Frjáls verslun - 01.06.1950, Blaðsíða 25

NÚ HAFÐI ég komið tvisvar til Prag, en í hvorugt
skiptið hafSi ég fengiS aS sjá hann. í fyrra skiptið
hafði ég jafnvel ekki hugrekki til aS leita aS hús-
inu hans. í næsta sinn skildist mér einhvernveginn
á dyraverSinum, aS þetta mikilmenni, sem ég var að
leita að, byggi ekki lengur á þessum stað. Og ég,
sem hafði lagt lykkju áleið mína, og leigt herbergi
yfir nóttina í þeim eina tilgangi að sjá hann.
í þessari borg tala allir undarlega torskilið og ljótt
mál, að minnsta kosti hljómar það þannig í eyrum
Suðurlandabúans. Þarna var algjörlega ómögulegt að
komast að raun um, hvar hann byggi, og ekki gat
ég heldur spurt að því, hvort hann væri ennþá í Prag
eða hvernig ég gæti fundið bústað hans. Ég fór því
með lestinni til baka og var ákaflega gramur. Mér
stökk ekki bros aftur fyrri en ég kom til liinnar sól-
ríku Veronaborgar.
En ég gat ekki verið án þessa manns, sem hafði haft
slík áhrif á mig alla tíð frá því ég var 16 eða 17 ára
gamall. Hann dró mig til sín, á sama hátt og mönnum
getur fundizt sem örlögin dragi þá. Það er hægt að
sleppa frá þeim um stundarsakir, en aldrei er hægt
að komast alveg undan þeim. Hann ríkti yfir allri
minni sál, með orðum sínum, hugsunum og hugsjón-
um. Ég fann, að sjálfan dreymdi mig drauma hans,
ég söng með hans lagi, og ég rakti hugsanir, sem orð
hans blésu mér í brjóst og hegðaði mér eins og per-
sónurnar í bókum hans. Enginn höfundur hefur nokkru
sinni haft jafn mikil áhrif á mig. Og þessi áhrif dofn-
uðu ekki eftir því sem stundir liðu fram, heldur
tóku þau hug minn sterkari og sterkari tökum, náðu
algeru valdi yfir mér. Hann var — eða það fannst
mér að minnsta kosti — frumlegasti rithöfundur, sem
Evrópa hafði eignazt á þessari öld. Hann virtist sam-
eina eitthvað af angistinni frá Poe, einstæðingsskap
Nietzche, skáldgáfu Shelley og sársauka Dostojevski,
logum vítis og bláma himinsins, barnsbrosi og for-
mælingum illra vætta . . . ., en það var líka eitthvað
meira, eithvað sem er ómögulegt að tjá í orðum,
ólíkt öllu öðru. Það var ekki hægt að kenna það við
annan en hann. Það var sérstök snilligáfa hans, sem
var sérlega nýstárleg samanborið við aðra, en svo
sérstæð og óvenjuleg að mjög fáir veittu henni at-
hygli. Og enda þótt hann hefði verið frægur nm
margra ára skeið, var frægð hans þess eðlis að hún
gat ekki orðið að raunverulegri lýðhylli fyrr en höf-
undurinn væri dáinn. Sín á milli kallaði fólkið hann
stolta. og einmana veru, óvin mannkynsins, mjög
undarlegan mann og afvegaleiddan. Sárafáir þekktu
verk lians í raun og veru. hann var jafnvel kallaður
„fordæmdi maðurinn".
Mér þótti sérstaklega gaman að skáldsögunum hans.
Þær virtust allar vera í sjálfsævisagnastíl, ekki ó-
svipaðar sögum Strindbergs. Persónurnar í sögunum
voru svo undarlegar, að manni fannst blóðið storkna
í æðum sér, og atburðarásin í þeim skaut mér þeirri
hugsun í brjóst, að Iíf þessa skálds væri eins og æð-
isleg hlaup, hraði fordæmdrar sálar, sem færi með
kveinandi ýlfri undan sorgum og ótta lífsins. En eftir
þessa þöglu aðdáun í svona mörg ár langaði mig í
eitthvað meira en bækur hans eiriar saman. Mig lang-
aði til þess að horfa í augu mannsins, heyra ný orð
af vörum hans. Mig langaði til að lesa út úr andlits-
dráttum hans kvölina, sem stafaði af þeim óttalegu
u])])götvunum, sem hann hafði gert um sál sína og
annarra.
En ég gaf ekki upp vonina að sjá hann þrátt fyr-
ir þessar misheppnuðu tilraunir. Átján mánuðum síð-
ar vildi svo til, að ég kom aftur til Prag, og ég var
svo heppinn að hitta leturgrafara frá Bæheimi, sem
ég hafði áður kýnnzt á Ítalíu. Okkur tókst að gera
okkur skiljanlega hvor öðrum með því að tala frönsku.
Enda þótt hann virtist afar kuldalegur og óvingjarn-
legur fylgdi hann mér samt að liúsi u])páhaldsskálds-
ins míns og bar upp erindi mitt við dvravörðinn. Ég
Jiaut upp stigana, en þegar ég kom að dyrinn hans
(hann bjó á 4. hæð) hafði ég ákafan hjartslátt, kannski
var J)að af j)ví að ég hafði hlaupið of hratt eða vegna
þess að ég var svo efthyæntingarfullur. Ég kiknaði
í hnjáliðunum. Ég er viss um, að rödd mín liefði
verið hrjúf og óskýr, ef ég hefði reynt að segja eitt-
hvað. Ég beið dálítið á stigapallinum, á stórri, gul-
málaðri hurðinni var skínandi látúnsplata. Á hana
var grafið með stórum, svörtum stöfum nafnið sem
ég hafði bundið svo marga leyndardóma við og valdið
hafði mér mestu eirðarleysi. Loksins sótti ég í mig
kjark og hringdi bjöllunni. Miðaldra þjónustustúlka,
gráhærð og svartkla’dd o])naði dyrnar. Ég stundi upp
FRJÁLS VERZLUN
101