Vísbending - 05.01.1996, Blaðsíða 2

/
Hagur Islendinga
af stóriðju ræðst af
orkuverðinu
Sigurður Jóhannesson
Erlend stóriðja á Islandi virðist
ekki lengur umdeild. Lítil and-
staða var til dæmis við orkusölu-
samninginn við álverið í Straumsvík í
haust. En hafa ber hugfast að ekki er víst
að allir stóriðjusamningar séu hagstæðir
landsmönnum. Þórður Friðjónsson segir
í upphafi greinar sinnar í Vísbendingu
23. nóvembersíðastliðinn: „Skemmster
frá því að segja að stækkun álversins í
Straumsvík er umtalsverður búhnykkur
fyrir íslendinga. Astæðurnar eru
augljósar.“ Ég hefði frekar sagt að
ástæðurnar væru trúnaðarmál (þó að
Þórðurþekki þæreflaust), þvíaðímínum
huga ræðst hagur íslendinga af stóriðju
einkum af rafmagnsverðinu. Nýlegir
samningar við Isal eru sérstakir að því
leyti að þar er aðallega verið að selja um-
framrafmagn fyrstu árin. Virkja þyrfti
alveg frá grunni fyrir annan þungaiðnað
sem rætt er um að koma á fót á Islandi
núna. Hér á eftir velti ég því fyrir mér
hvenær hagkvæmt er að virkja sérstak-
lega fyrir stóriðju.
Arðsemi virkjana er komin undir því
hvort tekjur af þeim eru meiri að núvirði
en útgjöldin. Avöxtunarkrafan, sem nota
skal við núvirðisreikningana, er vegið
meðaltal af vöxtum af eiginfé og lánsfé
sem þarf til framkvæmda. Krafan er hærri
en ef aðeins eru reiknaðir vextir af lánsfé,
því að eðlilegt er að hærri arðsemiskrafa
sé gerð til eiginfjár. Ef tekjur og gjöld eru
reiknuð á föstu verðlagi á að nota raun-
vexti en ekki nafnvexti.
Nokkur álitamál koma upp við þessa
útreikninga:
* Á að verðleggja virkjanaréttindi
og náttúruspjöll sem ekki hafa í för með
sér greiðslur fyrir Landsvirkjun?
* RætterumaðLandsvirkjunþurfi
að eiga birgðir af umframrafmagni til að
geta selt málmbræðslum raforku með
skömmum fyrirvara. Hvaða áhrif hefur
þetta á kostnað Landsvirkjunar af orku-
sölunni?
* Stóriðjaograforkuframkvæmdir
auka atvinnu í landinu. Má slá af arð-
semiskröfum vegna þess?
Virkjanaréttindi og
náttúruspjöll
Nýlega var Landsvirkjun sýknuð af
kröfu nokkurra húnvetnskra hreppa um
bætur fyrir land og rétt til virkjunar
Blöndu. HéraðsdómurReykjavíkurtaldi
að hrepparnir hefðu ekki sannað að þeir
ættu Eyvindarstaðaheiði og Auðkúlu-
heiði. Lands virkjun hafði haldið því fram
að heiðarnar væru afréttarland sem ekki
væri eign neins einstaklings eða
stofnunar. Þýðir úrskurðurinn að
kostnaður við Blönduvirkjun sé minni
en ella? Nei, útlagður og bókfærður
kostnaður minnkar að vísu, en raunveru-
legur kostnaður við virkjunina hlýtur að
vera hinn sami hvort sem einstakir
hreppar eiga landið eða þjóðin öll.
Virkjanir valda miklu jarðraski, árfar-
vegum er breytt og stöðuvötn stækkuð.
Landsvirkjunbætirspjöll ábeitilandi, en
aðöðru leyti erekki reiknaðurkostnaður
af raski á almenningum. Óspillt náttúra
er verðmæt, að minnsta kosti í augum
þeirra sem hafa fyrir því að skoða hana,
og erlendis hafa menn verið að feta sig
áfram við að meta hana til fjár. Áköfum
náttúruverndarmönnum finnst það sjálf-
sagt mesta ósvinna, en þó hlýtur slíkt
mat að vera framför frá því að meta
náttúruna einskis, eins og oft er gert.
