Vísbending - 01.09.2000, Blaðsíða 4

ISBENDING
(Framhald af síðu 3)
einkum þó með tiiliti til nýrra smáfyrir-
tækja í þekkingariðnaði og óhefðbundn-
um atvinnugreinum, er gert ráð fyrir, að
ríkið og einkaaðilar sameinist um að
stofna 25 milljarða þróunar- og fjárfest-
ingasjóð fyrir Austurland. Miðað við
áform um 160-210 milljarðafjárfestingu
í stóriðjufyrirtækjum virðist slík upphæð
ekki vera óraunhæf. Jafnframt myndi
ríkið skuldbinda sig til að leggja út í
umfangsmiklar samgöngubætur í ljórð-
ungnum. Það mætti hugsa sér að þetta
yrði gert með eins konar fimm ára áætlun.
AlltvegaférynnitilAustfjarðaífimmár,
en síðan tæki næsti fjórðungur við og
svo koll af kolli. Hægt er að hugsa sér,
að ferðamannaiðnaður, einkum um-
hverfisvæn ferðamennska, styrktist
verulega með byggingu fjallahótelá
uppi í hálendinu, semyrði friðað að öðru
leyti. Skólahald og alls kyns menningar-
starfsemi þyrfti að styrkjast samhliða
þessum aðgerðum. Ljóst er, að þessi
valkostur kallar á mjög litla landnotkun
og gæti haft almenn og mjög góð efna-
hagsleg og félagsleg áhrif. Umhverfis-
röskun bæði hvað varðar náttúru og
lífríki yrði mun minni en ella og iðnaðar-
mengun sáralítil. Losun gróðurhúsaloft-
tegunda yrði einnig í lágmarki og um-
hverfisáhætta engin.
Samantekt
Ljóst er að þriðja leiðin, þ.e. gervi-
valkosturinn, sem ef til vill er ekki
svo óraunhæfur þegar hann er skoðaður
nánar, kemur langbezt út úr þessum
samanburði. Þannig sýna niðurstöður
aðgerðargreiningarinnar, að styrking
atvinnulífs á Austfjörðum með almenn-
um aðgerðum virðist skila miklu betri
árangri en bygging eins stóriðjufyrir-
tækis (sjá niðurstöður í töflu 4). Iðnað-
arvalkostirnir fá mjög lága einkunn, eða
nánast falleinkunn, sem skýrist að hluta
til af því, að efnahagsleg áhrif þeirra
vega ekki eins þungt í samanburðinum
og halda mætti. Túlka má niðurstöðurn-
ar þannig, að bygging álvers á Reyðar-
firði muni alls ekki skipta þeim sköpum
hvað varðar eflingu byggðar, sem helztu
aðstandendur þess verkefnis tala um,
og olíuhreinsunarstöðin kemur litlu
betur út. Henni fylgir að vísu sá kostur,
að ekki þarf að fara út í neinar virkjunar-
framkvæmdir á hálendinu, sem hún lætur
í friði. Eflaust má túlka þessar niður-
stöður á marga mismunandi vegu og
eins má deila um aðferðafræðina, en það
virðist þó nokkuð ljóst, að vilji menn í
raun efla byggð á Austfjörðum er rétt
að skoða fleiri kosti en þann að virkja
stórt og byggja álver.
Aðferðarfræði
r
Iþessari grein eru þrír valkostir bornir saman á grundvelli
svokallaðrar umhverfisvísitölu (e. Environmental Quality
Index). Má helzt lýsa þessari aðferð með því að hugsa sér, að
hver valkostur sé stúdent í háskólanámi. Borinn er saman náms-
árangur þriggja stúdenta, þ.e. vigtuð meðaleinkunn úr öllum
þeim námskeiðum (áhrifaþættimir), sem þeir hafa tekið sam-
eiginlega. Sá valkostur, sem fær hæsta gildi umhverfísvísitölu,
samsvarar þeim stúdent, sem hefúr fengið hæstu meðaleinkunn.
Til að ákvarða vogtölur í samanburðinum svo og til að ákvarða
einkunn fyrir hvern umhverfisþátt er notuð sérstök aðgerðar-
greiningaraðferð (e. Analytic Hierarchy Process Methodo-
logy), sem byggir á samanburði hinna ýmsu þátta innbyrðis.
