Vísbending - 04.08.1995, Qupperneq 1

ISBENDING
4.
ágúst
1995
V i k u
um viðskipti og efnahagsmál
29. tbl. 13. árg.
Síðustu
forvöð
Þorvaldur Gylfason
Síðustu ár höfum við íslendingar
mátt súpa seyðið af hirðuleysi
okkar í efnahagsmálum marga áratugi
aftur í tímann. Lífskj ör okkar hafa dregizt
mjög aftur úr kjörum nálægra þjóða,
þegar á heildina er litið. Enn sér ekki
fyrir endann á þessari þróun. Reyndar er
engin skynsamleg von til þess, að þessi
óheillaþróun taki enda, svo lengi sem
stjórnvöld sýna engin áþreifanleg merki
þess, að þau hafi skilning á þeim skaða,
sem orðinn er og þau bera sjálf
höfuðábyrgð á.
Minni vöxtur
Einfalt framreikningsdæmi ætti að
duga til að útmála vandann fyrir
lesandanum. Landsframleiðslan hér á
landi óx um 4,8% á ári að jafnaði árin
1973-87. Þetta varmikill hagvöxtur, eins
og eðlilegt er í nýríku landi. Hefði
hagvöxturinn haldizt óbreyttur að jafnaði
fram til þessa árs, þá væri landsfram-
leiðslan nú tvöfalt meiri en hún var 1980.
Þetta varð þó ekki, því að í ár verður
landsframleiðslan aðeins 37% meiri en
1980 sanikvæmt spá Þjóðhagsstofnunar.
Það jafngildir aðeins um 2% hagvexti á
ári aðjafnaði s.l. 15 ár og aðeins um 1%
vexti landsframleiðslu á mann á ári
þennan tíma. Ekkert land innan OECD
hefur búið við minni vöxt lands-
framleiðslu á mann síðan 1980 nema
Nýja-Sjáland, enda réðust Nýsjálend-
ingar í róttækar efnahagsumbætur 1984
til að snúa þróuninni við. Þeir hafa síðan
haldið umbótunum áfram og náð góðurn
árangri.
Landsframleiðslan hér heima í ár er
sem sagt næstum helmingi (46%!) minni
en húnhefði orðiðaðóbreytlum hagvexti
samkvæmt dæminu að frarnan. Við
hefðum nú m.ö.o. getað staðið jafnfætis
Bandaríkjamönnum í landsframleiðslu
á vinnustund (eða á mann) á kaupmáttar-
kvarða í stað þess að vera aðeins
(rösklega) hálfdrættingará við þá. Löndin
í kringum okkur hafa yfirleitt búið við
sæmilega jafnan hagvöxt síðan 1973,
þegar olíuverð snarhækkaði á heirns-
markaði og hagvöxturinn úti í heimi
hægði talsvert á sér; þess vegna er
framreikningurinn látinn hefjast það ár.
Við Islendingar hefðurn einnig að réttu
lagi átt að búa við þokkalega jafnan hag-
vöxt og öran þennan tíma, ekki sízt vegna
útfærslu landhelginnar á tímabilinu.
Munurinn á því, sem varð, og hinu, sem
hefði getað orðið, verður enn meiri, ef
við hugsum okkur óbreyttan hagvöxt hér
heima frá 1960-87, þegar landsfram-
leiðslanóx unt 5,2% aðjafnaði, framtil
dagsins í dag (sjá ntynd).
Þetta gat sarnt í rauninni ekki endað
öðruvísi. Engin þjóð kemst upp með það
til langframa að stjóma efnahagsmálum
sínurn eins illa og við höfurn gert. Það
hlaut að korna að þeim afturkipp, sem
átti sér stað eftir 1987. Allabrestur átli
drjúgan þátt í þessum umskiptum, það er
rétt, en hann stafar að mestu leyti af
ofveiði okkar sjálfra. Allir stjórnmála-
flokkar landsins og helztu efnahags-
ráðgjafar ríkisvaldsins bera ábyrgð á
þessu ástandi, enda liggja rætur vandans
djúpt og teygja sig langt aftur í tímann.
Mér sýnist margt benda til þess, að
ástandið eigi því miður eftir að versna,
áður en það getur byrjað að batna til
frambúðar.
Vegum að rótum vandans
Allt tal um að al It sé nú í bezta lagi eða
á batavegi, er ekki annað en ábyrgðarlaust
hjal og virðist stafa af vanþekkingu eða
öðru ófrelsi. Menn inega ekki láta
smávægilega upps veiflu í efnahagslífinu
nú rugla sig í ríminu, enda er hægt að
rekjahanaaðlangmestu leyti tilbúhnykks
að utan, þ. e. a. s. til aflans úr Smugunni.
Hann verður okkur þó skammgóður
vermir. Ein af nánustu vinaþjóðum okkar
lítur á afla okkar í Smugunni sein illa
fenginn fisk. Norðmenn munu því gera
allt, sem íþeirra valdi stendur, til aðhrekja
okkur af þessum miðum og hafa rey ndar
fulltingi Rússa til þess, enda lelja þeir,
að Sntugan tæmist ella næstu 3-4 ár. Þetta
Smuguævintýri má ekki verða til þess að
byrgja mönnurn sýn aftur og fram í
tímann og tefja þannig fyrir nauðsyn-
legum umbótum.
Efnahagsvandi okkar Islendinga er
heimatilbúinn að langmestu leyti. Við
erum ekki aðeins að dragast aftur úr þeim
þjóðum.semviðerum vaniraðberaokkur
saman við, heldur erum við einnig að
ýrnsu leyti að verða eftirbátar sumra
Austur-Evrópuþjóðanna, sent hafa ráðizt
í róttækar efnahagsumbætur heiina fyrir
s.l. ftmm ár, umbætur einmitt af því tagi,
sem brýn þörf er fyrir hér heima, þótt
stjórnvöld streitist á móti. Til dæmis eru
allir bankar Tékklands nú þegar kontnir
íeinkaeign.Hérheimaerhins vegarengin
hreyfing enn í þá átt að draga úr ítökurn
stjórnmálamanna í banka- og sjóða-
kerfinu, þótt bankar og sjóðir hafi sóað
og tapað svimandi fjárhæðum síðustu ár.
Allar Austur-Evrópuþjóðirnar stefna
hraðbyri inn íEvrópusambandið, en ekki
við.
Eigi að síður hefur ýmislegt hér þokazt
til réttrar áttar undangengin ár. Ýmis
hagræðing hefur verið að eiga sér stað í
fyrirtækjum. Hún á sinn þátt í því, að það
er að sumu leyti aðeins bjartara fram
• Hcigvöxtur á íslandi
• Ný aflamarksregla
• Einkavœðing og lýðrœði