Vísbending - 04.01.2002, Blaðsíða 1

V
V i k u
ISBENDING
rit um viðskipti og efnahagsmál
4.janúar2002
1. tölublað
20. árgangur
Greina mátti sameiginlegan tón í
ávörpum forseta og forsætis-
ráðherra sem virðast oftast eiga
fátt sameiginlegt nema að vera starfs-
menn hins opinbera. Þessi sameiginlegi
tónn var mikilvægi þess að þjóðin þjapp-
aði sér saman til þess að takast á við
vandamálin og bölmóðinn. Samstaða
er lykilorðið um þessar ntundir.
Stríðsyfirlýsing
Undanfarið hefur mátt sjá samstöðu
birtast í ólíkum myndum þegar
horft er út í heirn. Hryðjuverkasamtökin
Al-Qaeda sýndu ótrúlega samstöðu í
árásum sínum á Bandaríkin. Og vest-
rænar þjóðir sýndu einstæða samstöðu
í tilraun til þess að leysa upp samtökin
og talibanastjórnina í Afganistan. Loks
má sjá fordæmislausa samstöðu tólf
Evrópuríkja í upptöku evrunnar.
Það er athyglivert í þessu samhengi
að velta fyrir sér samstöðunni í upp-
byggingu þjóðríkisins. Ríkið virðist
liafa orðið til þar sem smám saman hafi
hópar sameinast, í fyrstu tengdir blóð-
böndum en síðar eftir landssvæðum,
þartil að nokkuð flókið samfélagsmynst-
ur var orðið til sem þarfnaðist viðamikils
stjórnskipulags. Franski heimspeking-
urinn Jean-Jacques Rousseau sagði að
ríki yrðu til með eins konar samfélags-
legum samningi þar sem fólk kæmist að
skynsamlegri niðurstöðu með því að
reikna út eiginhagsmuni og gerði með
sér samkomulag þar sem það taldi hags-
munum sínum betur borgið í ríki en
einfaldari samfélagsmyndum. Jared
Diamond bendir hins vegar á það í bók
sinni „Guns, Germs, and Steel“ að það
sé erfitt að sjá að þjóðríkið hafi orðið til
með þessum hætti heldur virðist stríðs-
ógnun eða stríðsátök að mestu leyti
hafa ráðið ferðinni. Ríki Bandaríkjanna
sameinuðust árið 1787 einungis vegna
stríðsógnunar Breta og sameining
Þýskalands árið 1871 var einungis
möguleg vegna þess að Frakkar höfðu
lýst yfír stríði árið áður. Stríðssigrar hafa
einnig í gegnum tíðina leitl til þess að
ættbálkar hafa sameinast, sem og
höfðingjadæmi og loks ríki. Þannig urðu
Samstaða
t.d. Rómar- ogZulu-veldið hvort í sínum
heimshlutanum.
Það virðist mikið til í tilgátu Dia-
monds og hún virðist eiga ágætlega við
um samstöðu almennt. Nú á dögum
virðist samstaða helst nást þegar sam-
eiginleg ógn steðjar að. Al-Qaeda sam-
tökin þrýfast á hatri á Bandaríkjunum
og þeirri „ógn“ sem þau eru við Mið-
Austurlönd. Og samstaða Vesturlanda
gegn hryðjuverkasamtökununi var ein-
ungis gerð möguleg vegna árásanna á
Bandaríkin þann 1 I. september.
Það að eiga sameiginlegan óvin virð-
ist geta sameinað annars ósættanleg
öfl. Sagan segir að Ronald Reagan, fyrr-
verandi forseti Bandaríkjanna, hafí sagt
í sinni tíð að jarðarbúar þyrftu á óvin-
veittum geimverum að halda til þess að
geta tekið saman höndunt.
Sameiginleg markmið
Mörg fyrirtæki hafa beitt því með
ágætum árangri að persónugera
markaðsleiðtogann sem hinn illa óvin.
Hin leiðin sem einkum er farin er að stefna
á sigra í samkeppninni rétt eins og gert
er í íþróttum. Segja má að samstaðan unt
evruna sé frekar tilkoniin vegna efna-
hagslegrar samkeppni við Bandaríkin
frekar en nokkurs annars. Grundvallar-
forsenda íyrir því að slíkt sé mögulegt
er að markntiðið sé gert augljóst og
eftirsóknarvert, að stefnan sé skýr og
að traust ríki á milli aðila samstöðunnar.
