Frjáls verslun - 01.02.2000, Side 45

er það tilgreint sem eilt meginmarkmiðið með endurskoðun að
fyrirbyggja og uppgötva fjársvik starfsmanna. Þrátt fyrir þetta
yfirlýsta markmið með endurskoðun er athyglisvert, að í dómi
sem oft er vitnað til (1896 - Kingston Cotton Mill Co.), sagði
dómarinn, að endurskoðandi ætti ekki að vinna eins og rann-
sóknarlögreglumaður og gera ráð fyrir að eitthvað væri að,
heldur skyldi hann einungis rannsaka mál ef sértök tilefni
gæfust; hann væri „varðhundur" en ekki „blóðhundur“. Sam-
kvæmt þessu átti endurskoðandinn ekki að leita að misferli
heldur kanna mál betur ef grunsemdir vöknuðu.
Misferli starfsmanna Eftir því sem lengra leið á tuttugustu öld-
ina dró úr þeirri áherslu í endurskoðun að uppgötva og fyrir-
byggja misferli starfsmanna. Það sem einkum varð til þess er að
eignarhald á fyrirtækjum tók breytingum með tilkomu skipu-
legra fjármagnsmarkaða. Nú voru það ekki einungis stofnend-
ur fyrirtækja sem stýrðu fyrirtækjunum og áttu þau, heldur
höfðu verið ráðnir sérstakir íramkvæmdastjórar og eigendur
tóku ekki þátt í rekstrinum í sama mæli og áður. Þetta varð til
þess að gæta varð hagsmuna þessara nýju eigenda og raunar
annarra tjármagnseigenda, þ.e. lánardrottna, með því veita
þeim reglulega áreiðanlegar upplýsingar um rekstur og efna-
hag. Á sama tíma gerðist það einnig, að fyrirtækin stækkuðu
svo að eftirlit endurskoðenda með allri umsýslu peninga var
nánast útilokuð.
um á því. Markmiðið er að votta um heildarmynd af afkomu og
efnahag svo að utanaðkomandi aðilar geti tekið réttar ákvarðan-
ir um málefni fyrirtækjanna á grundvelli upplýsinga í reiknings-
skilum þeirra. Allar formlegar yfirlýsingar endurskoðenda um
hlutverk stéttarinnar, eins og þær birtast t.d. í stöðlum um end-
urskoðun, ganga í þessa átt.
En þó að þessi breyting hafi orðið á hlutverki endurskoð-
enda og þeir hafi í síauknum mæli, eftir þvi sem á öldina leið,
reynt að firra sig ábyrgð gagnvart fjársvikum, varð tíðarandinn
til þess að þeir gátu ekki látið slíkt athæfi lönd og leið. Raunar
Annmarkar ítrekaöir við framkvæmdastjóra
Endurskoðandinn hafði ítrekað gert framkvæmdastjóra og fjármálastjóra
grein fyrir þessum annmörkum, án þess að þeir hafi séð ástæðu til
sérstakra aðgerða, enda var starfsmanninum treyst.
Af þessum sökum breyttist áherslan í endurskoðun úr því að
rannsaka öll bókhaldsgögn og kanna meðferð starfsmanna á fé
yfir í það að votta um áreiðanleika reikningsskila, sem nota mátti
í viðskiptum, svo að þau yrðu trúverðugri en ella. Markmiðið
breyttist sem sé frá því að sinna fyrirtækinu sjálfu yfir í að gæta
hagsmuna utanaðkomandi aðila. Það er einmitt þessi breyting
sem hefur valdið því, að endurskoðendur þurfa sérstaklega að
huga að hlufieysi í starfi sínu. I þessu nýja hlutverki má raunar
segja, að tilveruréttur stéttarinnar byggist á því að henni sé
treystandi til að vera hluUaus umsagnaraðili um reikningsskil
fyrirtækja. Sumir sjá þó þversögn í þessu efni, því að í þessu hlut-
verki eru endurskoðendur fyrst og fremst að vinna fyrir utanað-
komandi aðila, raunar samfélagið yfirieitt, en fá hins vegar greitt
af fyrirtækjunum sjálfum. Vissulega er vandi að sinna tveimur
herrum samtimis. En fyrir samfélagið skiptir miklu að upplýs-
ingastreymi um fjármál fyrirtækja sé með þeim hætti að fjár-
magn renni þangað sem það gefúr mestan arð; það er á þennan
hátt sem ber að skoða nútímahlutverk endurskoðenda.
votta UII1 heildarmynd Álierslubreytingin í verkefnum endur-
skoðenda hafði þær aíleiðingar í för með sér að þeir þurftu að
vinna með talsvert öðrum hætti en áður, þegar ítarleg skoðun
allra gagna var nánast óhjákvæmileg með hliðsjón af markmið-
inu með starfinu. Nú á seinni tímum beinist rannsókn endur-
skoðenda að þeim kerfum sem fyrirtæki nota við að halda
skipulega utan um sín fjármál. Endurskoðunarvinnan beinist
samkvæmt því að athugun á innra eftirliti fyrirtækja og prófun-
I dómi Hœstaréttar í máli Nathans & Olsens gegn fyrrverandi endur-
skoðanda sínum kemst rétturinn að þeirri niðurstöðu að endurskoð-
andinn sé að hluta til ábyrgurfyrirþjófnaði starfsmanns fyrirtækisins.
skiptu fjársvik starfsmanna litlu máli í því efni, heldur voru það
einkum fjársvik forráðamanna fyrirtækja sem hér höfðu áhrif.
Á síðari hluta áttunda áratugarins í framhaldi af ýmsum alvar-
legum ljársvikamálum varð ljóst að markaðurinn gat ekki fellt
sig að öllu leyti við þessa afstöðu endurskoðenda til fjársvika.
Þessi fjársvik forráðamanna fyrirtækja fólust einkum í því að
rangfæra reikningsskil, sjálfum sér til framdráttar, og síendur-
teknar uppákomur urðu til þess að viðhorfin breyttust í þessu
efni. Samkvæmt því breyttust staðlar í endurskoðun í þá veru
að endurskoðendur skyldu eftir sem áður aðallega beina sjón-
um að áreiðanleika reikningsskila en í því efni gætu þeir þurft
að sæta ábyrgð gagnvart fjársvikum sem veruleg áhrif hefðu á
reikningsskilin.
I fyrirferðarmikilli umræðu
um þessi mál, einkum
meðal engilsax-
45