Vísbending - 05.01.1996, Blaðsíða 1

ISBENDING s
rit um viðskipti og efnahagsmál 1. tbl. 14. árg.
V
V i k u
Nýtt ár
Um hver áramót eru menn minntir á
jpað að þeir halda áfram á lífsins braut.
Islendingum hefur löngum verið tamara
að líta um öxl og lýsa fömum vegi en að
horfa fram á við. Menn halda „áfram
veginn“, en spyrja sig sjaldnar hvaða veg
eða hversu góður hann sé. Við
skyggnumst um nokkur svið viðskipta-
lífsins, ekki sem völva VísbencLingar
heldur fremur til þess að fjalla um lík-
legaeðaæskilegaþróunákomandiárum.
Frelsi...
íslenskt hagkerfi hefur löngum verið
hneppt í fjötra ofstjórnar og óstjórnar en—
þærfylgjast oftast að. Smám saman hefur
frelsi verið aukið á mörgum sviðuin við-
skipta og það hefur undantekningarlítið
orðið neytendum til góðs, þótt auðvitað
leiði það oft af sér að nýir aðilar taki við
viðskiptum af þeim sent fyrir voru. Allt
frá árinu 1983 hefur frelsi verið haft að
leiðarljósi í efnahagsstjóm hér á landi, ef
undan eru skilin árin 1988-’91. Stefnu-
yfirlýsing ríkisstjórnar Sjálfstæðis- og
Framsóknarmanna bendir til þess að
haldið verði áfram á þeirri braut, þótt enn
hafi lítið gerst á því sviði.
Það er engin tilviljun að þær greinar
hafa orðið verst úti þar sem afskipti stjóm-
valda hafa verið mest. Afskipti ríkisins
af landbúnaði hafa áratugum saman
komið í veg fyrir hagræðingu. í nafni
byggðastefnu hefur afkastageta í fisk-
vinnslu og útgerð líka verið langt umfram
það sem hráefnið leyfði. I stað þess að
láta eðlileg viðskiptalögmál gilda hafa
endurteknir styrkir, lán og ekki síst
gengisfellingar valdið því að enn er langt
í land að fyllsta hagræðis sé gætt. Það er
enginn vafi á því að fiskvinnslufyrir-
tækjum á eftir að fækka mikið áður en
eðlileg rekstrarskilyrði ríkja í greininni.
Margir hafa haft af þ ví áhyggj ur að sjávar-
útvegur sé að færast á færri hendur en
ekkert er fjær sanni. Flest þau fyrirtæki
sem best ganga eru almenningshlutafé-
lög og hlutabréf seld hverjum þeim sem
fyrir þau getur greitt.
svonefnd stjórnsýslulög þar sem tekið
var á mörgum atriðum í stjórnun ríkisins,
til dæmis því að menn dæmdu ekki um
eigin verk. Jafnframt var try ggt að þegnar
fengjuáfrýjunarréttímálum efþeirteldu
á sér brotið. Þetta hefur hins vegar orðið
til þess að mál hrannast upp hjá úr-
skurðaraðilum og ef uppfylla á markmið
um skjóta afgreiðslu má búast við því að
hér skapist ný atvinnugrein, úrskurðar-
iðnaður. Öllu þessu málavafstri fylgir
heilmikil skriffinnska og oft læðist sá
grunur að manni að mörg málin séu kærð,
einfaldlega vegnaþess að því fy lgi enginn
kostnaður af hálfu kærandans. Leiðin til
þess að bæta úr þessu er ekki að minnka
rétt borgaranna til málsskota heldur að
taka ákveðið lágmarksgjald fyrir hverja
kæru, gjald sem yrði endurgreitt þeim
sem ynnu sín kærumál.
Samkeppnisstofnun var sett á laggir
um svipað leyti. Henni er falið að gæta
þess að koma í veg fyrir að markaðs-
ríkjandi hringar geti notfært sér aðstöðu
sína til þess að klekkja á neytendum. Þetta
er göfugt sjónarmið en það rekst illu heilli
á það að íslenskir markaðir eru svo litlir
að oft er ekki pláss fyrir marga aðila. Á
margfalt stærri mörkuðum fækkar fyrir-
tækjum á fléstum sviðum. Sums staðar
rúniar markaðurinn ekki einu sinni eitt
fyrirtæki, hvað þá tvö. Þess vegna verður
Samkeppnisstofnun að gæta þess að auka
ekki meðúrskurðum sínumóhagkvæmni
með kröfum sem miðast við milljóna-
þjóðfélög. Það er mikilvægt að markaðir
séu opnir fyrir samkeppni, ekki að henni
sé haldið við með stjórnvaldsákvörðun.
