá kenningu, aö
lífsbaráttan sé erfíöari úti á lands-
byggðinni?”
mun hafa skoðanamyndandi áhrif i
menningarlegu og stjórnmálalegu til-
liti. Einhverjum kann að finnast
þetta of djúpt í árinni tekið en þeir
sem þannig hugsa hefðu einnig fyllt
flc^kk þeirra karla og kvenna sem, við
upphaf sjónvarps, töldu þann fjöl-
miðil lítil áhrif myndu hafa.
Fyrir nokkru orðaði ég það svo að
innan skamms hæfist heimspólitískt
menningarstrið á öðru og kannski
æðra sviði en áður hefur þekkst,
a.m.k. áhærrasviði.
Engin skömmtun
Margir hafa haldið því fram, að
það myndi tefja göngu hinnar nýju
tækni, aö stjórnvöld í hverju landi
gætu skammtað íbúum útsendingar
gervihnatta að eigin geðþótta. Þetta
er ekki rétt , og verður ekki fremur
hægt en að segja eða fyrirskipa fólki
að hlusta aðeins á ákveðnar útvarps-
stöðvar í viðtækjum sinum.
Það hefur verið talið, að móttöku-
tæki fyrir útsendingar gervihnatta
yrðu ákaflega dýr og flestum ein-
staklingum ofviða að eignast þau.
En líka á þessu sviði hafa orðið stór-
stígar framfarir, t.d. hafa Japanir
þróað nýja tækni til móttöku útsend-
inga eða endurvarps gervihnatta og er
talið að þeir geti fljótlega framleitt
loftnet eða svokallaðar „parabólur”
sem bæði verða ódýrar og tæknilega
fullkomnar.
Nordsat og menningin
En snúum okkur beint að Nordsat.
Hugmyndin ér orðin gömul, eldri en
spannar svið eins áratugs, og má með
sanni segja að Norðurlandaþjóðirnar
hafi verið býsna framsýnar í þessum
efnum: Upphaflega þótti mörgum
hugmyndin fáránleg og fjarstæðu-
kennd. Menn óttuðust áhrif Nordsat
á menningu hinna svonefndu minni-
hlutahópa innan Norðurlandanna,
þ.e. áhrifin á hin smærri menningar-
samfélög. Þessi skoðun átti og á við
rök að styðjast. Flóð hvers konar
menningarefnis hinna stærri þjóða
gæti haft umtalsverð áhrif á líf lítilla
menningarsamfélaga sem mörg berj-
ast nú hatrammri baráttu til að halda
í menningararfleifð sina, séreinkenni
og menningarlegt sjálfstæði. Þá er
vitað.aé tiltekin stórveldi hafa litið
Nordsat hugmyndina óhýru auga af
ótta við að þau misstu spón úr aski
sínum vegna þeirra áhrifa sem þau
hafa og vilja hafa á þjóðir Norður-
landa. — Margvíslegar deilur hafa
risið um Nordsat, bæði af menn-
ingarlegum og efnahagslegum toga
spunnar.
Fyrir þing Norðurlandaráðs,
sem haldið var í Kaupmannahöfn
fyrir skömmu, töldu margir, að
Nordsat hugmyndin væri úr sögunni.
En fyrir það þing höfðu ýmsir áhuga-
menn um Nordsat haft sig mjög í
frammi á bak viö tjöldin, og lagt hart
að stjórnmálaleiðtogum að leiða
málið til lykta og hrinda áætluninni í
framkvæmd. Það þarf ekki að orð-
lengja það, að á þinginu kom það
mjög á óvart hve ákveðið flestir
ræöumenn studdu Nordsat-áætlun-
ina og gerðu kröfu til þess að hafist
yrði handa. Svo ákveðinn stuðningur
við málið hefur ekki komið fram
áður á Norðurlandaráðsþingum.
Breytt afstaöa
Ég tel skýringu á þessari breyttu af-
stöðu mjög einfalda. Eftir að fréttir
tóku að berast um áætlanir annarra
þjóða um smíði sjónvarpsgervihnatta
varð ljóst að ef Norðurlandaþjóðirn-
ar aðhefðust ekkert stæðu þær ber-
skjaldaðar frammi fyrir ómældu,
sjónvarpsefni frá öðrum þjóðum og
hefðu enga möguleika á þvi að bera
hönd fyrir höfuð sér. Það væri því
betra aö vega upp á móti því flóði
erlends efnis, sem innan skamms yrði
að veruleika, með þvi að stuðla að
betri dreifingu norræns efnis innan
Norðurlandaþjóðanna.
Smíði Nordsat kostar mikla fjár-
muni og margir ráðamenn hafa borið
það fyrir sig að við ríkjandi efnahags-
legar aðstæður yrði þeim ofviða að
standa straum af kostnaöinum. Á
það hefur hins vegar verið bent að
smíði hnattarins myndi hafa góð
áhrif á rafeindaiðnað og ýmsar iðn-
greinar þar sem atvinnuleysi hefur
verið mikið vandamái. Kostnaöurmn
myndi þvi að nokkru leyti skila sér.
Afstaða þjóðanna
Norðmenn hafa mjög ákveðið lýst
stuðningi við Nordsat, og ýmsir
stjórnmálamenn þar i landi voru
þeirrar skoðunar að ef Nordsat áætl
unin yrði lögð til hliðar myndu Norð-
menn sjálfir beita sér fyrir smíði
gervihnattar af svipuðu tagi. — Mest
andstaðan gegn Nordsat hefur komið
frá Svium, bæði borgarafiokkum og
jafnaðarmannafiokknum.
