Vísbending - 06.03.1998, Blaðsíða 2

ISBENDING
Fyrir hverja eru eftirlitsstofnanir?
Ibókinni Merton Milleron Derivatives
ræðir höfundur aðeins um eftirlits-
stofnanir og hefur til hliðsjónar þá
kenningu fyrrum starfsbróður síns viðhá-
skólann í Chicago að hlutverk eftirlits-
stofnana sé ekki að gæta hags almennings
heldur sé hlutverk þeirra að verja þær
stéttir sem þcim er ætlað að hafa eftirlit
með. Starfsbróðirinn hét George Stigler
og hlaut Nóbelsverðlaunin í hagfræði
árið 1982. Hann kannaði hvort áhrif
reglna sem SEC (verðbréfaeftirlitið) í
Bandaríkjunum hafði sett væru í
samræmi við þau markmið sem
stofnunin vann eftir. Niðurstaðan
varð nokkuð óvænt. Reglurnar <
semstofnuninhafðisettvirtust /
ekki hafa bætt hag neytenda
svonokkru næmi. Reglureru
yfirleitt sniðnar fyrir þarfir
iðn-/starfsgreinar og þær
gagnast þeim fyrst og fremst,
jafnvel þótt reglurnar séu í
einhverjum tilvikum settar í
óþökk viðkomandi iðn-/
starfsgreinar. Almenna við-
horfið er auðvitað að reglur
séu settar til að vernda og
bæta hag almennings eða
stórs hóps manna.
Fjórar leiðir
Stigler nefnirfjórarleiðirsem eftirlits-
stofnun hefur til að bæta hag þeirra
sem haft er eftirlit með: Styrkir eða upp-
bætur (e.: Subsidies), verðstýring (e.:
Price Fi.xing), aðgangshömlur (e.: Entry
Controls) og hömlur á sambærilegum
vörum (e.: Restrictions of Substitute
Products).
Styrkir eða uppbœtur
Beinir styrkir eða uppbætur hafa ekki
tíðkast í verðbréfageiranum í Banda-
ríkjunum svo nokkru nemi. Það sama er
ekki að segja um óbeinastyrki. Mikil um-
ræða hefur verið um það hver eigi að
greiða kostnaðinn við eftirlitið. Til þessa
hefur almenningur greitt fyrir það með
sköttum sínum, enda er það í anda þess
að eftirlitið sé fyrir almenning. Sé viðhorf
Stiglers hins vegar viðurkennt þá ættu
þeir aðilar sem mest njóta, þ.e. þeir sem
haft er eftirlit með að greiða fyrir þjón-
ustuna. Þaðlíkarauðvitaðengumaðþurfa
að greiða skatta en hafi Stigler réti fyrir
sér þá eru njótendur þjónustunnar ekki
að greiða fyrir hana heldur eru skattborg-
arar að styrkja þá. Það gæti rey ndar komið
í Ijós að greiðendunum þætti þjónustan
ekki þess virði að fyrir hana sé greitl en
það er önnur saga.
Aðgangshömlur
/
Iverðbréfageiranum er eftirlitsstofnun-
um yfirleitt falið að fylgjast með atrið-
um svo sem eigin fé og stöðu skuldbind-
inga, meðferð verðbréfa o.þ.h. Þær kröfur
Þetta fyrirkomulag, sem upphaflega átti
að vernda neytendur fyrir óvenjuháum
þóknunum var farið að virka þannig um
tíma að þóknunin var ekki í samræmi við
þá vinnu sem miðlararnir lögðu á sig,
stærstu viðskiptavinunum fannstþví sem
verið væri að snuða þá. Stöku miðlarar
voru farnir að greiða fé til baka til að
halda þeim góðum. Að lokum eftir
mikinn þrýsting var þetta kerfi af-
numið. Reglur Evrópusambands-
ins koma að miklu leyli í veg fyrir
að hægt sé að korna á verðstýr-
ingu hér á landi.