B i rgð i r af rafmagni
Líkasttil hefði Landsvirkjun ekki getað
samið við Isal með jafnskömmum fyrir-
vara og hún gerði í haust ef hún hefði
ekki átt rafmagn aflögu. í viðtali við
Morgunblaðið 6. október síðastliðinn
segirupplýsingafulltrúiLandsvirkjunar:
„Það koma alltaf tímabil þar sem við erum
með umframorku, þar sem allar fram-
kvæmdir gerast í stökkum. Spurningin
er þá hvort við ætlum að hafa hana sem
minnsta, en draga þar nteð úr mögu-
leikum okkar til þess að selja erlendum
fjárfestum raforku með skömmum fyrir-
vara, eða ætlum við að hafa borð fyrir
báru sem gefurokkur svigrúm til að grípa
þau tækifæri sem gefast." Ef Lands-
virkjun vill eiga birgðir af rafmagni,
umfram það sem ekki verður hjá komist,
verður að bæla slíku birgðahaldi við
kostnað af orkusölu til stóriðju. Birgða-
kostnaðurinn er ávöxtun af ónýttri fjár-
festingu auk afskrifta.
ÍSBENDING
vík, en ef ekki er rafmagn á lausu handa
nýrri stóriðju ntá gera ráð fyrir að
þúsundir vinni við framkvæmdir (bæði
við stóriðjuna sjálfa og virkjanir). Hér
þurfa stjórnvöld að sýna aðhald, eins og
Þórður Friðjónsson benti á í fyrmefndri
grein í Vísbendingu 23. nóvember. Ef
þau gera það minnka önnur umsvif í þjóð-
félaginu nokkurn veginn sem nemur
framkvæmdunum, en að öðrum kosti er
hætt við að þær leiði til verðbólgu og
halla á viðskiptum við útlönd. En hvað
sem því líður tekur virkjanagerð alltaf til
sín vinnuafl úr nágrenninu og kaup
hækkar á þeim slóðum, jafnvel svo að
gamalgróin fyrirtæki neyðast til að hætta
rekstri. Fólk á svæðinu hefur svo ekki að
neinu að hverfa þegar framkvæmdum
lýkur. Mjög hæpið er að telja atvinnu við
framkvæmdir til kosta stóriðju.
Sláum ekki af verðinu
Stóriðjaefliríslensktatvinnulífoggerir
landið byggilegra ef arðsemissjónarmið
eru höfð í huga við raforkusölu.
Arðsemiskrafan ræðst ekki aðeins af
vöxtum af lánsfé heldur einnig af kröfu
um arðsemi eiginfjár, sem er hærri. Rétt
er að verðleggja þau náttúrugæði sem
fara forgörðum þegar virkjað er. Ef
Landsvirkjun telur nauðsynlegt að hafa
orku aflögu til þess að geta samið við
stóriðju með skömmumfyrirvara, verður
að bæta birgðakostnaði við orkuverðið.
Eftir að nýtt stóriðjufyrirtæki tekur til
starfa eykst atvinna, að minnsta kosti fyrst
í stað, en þó mun minna en nemur fjölda
starfa við verksmiðjuna. Einnig er
hugsanlegt að stóriðjan borgi starfs-
mönnum betur en aðrir. Hæpið er þó að
þetta réttlæti að slegið sé af rafmagns-
verði. Ef stjórnvöld vilja laða að erlenda
fjárfestingu er best að gera það með
skattaívilnunum eða einhverjum öðrum
almennum hætti. Ekki mágefameiraeftir
en ávinnst með slíkum tilboðum og
raunar er smekksatriði hvað ntenn vilja
ganga langt í þessa átt.
Höfundur er liagfrœðingur
Atvinnubætur
Þar sem þjóðin öll á Landsvirkjun
(Reykvíkingarraunar stærri hluten aðrir
landsmenn) er oft talið rétt að hún taki
mið af áhrifum málmbræðslna á atvinnu
í landinu þegar hún setur upp verð á raf-
magni til þeirra.En ekki máofmeta þessi
áhrif. Ný störf bætast við í álverum og
járnblendiverksmiðjum, en önnur h verfa
annars staðar í þjóðfélaginu. Verið getur
að betur sé borgað í stóriðju en í sant-
bærilegum störfum annars staðar og er
sjálfsagt að telja það til kosta hennar.
Komið hefur fram að um 750 manns
vinna við stækkun álversins í Straums-
-----♦----♦----«-----
Bjartsýni hjá OECD
I nýrri skýrslu OECD um horfur næstu
tvö árin í aðildarlöndum segir að í öllum
löndunum megi sjáveikleikamerki. Samt
séu aðstæður almennt jákvæðar. Vextir
fari víðast lækkandi,verðbólga sé lág og
jafnvægi ríki milli gengis gjaldmiðla. Á
sama tíma sé milliríkjaverslun íhámarki.
Stofnunin spáir því að hagvöxtur verði
að meðaltali á milli 2,5 og 3 prósent
næstu tvö ár. Meginvandi aðildarríkja sé
mikill halli áríkissjóði flestra þeirra. Þetta
valdi því að langtímavextir séu hærri en
ella væri.
2