Þessar forsendur eru hins vegar sjaldn-
ast fyrir hendi, jafnvel ekki í Evrulandi.
Islendingar virðast vera hálfgerðir
geðklofar í þessu efni eins og mörgunt
öðrum. Aaðrahöndinaeraðfínnaverka-
lýð sem virðist einn sá uppreisnar-
gjarnasti í heiminum ef horft er á tapaða
vinnudaga vegna verkfalla. Á hinn
bóginn er svo að fínna einstaklega
sáttfúsa verkalýðshreyfíngu sent er
tilbúin til að taka á sig nokkrar byrðar
fyrir þjóðina, bæði með þjóðarsáttinni í
byrjun tíunda áratugarins og svo hafði
hún frumkvæðið í efnahagsaðgerðum
enn á ný á síðasta ári. Ef horft er á
stjórnmálin þá virðist einstök samstaða
ráða ferðinni ef miðað er við það að sami
forsætisráðherra hefur nú ríkt í tíu ár. Á
hinn bóginn er ekki hægt að sjá að það
sé nokkur sátt um stærstu málin sem
varða þjóðarhag, svo sem stóriðju-
framkvæmdir, fískveiðistjórnun eða
Evrópumál. Það er reyndar erfítt að sjá
að markmiðin séu augljós eðaað stefnan
sé skýr þegar til lengri tíma er litið.
Lokst er hægt að velta fyrir sér
samstöðu almennings en þegar á bjátar
er óvíða meiri eining en á Islandi. Hins
vegar er tittlingaskítkastið með ein-
dæmum hér á landi og varla hægt að
fínna þá nágranna sem ekki standa í
deilum út af einu eða öðru máli, hvort
sem það er út af tré sem fer yfir lóðamörk,
bar í elliblokk eða dýralífí í stigahúsum.
Þannig virðist það einnig þjóðarsport
að troða sem flestum um tær eða reyna
að níða menn niður og skiptir þá litlu
hvort þeir eru lifandi eða dauðir.
Réttaleiðin
Réttrúmlegaþúsund áreru liðin síðan
eitt stærsta skref í samstöðu þjóð-
arinnar vartekið, þegar íslendingartóku
kristnatrú. Varþað aðundirlagi Þorgeirs
Ljósvetningagoða en hann mælti svo
viturlega: „Ef vér slítum lögin þá slítum
vér friðinn.“ Stríðsógnin réði úrslitum.
Það ríkir ekki skálmöld á íslandi og
það leikur ekki nokkur vafí á því að
Islendingar hafa aldrei haft það betra.
Þannig er kannski ekki tilefni ti I sérstakrar
samstöðu, þrátt fyrir örlítið samdráttar-
skeið. Engu að síður hlýtur það að vera
eftirsóknarvert að skapa meiri samstöðu
þar sern ótrúlegur tírni, orka og peningar
fara forgörðum þegar hver höndin er
uppi á móti annarri. Ljóst er að þjóðin
væri bæði hamingjusamari og ríkari ef
samstaðan væri almennari, þó að niark-
ntiðið að verða „ríkasta þjóð í heimi“ sé
nokkuð aumt markmið. Engu að síður
eru það augljós og eftirsóknarverð
markmið sem þjóðin þarf og skýra stefnu
til þess að ná þeim til þess að geta
sameinast í einum krafti. Þá verður hægt
að sjá íslenska samstöðu leiða til far-
sældar. Hinn möguleikinn er þó líka til,
að þjóðin þjappi sér saman og öskri
„djöfullinn danskur“.
1
Samstaða virðist ætla að
verða lausnarorðið á nýju
ári ef marka má áramóta-
ávörp landsfeðranna.
2
Harmleikurinn í Argentínu
lítur öðruvísi út þegar hann
er skoðaður nánar í ís-
lensku ljósi.
3
Þórður Friðjónsson, for-
stjóri Þjóðhagsstofnunar,
fjallar unt ferli íslenska
hagkerfisins úr þenslu í
4
samdrátt. Þórður bendir á
að í Ijósi hagsögu íslands
ætti niðursveiflan núna að
verða skammvinn.