Mosfellsblaðið - 01.01.2001, Blaðsíða 12

Brot úr sögu bæjar
Fjórar orsakir þéttbýlismyndunar
Orsakir eða ástæður myndunar bæja á íslandi
voru af ýmsum toga en skipta má
kaupstöðum í að minnsta kosti íjóra flokka
eftir því hvernig þeir urðu til.
Fyrst skal nefna hina geysimiklu þéttbýlis-
myndun sem átti sér stað í Reykjavík.
Undirstöður höfuðborgarinnar eru margvís-
legar en það sem mestu skipti að hún varð svo
stór sem raun ber vitni er að stjómkerfí
landsins var sett þar niður, nánast öll inn- og
útflutningsverslun landsins fluttist þangað í
byrjun 20. aldar og blómlegar landbúnaðar-
sveitir eru ekki of langt undan.
I öðru lagi má nefna bæi sem til urðu fyrir og
um miðja 19. öld vegna eflingar sjávarútvegs
og mikilvægs hlutverks þeirra sem þjónustu-
miðstöðvar stórra sveita eða heilla landshluta.
I þessum flokki eru t.d. Akureyri, Isafjörður
og Seyðisfjörður.
í þriðja flokknum em bæir og þorp sem urðu
til fyrir og um 1900 nánast eingöngu vegna
nálægðar við gjöful fiskimið og tilkomu
saltfiskverkunar. Þar má nefna bæi eins og
Olafsvík, Bolungarvík, OlafsQörð og
Grindavík. Loks má nefna kaupstaði og
kauptún sem til urðu sem þjónustumiðstöðvar
sveitanna í kring og vegna úrvinnslu
landbúnaðarafurða. Flestir bæir i þessum
flokki em yngri en aðrir bæir í landinu. Þar
má nefna Búðardal, Egilsstaði, Selfoss - og
Mosfellsbæ.
Tóvinnuverkstæði við Álafoss og
ylrækt
Þótt kalla megi Mosfellsbæ einn af ungu
bæjunum sem byggst hafa seinustu
áratugina kringum höfuðborgina er saga
upphaflegu þéttbýliskjarnanna samt orðin
nokkuð gömul og merkileg. Hún er þó fáum
kunn nema ef til vill elstu frumbýlingunum
því saga Mosfellsbæjar er enn óskráð. Þess
vegna vantar nokkuð á að heildarmyndin sé
fullkomlega skýr en samt sem áður má
auðveldlega greina helstu orsakir myndunar
þéttbýlis í sveitinni sem kalla má hina
almennu þætti. Þeir em að minnsta kosti
ljórir. Mosfellshreppur var stór og íbúar
margir á 19. öld miðað við aðra hreppa í
landinu. Árið 1889 vom hreppsbúar 403 og
bjuggu á dreifðum bændabýlum frá
rótum Mosfellsheiðar niður að Elliðaám. Það
fýrsta sem varð til þess að raska aldalangri
kyrrstöðu samfélagsins var að árið 1896 setti
Björn Þorláksson smiður og bóndi upp
tóvélaverkstæði við Álafoss í Varmá. Einnig
byggði hann íbúðarhús sem nú er hluti elsta
hússins þar á staðnum.
Verkstæðið dafnaði og varð að alhliða
ullarverksmiðju og seinna klæðaverksmiðju.
Til varð lítið verksmiðjuhverfi þar sem
starfsfólkið bjó. Þar var sundlaug og
merkilegur íþróttaskóli sem Sigurjón
Pétursson starfrækti um skeið.
Á tveimur fýrstu áratugum 20. aldar fækkaði
íbúum í Mosfellshreppi og árið 1920 vom
þeir 268. Fjómm ámm seinna var tekið í
notkun fyrsta upphitaða gróðurhús landsins á
Suður-Reykjum og í kjölfarið byrjuðu
hreppsbúar að nýta jarðhita til að rækta græn-
meti og blóm í landi Suður-Reykja,
Reykjahlíðar og víðar. Byggðahverfí urðu til
með tímanum vegna þessarar framleiðslu og
íbúum í hreppnum fór aftur að fjölga, vom
t.d. 373 árið 1930. Á sama tíma minnkaði
hreppurinn að flatamiáli þvi að minnsta kosti
þrívegis var land tekið frá honum með lögum
og bætt við höfúðborgina, 1923, 1929 og
1943. Þar var um að ræða Elliðaámar, Ártún,
Árbæ, Gufunes, Keldur, Korpúlfsstaði og
fleiri jarðir.
Hernám og Reykjalundur
Á ámm seinni heimsstyrjaldar vom nokkur
þúsund hermenn í Mosfellssveit og byggðir
voru braggar fyrir þá frá Lágafelli að
Helgafelli, upp að Suður-Reykjum og að
Hafravatni. Heimamenn voru þá um 500
þannig að hermenn vom margfalt fleiri.
Hemámið hafði mikil og jákvæð áhrif á
atvinnulífið í hreppnum og í landi Suður-
Reykja, nálægt Amsterdamhver, var byggt
hersjúkrahús sem kallað var Reykjalundur.
Eftir stríð tóku Islendingar við sjúkrahúsinu
og SIBS reisti þar endurhæfíngarstöð. Komu
braggamir þá að góðum notum meðan verið
var að byggja reisulegri og vandaðri liús.
Þessi rekstur á Reykjalundi hafði mikil áhrif
á byggðarþróunina því fjöldi fólks fékk þar
vinnu.
Það síðasta sem hér verður tilgreint sem hafði
afgerandi áhrif á fjölgun fólks í Mosfellsbæ
var eldgosið í Vestmannaeyjum árið 1973. Þá
fluttist fjölmargir Vestmanneyingar í bæinn,
eða sveitina sem þá var, og á örfáum ámm
fjölgaði ibúum um helming. Sést það vel á
því að árið 1970 vom þeir 986 en 1744 fimm
ámm seinna. Árið 1987 fékk sveitarfélagið
kaupstaðarréttindi og nú búa 6.246 manns í
bænum.
Friðrik G. Olgeirsson sagnfræðingur.
Bær verður til
Bæir hér á landi eiga sér
fæstir langa sögu. ísland
var dreifbýlisland allt frá
landnámi fram á síðari
hluta 19. aldar. Þá hófust
' miklar þjóðfélags-
breytingar sem einkenndust fýrst og fremst
af flutningi fólks úr sveitum landsins í þorp
við sjávarsíðuna og auknu mikilvægi
sjávarútvegs.
Þessi ár mörkuðu þannig mikil tímamót í
íslandssögunni, endalok gamla dreifbýlis- og
landbúnaðarþjóðfélagsins og upphaf nútíma
þjóðskipulags, byggt á þéttbýli, sjávarútvegi,
iðnaði, verslun og nú siðast líftækni og
tölvutækni. Flestir bæir á íslandi eiga rætur í
þessu breytingarskeiði á mótum 19. og 20.
aldar.
o
H
VÖLUTEIGUR 3, MOSFELLSBÆ. SIMI 566-8300
Óskum þjónustustöðinni í íMosfeC(s6œ
innikga tií Ciamingju með
viðurCenninguna