Við samanburð á valkostum er hugað að eftirfarandi
umhverfisþáttum. 1) landnotkun (LU), þ.e. allt landrými og
jarðrask, sem fylgir framkvæmdinni, 2) efnahagsleg áhrif bæði
jákvæð og neikvæð (EI), 3) félagsleg áhrif, jákvæð og neikvæð
(SI), 4) afleiðingar fyrir náttúru og lífríki (CNN), 5) iðnaðar-
mengun (IP), 6) losun gróðurhúsalofttegunda (GGE) og 7)
umhverfisáhætta, þ.e. hvaða áhætta er tekin, hvort veruleg um-
hverfisspjöll gætu orðið, sem ekki er hægt að sjá fyrir eða ekki
er reiknað með.
Umhverfisvísitalan er skilgreind á heföbundinn hátt með
því að túlka umhverfisþættina sem notagildisföll Ut(x), er taka
gildi (fá einkunn) á bilinu 1-10. Þættirnir eru vegnir saman
með vogtölunum w., og þannig fæst umhverfisvísitalan eða
vegin meðaleinkunn á forminu: n
(1) U(x)=J]UXx,)-w,
. '=!
Til að ákvarða vogtölurnar wt og gildi notagildisfallanna er beitt
aðgerðargreiningu eins og áður var getið.
AHP aðferðin (e. Analytic Hierarchy Process) var sett
fram af Saaty um 1980 til að bera saman og meta valkosti, t.d.
fjárfestingar, með aðferðum aðgerðagreiningar. Aðferðin er
tiltölulega einföld og hentar vel til að reikna umhverfísvísitölu
mismunandi valkosta. AHP samanburðarfylkið fyrir vogtölurn-
ar er sýnt í Töflu 1.
(2) a=l/aIP a=\,0 og a^sa^a^
Með því að „normera" stökin og taka meðaltal fyrir hverja
röð fæst gott mat á réttum vogtölum eins og sýnt er í töflu 2.
Þetta mat er tiltölulega óháð mistökum, sem verða við mat á
samanburði, þ.e. svipaðar vogtölur fást þótt mismunandi aðilar
framkvæmi matið og eins þótt skilyrðin (Jafna (2)) séu ekki
uppfyllt að öllu leyti.
c
Tafla2. Reiknaðarvogtölurfyrirumhverfisáhrif
c
El
Sl CNN IP CGE ER
LU 0,126 0,075 0,080 0,169 0,143 0,298 0,265 0,1651
El 0,253 0,150 0,180 0,169 0,143 0,099 0,099 0,1561
Sl 0,379 0,200 0,240 0,254 0,190 0,198 0,199 0,2371
CNN 0,063 0,075 0,080 0,085 0,095 0,074 0,099 0,0817
IP 0,042 0,050 0,060 0,042 0,048 0,033 0,040 0,0450
CGE 0,042 0,150 0,120 0,113 0,143 0,099 0,099 0,1095
ER 0,095 0,300 0,240 0,169 0,238 0,198 0,199 0,2056
SUM 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000
An þess að fara frekar út í AHP aðferðina, er hægt að
reikna einkunn, þ.e. ákvarða tölugildi notagildisfallanna, á sama
hátt. Tafla 3 sýnir útreikning á tölugildum, þ.e. „einkunn", nota-
gildisfallanna LU og EI fýrir alla þrjá valkostina. Eins og
eðlilegt hlýtur að teljast fær álverið lægstu einkunn fyrir land-
notkun, en hæstu einkunn fyrir efnahagsleg áhrif.
(^Talfa3. Einkunn fyrirlaiidnotkun ogefnahagslegáhrif^
c
Talfa I.Sainanburðuráuinhvcrfisþáttum
j
LU 1.000 0.500 0.333 2.000 3.000 3.000 1.333
El 2.000 1.000 0.750 2.000 3.000 1.000 0.500
Sl 3.000 1.333 1.000 3.000 4.000 2.000 1.000
CNN 0.500 0.500 0.333 1.000 2.000 0.750 0.500
IP 0.333 0.333 0.250 0.500 1.000 0.333 0.200
CGE 0.333 1.000 0.500 1.333 3.000 1.000 0.500
ER 0.750 2.000 1.000 2.000 5.000 2.000 1.000
Aðrir sálmar
Landnot (LU)
ALT 1 ALT 2 ALT ALT 1 ALT 2 ALT 3 StÍQ
ALT 1 1 0,143 0,111 0,059 0,020 0,087 0,553
ALT 2 7 1,000 0,167 0,412 0,140 0,130 2,274
ALT 3 9 6,000 1,000 0,529 0,840 0,783 7,173
Samt. 17 7,143 1,278 1,000 1,000 1,000 10,000
Efnahagsleg áhrif (El)
ALT 1 ALT 2 ALT ALT 1 ALT 2 ALT 3 Stifl
ALT 1 1,000 1,200 4,000 0,480 0,474 0,500 4,846
ALT 2 0,833 1,000 3,000 0,400 0,395 0,375 3,899
ALT 3 0,250 0,333 1,000 0,120 0,132 0,125 1,255
Samt. 2,083 2,533 8,000 1,000 1,000 1,000 10,000
Samanburðartaflan byggist á því, að einstök áhrif eru
talin l-9sinnummikilvægari enönnuráhrif. Þannigsýnirtaflan,
að t.d. félagsleg áhrif (SI) eru metin þrisvar sinnum mikilvægari
en landnotkun (LU). Til að samanburðurinn sé réttur verða
stökin atJ í töflunni að uppfylla skilyrðin
Á sama hátt eru einkunnir annarra umhverfisþátta reikn-
aðar og að lokum fæst umhverfisvísitalan fyrir alla þrjá valkost-
ina, en útreikningar á henni eru sýndir í töflu 4. Varla er mark-
tækur munur á álveri og olíuhreinsunarstöð, sem fá lága heildar-
vísitölu eða um 2,0. Almenna lausnin kemur bezt út, en hafa
verður í huga, að um gervivalkost er að ræða, sem er búinn til
að auðvelda samanburðinn á iðnaðarvalkostunum.