Hömlur á sam-
bærilegum vörum
TKekkt dæmi um hömlur
sem verið er að framfylgja eru í eðli sínu
aðgangshömlur. Það má verja þær með
tiltölulega einföldum hætti: Almanna-
hagur getur skaðast ef einhver glæpamað-
urseturástofn verðbréfafyrirtæki án þess
að hafa undir höndum þá fjármuni sem
krafist er. Því er hins vegar ekki svarað
hver á að verja almannahag ef glæpamað-
urinn hefur undir höndum þá fjármuni
sem þarf til að stofna löglegt verðbréfa-
fyrirtæki. Kröfurumeiginféog þessháttar
verða því til þess að verðbréfafyrirtæki
þurfa ekki að glíma við fullt af smáfyrir-
tækjum sem hugsanlega gætu náð hag-
kvæmni með því að einbeita sér að
tilteknu sviði innan atvinnugreinarinnar.
Kröfurnar eru það m iklar að þeir sem heija
rcksturneyðasttil að keppaáallnokkrum
sviðum til að eiga von um að geta náð
nægjanlegri arðsemi af Ijármagninu sem
bundið er vegna kröfunnar um eigið fé.
Aðgangshömlur geta verið með öðrum
hætti t.d. er hægt að kreljast þess að skrán-
ingarlýsingar séu á íslensku og sú krafa
getur útilokað erlenda verðbréfmiðlara
sem hugsanlega vildu taka þátt í markaði
hér á landi án þess að vera hér með
viðveru.
Verðstýring
Lengi vel tíðkaðist það í Bandaríkjun-
jm að þóknun verðbréfafyrirtækja
varákveðinafeftirlilsstofnuninni(SEC).
sambærileg um vörum
í Bandaríkjunum var
bann við sölu á smörlíki
sem stóð fram eftir öld-
inni. Þegar því var loks
aflétt í síðari
heimsstyrjöldinni höfðu
smjörl'ramleiðendurenn
það mikil áhrif að
bannað var að lita
smjörlíkið gult til að
tryggja að að það virkaði fremurólystugt.
Mörg slík dæmi er að finna í fjár-
málageiranum. Hér á landi eru skil milli
bankastarfsemi og verðbréfastarfsemi,
bankar gela stundað verðbréfaviðskipti
en verðbréfafyrirtæki geta ekki stundað
bankastarfsemi. Ymis konar skil eru á
milli starfsemi verðbréfafyrirtækja og t.d.
verðbréfasjóða og banka og annarrar
skyldrar starfsemi.
Á kenning Stiglers við?
Sú spurning hlýtur að vakna hvort þetta
sé enn ein buílkenningin þar sem öliu
er snúið við? Ef við skoðum t.d. lög um
verðbréfaviðskipti hér á landi þá læðisl
óneitanlega að sá grunur að kenningin sé
ekki alveg út í loftið. Aðgengishömlureru
miklarílögunum.Fyrirtæki verðuraðvera
hlulafélag, það verður að hafa aðalskrif-
slofu hér á landi. Reglur eru um fjölda og
hæfi stjórnarmanna, framkvæmdastjóri
verður að hafa sótt náin í verðbréfamiðlun
o.þ.h. Hvort þessar reglur vemda almenn-
ing með einhverjum hætti er óljóst, en víst
er að þær geta reynst tímafrekar eða kostn-
aðarsamar fyrir þá sem hafa hug á að lara
út ístofnun og rekstur verðbréfafyrirtækis.
Stundum er talað um eftirlitsiðnað hér á
landi og er þá yl'irleitl verið að fínna að
því hversu margir vinna við eftirlit en
spurningin ælli að vera, hver á að borga?
Heimildir: Merton Milleron Derivatives, John Wiley
& Sons, Inc. 1997.
Lög um Verðbréfaviðskipti, nr. 13/1996.
2