Auglýsing um
starfsleyfistillögu

í samræmi við 7. gr. reglugerðar um starfsleyfi fyrir atvinnurekstur sem getur
haft í för með sér mengun, nr. 785/1999, liggja frammi til kynningar
starfsleyfistillögur fyrir eftirfarandi fyrirtæki. Tillögumar liggja frammi í
afgreiðslu bæjarskrifstofú Mosfellsbæjar, Þverholti 2, jarðhæð, frá 22. janúar -
20. febrúar 2001.
Fvrirtæki Gildistími starfslevfis
Grísaból ehf, Hamri 3 ár
Þjónustustöð Essó, Bjarkarholti. Tímabundið starfsleyfi. 1 ár
Þjónustustöð Olis, Langatanga 3 ár
Vegmerking ehf. 3 ár
Rétt til að gera athugasemdir hafa eftirtaldir aðilar:
1. Sá sem sótt hefur um starfsleyfi svo og forsvarsmenn og starfsmenn tengdrar
eða nálægrar starfsemi.
2. íbúar þess svæðis sem ætla má að geti orðið fyrir óþægindum vegna
mengunar.
3. Opinberir aðilar, félög og aðrir þeir sem málið varðar.
Athugasemdir, skulu vera skriflegar og sendast Heilbrigðisnefnd Kjósarsvæðis,
Þverholti 2, 270 Mosfellsbæ, fyrir 21. febrúar 2001.
Heilbrigðiseftirlit Kjósarsvæðis
Fljót og góð þjónusta
mikið úrvai af
ve trardekkjum
Langatanga 1a

» - Sími í

©