Frjáls verslun - 01.04.1959, Síða 33
r
Athafnamenn og frjálst framtak
Garðar Gíslason
stórhaupmacSur
Frjáls Verzlun hefur ákveðið að taka
upp nýjan þátt, þar sem sagt verður frá
uppruna og störfum ýmissa núlifandi at-
hafnamanna. Þótti vel viðeigandi að Garð-
ar Gíslason yrði fyrstur í þessum þætti,
en hann var sem kunnugt er brautryðj-
andi á mörguin sviðum athafnalífs. Eftir
að greinin hafði verið skrifuð og heftið
var í undirbúningi lézt Garðar Gíslason.
Er þar með látinn einn þeirra manna, sem
stóðu í fylkingarbrjósti á hinu mikla fram-
faratímabili í sögu þjóðarinnar á fyrri
hluta 20. aldar.
★
Garðar Gíslason er fæddur að
Þverá í Fnjóskadal hinn 14. júní
árið 1876. Foreldrar hans voru
Þorbjörg Olgeirsdóttir frá Garði í
Fnjóskadal og Gísli Ásmundsson
hreppstjóri, en hann var hálfbróð-
ir Einars í Nesi. Foreldrar Garð-
ars voru stjórnsöm og fastheldin
við menningarerfðir þjóðarinnar,
en jafnframt opin fyrir öllum nýj-
ungum, er til framfara horfðu.
Börnin voru fimm, cr komust á
legg, og fæddist einn sonurinn
nokkru fyrir Þjóðhátíðina 1874;
gekk þá vakningaralda yfir landið
og var hann skírður Ingólfur eftir
fyrsta landnámsmanninum. Garð-
ari var svo valið nafn Garðars
Svavarssonar, fyrsta norræna
mannsins, scm hafði vetursetu á
Islandi, og mun enginn íslendingur
áður hafa borið það nafn.
Námstíminn byrjaði nokkuð
snemma, enda lögðu foreldrarnir
áherzlu á námið. Gísli bóndi var
vel menntaður á þeirra tíma vísu
og kenndi börnum sínum og
stundum einnig unglingum úr ná-
grenninu. Síðan tók við nám á
Möðruvallaskóla og cftir það
heimiliskennarastörf.
Vorið 1897 bauðst Garðari
verzlunarstaða hjá Magnúsi Sig-
urðssyni bónda og kaupmanni á
Grund í Eyjafirði. Starfið var
einkum fólgið í því að selja út-
lenda vöru og veita móttöku af-
urðum, sem verzluninni bárust og
voru aðallega ull, prjónles, smjör,
kjöt, gærur og mör; en peningar
sáust varla. Eftir tveggja ára starf
og góð kynni fékk Garðar Magnús
á Grund til að aðstoða sig til að
komast til útlanda. Fékk hann far
með sauðaskipi, sem fór frá Akur-
cyri til Englands í scj)t. 1899.
1 Englandi var ekki vinnu að
fá, og ekki heldur í Kaupmanna-
höfn eftir að þangað var komið
og var Garðar við nám um vetur-
inn og lifði mjög sparlega. Vorið
eftir fékk hann vinnu í Leith í
Skotlandi, hjá fyrirtæki, sem
stundaði íslandsviðskipti. Eftir
eins árs starf varð ekki samkomu-
lag um kaupið og vinnan þar mcð
búin. Virtist nú ekki annars kostur
cn að hverfa heim, en þá tók Garð-
ar þá djörfu ákvörðun, þrátt fyrir
svo til engin efni, að stofna um-
boðsverzlun fyrir íslendinga í
Edinborg. Það sýndi sig, að ts-
lendingar gátu náð betri viðskipt-
um í Bretlandi heldur en í Dan-
mörku, en samt voru erfiðleikarn-
ir mjög miklir, enda fátæklega af
stað farið. Á þessum frumbýlis-
árum tók Garðar að nota heild-
sölunafnið, og mun hafa gcrt það
fyrstur mann, þar sem honum
fannst það hálfgerður oflátungs-
háttur að kalla lítið fyrirtæki stór-
verzlun.
Hið nýja fyrirtæki auglýsti í ís-
lenzkum blöðum og brátt hófust
nokkur viðskipti, bæði umboðs-
sala og innkaup fyrir ýmsa aðila
heima. En oft komu greiðslur hæg-
ar inn en pantanir, bréf voru lengi
á leiðinni og báru stundum lítinn
árangur. Garðar fór því heim sum-
arið 1902 til að treysta og efla við-
skiptin; þá sá hann Reykjavík í
fyrsta sinn. Allvel gekk að inn-
heimta skuldir og útvega ný við-
skiptasambönd og tók nú verzl-
unin að dafna. Árið 1905 var ráð-
inn sérstakur umboðsmaður í
Reykjavík, en 1909 fluttist Garðar
til Reykjavíkur með fjölskyldu
sína, en hann hafði kvænzt árið
1902, Þóru Sigfúsdóttur frá Espi-
hóli í Eyjafirði.
Garðar Gíslason tók nú við fullri
stjórn heildverzlunar sinnar í
Reykjavík. Nokkrn síðar lét liann
byggja „Skjaldborg“ við Skúla-
götu og flutti þangað vörugeymsl-
FRJÁLS VERZLUN
33