Heimsendir á föstudaginn
(eftir fréttir)
Sagt er að stjórnmálamaður nokkur
hafí notað þá tækni að dreifa sögum
um andstæðinga sína. Aðspurður um
hvort þær væru sannar svaraði hann:
„Þær gœtu verið sannar.“ Fyrir tæplega
30 árum kpm út á íslandi bókin Heimnr
á hehegi. í henni er sagt frá því hvemig
misnotkun og ofnotkun manna á gæð-
um jarðar hlytu að leiða hratt til glötunar
fyrir mannkyn allt. Járnlögmál Maltusar,
sem svo er nefnt, íjallaði um þá „stað-
reynd“ að mannkynið fjölgaði sér með
stigvaxandi hraða meðan matvælafram-
leiðslan yxi aðeins línulega. Hungur-
sneyð væri því óumflýjanleg fyrir mann-
kynið. Þetta „lögmál“ var sett fram á
fyrri hluta 19. aldar. Heimsenda hefur
verið spáð svo oft að tölu verður ekki á
komið. Kosturinn við heimsendaspár
er sá að það kvartar enginn, sem þorir á
annað borð að bíða eftir stóru stundinni,
yfír því að þær rætist ekki. Samt skyldu
menn ekki gera lítið úr þeirri hættu sem
getur stafað af raski á náttúrunni, bæði
með framkvæmdum og mengun. En
umræða um umhverfismál og framtíð
mannkyns verður að vera byggð á stað-
reyndum. Ef hún leiðist á villigötur er
voðinn vís. Fólk hikar við að búa sig
undir framtíð sem engin er og er með
samviskubit yfír því að fæða börn í
vonlausan heim. Fiskifélagsútgáfan
hefur nú gefíð út bókina Hið raunveru-
lega ástand heimsins eftir Danann Björn
Lomberg. í bókinni eru opinberar tölur
notaðar til þess að sýna fram á að heim-
urinn fer að mörgu leyti batnandi en
ekki versnandi eins og atvinnusvart-
sýnismenn halda fram. Því er ekki haldið
fram að allt sé í himnalagi en hins vegar
er sýnt fram á að margt af því sem „allir
vita“ að stefnir á versta veg er ekki svo.
Bókin stuðlar því að skynsamlegri um-
ræðu um umhverfið og framtíð mann-
kyns. Fátt er íslendingum mikilvægara
en að vera upplýstir á þessu sviði. Því
miður kemur það ekki á óvart að hér á
landi eru rauðir og grænir stjórnmála-
menn, og fylgifiskar þeirra, þegar byrjað-
ir að gagnrýna bókina, ekki vegna þess
sem í henni stendur heldur með þeim
rökum að margt sé enn að í heiminum.
Heimurinn gœti farist á fostudaginn.
V :
(^Ritstjórn: Eyþór ívar Jónsson ritstjóri og'ý
ábyrgðarmaður og Benedikt Jóhannesson.
Útgefandi: Talnakönnun hf., Borgartúni 23,
105 Reykjavík.
Sími: 561-7575. Myndsendir: 561-8646.
Netfang:visbending@talnakonnun.is.
Málfarsráðgjöf: Málvisindastofnun Há-
skólans.
Prentun: Gutenberg. Upplag: 700 eintök.
Öll réttindi áskilin. © Ritið má ekki afrita án
leyfis útgefanda.
4