Eitt grundvallarsjónarmið virðist þó
vanta inn í íslensk samkeppnislög, að
minnsta kosti sér þeirra ekki stað í úr-
skurðum stofnunarinnar. Það er bann við
undirboðum, þar sem fyrirtæki kaupa
vöru beinlínis til þess að selja hana undir
kostnaðarverði. Undirboð eru hættu-
legasta aðför að frjálsri samkeppni því
þau svipta þann, sem fer að lögum, sam-
keppnishæfni. Hér mega menn ekki láta
skammtímahagnað neytenda villa sér
sýn. Eftirað undirboðsfyrirtækinhafarutt
heiðarlegu fyrirtækjunum úr vegi eigaþau
sjálfdæmi um verð, og kjör neytenda
versna.
Laun og fólksflótti
... og reglur
Setja verður leikreglur þótt því megin-
sjónarmiði sé fylgt að allir séu jafnir fyrir
lögum. Fyrir nokkrum árum voru sett
Um fátt er meira talað hér á landi í
fjölmiðlumenlaunamisrétti. Umþaðþarf
ekki að deila að kjör manna eru misjöfn.
Margir hafa miklar áhyggjur af því að
lægstu laun hér á landi séu allt of lág. Þó
er það vandamál líklegra til vandræða í
nútímaþjóðfélagi hve lág laun er hægt að
bjóða ungu og vel menntuðu fólki, sem
getur auðveldlega fengið vinnu við sitt
hæfi erlendis á miklu betri launum en hér
bjóðast. Samgöngur valda því að fjar-
lægð frá ættjörðinni er mönnum ekki sá
þyrnir í augum sem áður var. Þekking er
lykill að betri lífskjörum almennings hér
á landi sem annars staðar. Þess vegna er
það afar alvarlegt ef smæð íslensks
markaðar, óhagkvæmt efnahagskerfi og
öfund verður til þess að ekki er hægt að
bjóðaefnilegu hæfileikafólki samkeppn-
ishæf kjör hér á landi. Þótt oft sé talað
um hálaun stjórnenda nokkurraíslenskra
fyrirtækja þá er aldrei talað um að ís-
lenskir forstj órar hj á fy rirtækj um erlendis
eða listamenn, sem náð hafa frægð utan
landsteinanna, séu á óhóflegum kjörum.
Talað er um það samtímis að lækka skatta
á háar tekjur Islendinga sem flutt hafa
skattaheimili sitt til útlanda og leggja
frekari hátekjuskatta á þá sem hér búa og
njóta miklu lakari launa. Hinir síðar-
nefndu velja að lielga þjóðinni krafta sína
og hljóta að launum illt umtal.
Einkavæðing
Af orðum ráðantanna er fyrirsjáanlegt
að viðantikil verkefni á fjármálasviðinu
færist úr höndum ríkisins á kjörtíma-
bilinu. Ekki aðeins með söluábönkunum
heldur, og ekki síður, með því að ein-
stakir sjóðir Itverfi úr eigu ríkisins til
einkaaðila. Með því að setja upp mark-
vissa einkavæðingaráætlun má á kjör-
tímabilinu auðveldlega ná halla ríkis-
sjóðs niður, jafnvel í núllið eftirsóknar-
verða. Ríkisbankar, fjárfestingalána-
sjóðir og Póstur og sími eru allt fyrirtæki
sem eru álitleg fyrir tjárfesta. Reynsla
annarra bendir til þess að hagur bæði
starfsmannaog neytendabatni viðeinka-
væðinguna. Allt sem þarf er þor.
Efni blaðsins
I forsíðugrein er fjallað um ýmislegt
sem betur mætti fara í viðskiptalífinu.
SigurðurJóhannesson, hagfræðingur,
varar við því að Landsvirkjun gefi eftir af
rafmagnsverði í stóriðjusamningum.
Sigurjón Geirsson, deildarstjóri hjá
Bankaeftirlitinu, segir frá nýjum reglum
um ársreikninga banka og sparisjóða, en
með þeim verður auðveldara að bera
^saman íslenska og útlenda banka.