Frjáls verslun - 01.11.1999, Blaðsíða 84

ENDURSKOÐUN
Skapandi reikningsskil
Eftir Stefán Svavarsson, lðgpltan endurskoðanda
□ gætur maður orðaði það svo að
góðum reikningsskilavenjum væri
áskapaður verulegur sveigjanleiki.
Það er staðreynd að þessu er svo farið, þrátt
fyrir að reglusmíðin taki einkum mið af því
gera reikningsskil samanburðarhæf. Hafa
verður í huga að reglur um afkomu- og efna-
hagsmælingar fyrirtækja eru ekki náttúru-
lögmál, heldur mannanna verk og endanleg gerð reglu er í tals-
verðum mæli háð þvi hverjir fóru með umboð til að setja regl-
urnar og hveijir voru þar atkvæðamestir. Af þessu má ráða að
í reglusmíði um gerð reikningsskila felist talsverð póiitík og í
henni, eins og kunnugt er, felst sveigjanleiki eða a.m.k. leiðir
hún á stundum til samninga milli aðila.
I henni veröld hefur ýmis skipan mála verið prófuð til að
finna bestu lausnina á því hverjir eigi að setja reglur á þessu
sviði mannlegs lífs. Framan af öldinni þótti sjálfsagt að láta
kunnáttumenn um málið og því urðu endurskoðendur eða sam-
tök þeirra yfirleitt fyrir valinu. En menn komust að því að end-
urskoðendur geta átt misjafna daga og jafnvel látið undan þrýst-
ingi umbjóðenda sinna við reglusmíðina. Þá prófuðu samtök
endurskoðenda í Bandaríkjunum einu sinni að óska eftir heild-
stæðu regluverki frá viðurkenndum fræðimanni, en sú hug-
mynd gekk ekki heldur upp, því viðmið hans um mælingar
þóttu allt of huglægar en voru að auki allt of framúrstefnulegar
fyrir markaðinn á þeim tíma.
A síðustu árum hefur þótt eðlilegt að blanda sem flestum
hagsmunaðilum í málið og nú þykir víða eðlilegt að ekki einasta
endurskoðendur setji reglur þessar, enda eru reikningsskil að
sjálfsögðu ekki einkamál þeirra, heldur eiga nú hinir ýmsu
áhrifaaðilar aðild að nefndum sem setja reglurnar. Hér má
Stefán Svavarsson, löggiltur
endurskoðandi, fjallar hér
um skapandi reikningsskil.
Getur verið að staðan sé fegr-
uð til að raska ekki hugarró
fjárfesta og stjórnenda?
nefna fulltrúa samtaka fyrirtækja, fulltrúa
fjármálastofnana, fulitrúa verðbréfasérfræð-
inga, fulltrúa hins opinbera og fulltrúa fræði-
greinarinnar. Varla þarf meira að segja til að
lesandinn átti sig á þeim pólitíska slag sem
er afleiðing þess að skipa nefndir fulltrúum
þessara aðila og hafa þá ekki allir
hagmsunaaðilarnir verið nefndir.
Sveígjanleikí i reglum En hvað veldur
þessum sveigjanleika í reglunum? Tvennt skiptir þar aðallega
máli, annað varðar viðfangsefnið sjálft, þ.e. afkomumælingar, en
hitt hvernig reglur eru settar. Fyrra atriðið lýtur að þvi að óhjá-
kvæmilega er misvægi á milli uppgjörstímabila og viðskiptatíma-
bila. Reikningsskil þarf að semja reglulega til að miðla upplýsing-
um til fjármagnseigenda, en uppgjörstímabilin þurfa ekki endi-
lega að endurspegla viðskiptatímabil fyrirtækja. Þegar viðskipta-
tímabilið er stutt, jafnvel nokkrar vikur, skiptir ekki miklu máli
hvenær reikningsskil eru samin, en þegar viðskiptatímabilið er
nokkur ár verður að klippa það í sundur til þess að semja reikn-
ingsskil. Við þær aðstæður koma upp alls kyns matsvandamál
sem háð eru mati á framtíðarhorfum fyrirtækis, enda er
hríngrás viðskiptanna ekki lokið. Og það er við þessar aðstæð-
ur sem semjendur reikningsskila geta komist að ólíkum niður-
stöðum.
Hitt atríðið, sem neiht var til skýringar á sveigjanleikanum,
varðar það atriði hvernig reglur eru settar. Eins og áður er
nefnt er sú skipan mála algeng um þessar mundir að margir
hagsmunahópar komi að verki. Það hefur leitt til þess að iðu-
lega er boðið upp á valkosti við að skýra frá eða mæla tiltekin
viðskipti. Sérstaklega verður þetta áberandi þegar löggjafar-
þing er aðalreglusmiðurinn, eins og algengt er meðal þjóða á
meginlandi Evrópu, en getur einnig verið staðreynd þótt fag-
menn fjalli eingöngu um málin. T.d. er
því þannig farið, að Alþjóðlega reikn-
ingsskilanefndin setur ffarn tvo kosti
ef ekki hefur náðst samkomulag um
einn.
Það er þessi sveigjanleiki sem gef-
ur færi á skapandi reikningsskilum (e.
creative accounting). Með skapandi
reikningsskilum er átt við möguleik-
ann á því að laga niðurstöður þeirra að
óskum forráðamanna fyrirtækja,
hvort sem þeir eru eigendur eða ekki.
Augljóst er að fyrirtæki sem selur
Bretinn Ian Griffith heldurþvífram að fyr-
irtæki á almennum markaði hagrœði töl-
um og bókhald þeirra sé meira og minna
léttsteikt eða mauksoðið. Þetta er hins veg-
ar ekki léttsteikt bókhald heldur viðhafnar
„eldamennska" í Perlunni.
FV-mynd: Geir Ólafsson.