Sænskir jafnaðarmenn gerðu sam-
þykkt á siðasta landsfundi sinum þar
sem þeir lýstu andstöðu við áætlun-
ina. Vera má að stjómarandstöðu-
hlutverk þeirra hafi haft þar einhver
áhrif. Nú em hins vegar allar likur á
þvi að á næsta landsfundi verði sam-
þykktur stuðningur við áætlunina.
Danir hafa lýst stuðningi við Nordsat
og Finnar eru nú fremur hlynntir
henni en hitt. Þrír islensku stjóm-
málaflokkanna hafa lýst yftr ákveðn-
um stuðningi, Alþýðubandalagið
hefur ekki gert það formlega, en
nokkrir forystumenn lýst jákvæðri
afstöðu. Færeyskir og grænlenskir
fulltrúar á síðasta Norðurlandaráðs-
þingi vom mjög ákveðnir í stuðningi
sfnum. — Ég vænti þess fastlega að
á næsta Norðurlandaráðsþingi, sem
haldið verður i Finnlandi snemma
næsta ár verði áætlunin endanlega
samþykkt. Eftir það þurfa þjóðþing
og rikisstjómir viðkomandi landa að
fjalla um málið. Aö fengnu sam-
þykki þeirra mun smiði hnattarins
taka 4 til 5 ár svo það verður vart fyrr
A „Ég vænti þess fastlega, að á næsta
Norðurlandaróðsþingi verði áætlunin
endanlega samþykkt.”
Kjallarirm
En um þetta áhyggjuefni Geirs
Gunnarssonar með fólksfjöldann
mætti að sjálfsögðu margt segja.
Fyrst er nú það, að íslenzkir stjórn-
málamenn lfkjast mjög vissri dýra-
tegund. Eftiröpunarástrfðan er þeirra
líf og yndi, þar af leiðandi hafa þeir
svo ríka tilhneigingu til að likja eftir
hinum ýmsu þjóðum, hversu illa sem
það kann að samrýmast okkar
þjóðfélagsháttum. Og vissulega hafa
margar þjóðir farið létt með að fjar-
lægja eða fækka þvi, sem þurft hefir
að fækka. — Og i annan stað er sagt,
að nú um nokkurt skeið hafi ungt
fólk flúið úr borginni, vegna þess að
það sjái hér engan viðunanlega af-
komumöguleika. — Og flytjist ýmist
úr landi eða út á landsbyggðina. Og
allmörg dæmi hefi ég heyrt þess
efnis, að fólk sem ekki hafði getað
eignast svo mikið sem kjallaraibúð
hér, en orðið að sætta sig við okur-
leigu var ekki búið að vera lengi úti á
landi, þegar það var komið f sitt eigið
einbýlishús. — Þetta veit ég, að er
sannleikur, en ekki lygar eða blekk-
ingar stjórnmálamanna.
En afsannar þetta ekki þá
kenningu, að lífsbaráttan sé erfiðari
úti á landsbyggðinni?
Aðalheiður Jónsdóttir.
en í lok þessa áratugar að Nordsat
endursendir myndefni frá þjóð til
þjóðar. Þá getur austurhluti Norður-
ianda, þ.e. Danmörk, Finnland, Nor-
egur og Svíþjóð, átt þess kost aö taka
á móti 7 mismunandi sjónvarpssend-
ingum, og vesturhluti Norðurlanda,
þ.e. ísland, Færeyjar og Grænland,
eiga kost á fimm sjónvarpsdagskrám
og tíu útvarpsdagskrám. — Að öllum
líkindum verða Vestur-Þjóðverjar og
Frakkar búnir að skjóta sínum gervi-
hnetti á loft 1983 og sendingar frá
honum hefjist 1985. — Aðrir sjón-
varpsgervihnettir koma í kjölfariö.
Að sitja aðgerðalaus?
Af þessum ástæðum ber okkur að
svara þeirri spumingu, þegar við
tökum afstöðu til Nordsat, hvort við
eigum að sitja aðgeröalaus og bíða
eftir því að aðrar þjóðir dreifi sínu
eigin sjónvarpsefni um Mið-Evrópu,
efni, sem stór hluti Norðurlandabúa
getur séð og geri Norðurlöndin
þannig að eins konar minnihlutahópi
i menningarlegu tilliti. Sú menningar-
lega áróðursmaskína sem m.a. mun
byggja á „auglýsingamenningu”,
hlýtur að skapa óþolandi ástand á því
menningarsvæði, sem við íslendingar
viljum verahluti af.
Að lokum þetta: íslendingar hafa
sýnt Nordsat-áætluninni mikið
áhugaleysi. Þetta vona ég að breytist,
og mjög er nauösynlegt að koma á
framfæri upplýsingum um þetta
merkilega mál. Ég vænti þess, að við
sýnum þessu máli þann áhuga, sem á
ný er að vakna meðal hinna norrænu
þjóðanna.
Ég brýt engan trúnaö með þvi að
skýra frá þvi, að á menningarfjárlög-
um Norðurlandaráðs fyrir næsta ár
verður varið 6 til 800 þúsund dönsk-
um krónum til að ganga frá ýmsum
þáttum, er stíerta undirbúning Nord-
sat-áætlunarinnar, og núverandi for-
stjóri Menningarmálaskrifstofunnar í
Kaupmannahöfn, Klas Olofson, sém
þar er að láta af störfum, mun taka
við sérstöku verkefni varðandi Nord-
sat. Þetta hefur nú nýlega verið
ákveðið.
Árni Gunnarsson
alþingismaður.
«/