Vísbending - 14.01.2000, Blaðsíða 2

ISBENDING
1998/99 kemur í ljós að mesta breyting
á kvótaeign er á Suðvesturlandi þar sem
4% af heildarkvóta hafa farið annað og
á Norðausturlandi sem hefur fengið
6,3% af heildarafla á sama tímabili til sín
til viðbótar við fyrri aflahlutdeild (sjá
mynd 1). Þegar landaður afli er skoðaður
kemur í ljós að 3,5% af honum hefur
færst yfir á Suðvesturland og sama
prósenta hefur horfið af Suðurlandi (sjá
mynd 2).
Sjávarútvegur er mikilvægur þjóð-
inni, um 70-75% útflutningstekna og
tæplega 50% gjaldeyristekna koma
þaðan og heilu byggðarlögin hafa
lífsviðurværi sitt af greininni. Flestir gera
sér því grein fyrir að hagræðing verður
að eiga sér stað í greininni svo að ekki
þurfi endalaust að hlaupa undir bagga
með fyrirtækjum sem eru illa rekin.
Samþjöppun í útgerð sem miðar að
stærðarhagkvæmni var því nauðsynleg.
I upphafi áratugarins höfðu tíu stærstu
útgerðarfyrirtækin 24,6% af heildarafla
en í lok áratugarins hafa þau yfir að ráða
um 37,6% af heildarafla(sjámynd 3 fyrir
fjögur fyrirtæki sem eiga mestan kvóta).
Mörg þeirra eru á meðal stærstu
fyrirtækja landsins. Samanlögð velta
fyrirtækja eins og Samherja, Granda, UA,
HB, Þormóðs ramma og Þorbj amar hefur
þrefaldast frá árinu 1989 til 1998 (sjá
mynd 4 fyrir einstök fyriræki), að miklu
leyti með sameiningum og uppkaupum,
á sama tíma og veltuaukning SH var
ekki nema 33%.
Virði kvótans
Margir bíða spenntir eftir dómi
Hæstaréttar. Forsætisráðherra
telur að engar líkur séu á að Hæstiréttur
staðfesti dóminn. Hlutabréfamarkaður-
inn virðist vera honum sammála þar sem
lækkun vísitölu sjávarútvegsfyrirtækja
er einungis mjög Íítil. Hins vegar hefur
verð á leigukvóta og eignarkvóta lækkað
lítillega sem bendir til að þrátt fyrir allt
sé „skjálfti í mönnum" eins og sér-
fræðingur í kvótaverði orðaði það, enda
er verið að tala um verulega fjármuni.
Ef miðað er við markaðsverð á
eignarkvóta (veiddum kvóta) eftir
tegundum þá er virði úthlutaðs kvóta
fyrir yfirstandandi fiskveiðiár um 254
milljarðar króna, sem er liðlega þremur
milljörðum meira en áætlaðar tekjur hins
opinberaáþessuári(ítöflu 1 ermarkaðs-
virði eignarkvóta nokkurra fyrirtækja
reiknaður út). Eignarverð kvóta er ekki
hátt þar sem það er einungis u.þ.b.
leiguverð kvóta til sjö ára (m.v. þors-
kverð og 4,6% vexti). Leiguverð er
reyndar mjög hátt vegna þess að gjald-
færa má leigukvóta og vegna þrýstings
refsiákvæða á verðið.
Að meðaltali er bókfært verð veiði-
heimildaeinungis 8,4% af markaðsverði
fyrirtækja í töflu eitt gerir það kannski
að verkum að verð hlutabréfa er stöðugt
þrátt fyrir dóm í héraði. Miðað við
lauslega útreikninga þá virðast sjávar-
útvegsfyrirtæki vera á útsöluverði hvort
sem miðað er við markaðsvirði kvóta
eða upplausnarvirði fyrirtækis (sjá
töflu).
Endalaus ósátt
Allt frá því að kvótakerfið var fyrst
prófað á íslandi fyrir u.þ.b. sautján
árum hafa hagsmunaaðilar, fræðimenn
og stjómmálamenn deilt um ágæti þess
og deila enn. Deilurnar standa ekki
einungis um hagkvæmni heldur ekki
síður um réttlæti, að mörgum finnst, þar
sem þeim svíður upphaflegur gjafakvóti
sem veittur var út frá veiðireynslu.
Eignarréttinnviljaþeirfærayfirtilþjóðar-
innar og útboðsskipulag á veiðiréttind-
um á sér einnig nokkurt fylgi meðal
fræðimanna.
Ólíklegt er að boðaföll verði í sjávar-
útvegi þótt Hæstiréttur staðfesti dóm-
inn en hitt er svo annað mál að í
kvótanum liggja veralegir fjármunir sem
ekki er hægt að afskrifa hjá fyrirtækjum
með einu pennastriki.
Mynd 3. Hlutur fjögurra útgerðarfyrirtækja af heildarkvóta (%)
frá fiskveiðiárinu 1991/92 til 1998/99
Mynd 4. Velta nokkurra útgerðarfyrirtœkja árið 1989 og 1998 ( í
milljörðum króna á verðlagi árs 1998)
Samherji Haraldur Þormóður UA
Böðv. rammi
Grandi Þorbjörn
Tafla 1. Markaðsvirði kvóta með hliðsjón af markaðsvirði
fyrirtœkis í milljörðum króna (m.v. 12. jan. 2000)
Fyrirtæki Markaðsvirði kvóta Markaðsvirði fyrirtækis Upplausnar- virði Virði fyrirtækis af upplausnarv.
Samherji 17 12,1 21 58%
Haraldur Böðv. 11 5,6 13,5 42%
ÚA 12 7,1 13 55%
Grandi 8,3 9,1 12,5 73%
Þorbjörn 5,8 3,9 5,5 71%
Heimildir: Fiskistofa, LÍÚ, ársreikningarfyrirtœkja. Markaðsvirði kvóta er reiknað útfrá veiddum eignarkvóta.
Virði fyrirtœkis af upplausnarvirði lýsir hvernig markaðsvirði fyrirtœkis þekur upplausnarvirði fyrirtœkis.
2