Lesbók Morgunblaðsins - 27.03.1927, Síða 3

LESBÓK MORQUNBLAÐSINS
Minni Norðnrlands.
Rœda Gudmundar FridjAnssonar
A Norðlendingamótinu 18. þ. m.
Háttvirtu gestir, konur og karlar!
Jeg hefi tekist á hendur að minn-
ast í orðum hjer í kveld Norðurlands
og •Norðlendinga og forstöðunefnd
mótsins og mjer kom saman um, að
rœðan skyldi vera stutt, og þá mundi,
formálinn sóma sjer host, ef stuttur
víeri. Jeg hyrja þá á því, sem er
hendi nœst. Svo mun vera háttað
hugum manna bæði norðanlands og
sunnan, að þessir landshlutar eru nú
skoðaðir svo sem tvær álfur, svo
ólíkir eru þeir. Vjer sem búum norð-
ur frá, sætum þungum búsifjui* af
snjókomunni oft og tíðum. Hún get-
ur orðið svo mikil, að ófært sje hæja
milli, nema á skíðnm. peir, sem
hyggja Suðurland, eru sífelt áreittir
af regngusunum, sem jafnvel geta
orsakað ■ fartálma. Vjer höfum snjó-
inn, knldann og svo heiðríkjuna, en
þjer hafið vætuna, þykkviðrin og uf-
leiðingar þeirra. Vjer höfum skíði og
skauta, þjer bifreiðar.
iSumir hjer syðra munu hugsa sjer
bygðirnar nyrstu í landi voru svo sem
nokkurskonar Hrafnistn. í þeirri
gömlu, sem segir frá í gömlum vís-
endum, bjuggu hálftrÖll. Sú trú, að
þau sjeu enn til, er dauð. En þó má
vera, að sumir nýjahrumsmenn geri
sjer í hugarlund, að nyrst á landi
‘voru búi skuggalegir menn og þann-
ig í bragði, að á þeim rísi hárin. En
Norðlendingar, sem hjer eru, minnast
ekki ættarstöðvanna þannig. peir
kalla Norðurland, þegar þeir tala um
það, við sjálfa'sig — þeir nefna það
Bjarmaland og Hálogaland.
Einar Benediktsson segir í kvæði
úm ílgúl Skallagrímsson:
' „Taugarnar þúsundir ísvetra ófu,“
og hann bætir því við, að stjörnm
bjartar nætur hafi gert ennin há.
pað ennislag er talið að beri vótt
um gáfur. Norðurland hefir yfir sjer
oft og tíðurn stjörnubjartar nætur og
það logahrim, sem vjer kiillum norð-
urljós. Kuldinn, sem sú heiðrík.ja
skapar og her á borð fyrir Norð-
lenskt líf, getur orðið beiskur og
riærgöngull, einkanlega ungviðinn. —
pað mun verá þessi ofurkuldi, sem
Einar á við, þegar hann segir í kvæð-
inu Háfísjnn;
„Nágranni dauðans lífseigur fæðist“.
Orðið lífseigur á við um Norðlend-
inginn, bæði mann og strá og það
sem er þeirra í milli. Skvldi nokkur
tunga eiga orð, sem jafnast á við
þetta ?
Einar getur þess í saina kvæði,
kvæðinu um hafísinn — en hafísinn
er norðlenskur vágestur — að þús-
und þrautir hafi kvnhætt túngrösin.
pað eru víst óhrekjandi sannendi
og sögð á þann hátt, sem best má
verða. pað lof felsl á hak við þes-a
skáldlegu túngrasafrjeði, að mann-
kynið, sem norðrið fóstrar, styrkist við
það tiarða uppeldi. Norðlendingar
stinga þá hendinni í eigin harm, og
hrosa ánægðir. Sunnlendingurinn hefir
ekki augum litið hafísinn, þetta hvíta
grjót, sem Einar kallar svo, en sem
er svo undarlega skapað, að það flýí-
ur á sjónum. Og hann segir að kóp-
urinn látri sig þar. Að látra sig,
þýðir að hátta, leggjast til hvíldar.
„pá látraðist herinn,“ segir í forn-
aldarsögu og er þetta dásamlega orð
gengið úr gildi. pað mætti taka upp
eigi síður en óhra'sis ættarnöfnin, sem
eru svo leiðinlega fjarskyld, gras-
rótinni þeirri, sem ilmandi er — og
verður. En um kópinn á hafísnum er
það að segja — sjá kvæði Einars —
að
„hann tevgir sig-hátt á fitjaðan fót
með forvitnuin harnsaugum,
djúpum og hreinum/*
-Teg hefi sjeð þessi augu í alinar
nálægð. .Teg hefi gert það voða verk,
að rota þenna skilgetna son norræn-
unnar. Og enn eftir mörg ár, — jeg
held ein þrjátíu, roðna jeg af skömm
og hvítna af iðrun fvrir þá svívirði-
legu athöfn. pessi augu, sem skáldið
af Reynistaðarættinni norðlensku hef-
ir málað með orðlistinni, svo að öll
þjóðin getur sjeð augu kópsins; eru
þau hiiy sömu, sem Norðlendingurinii
í sveitahaðstofunni rennir, þegar hann
lvftir lokum augna sinna og skimar.
Hann vill sjá meira en hafís og snjó.
Hann vill ganga suður, ef komast
mætti, alt suður til Rójnahorgar, eða
enn lengra, jafnvel út í Indíalíind, þar
sem ódáinsakur var forðum daga,
91
þegar Eiríkur víðförli naitt aðstoðar-
stól-konungsins.
Jeg er lík-lega farinn að flögra í
loftfari. Nei, — ekki er svo; á klæði
vildi jeg fljúga, með ykkur öll, á
í-ofnu áklæði, sem þjóðsögurnar geta
um. Jeg vildi það. En þið ætlið í
dansinn, og munuð vilja, að jeg hneigi
mig. Jeg geri það bráðum. En áðuv
en jeg hið ykkur vel að lifa, verð
jeg að drepa á, hvernig norðleiwk
náttúra annarsveg*- hefir mótað lista-
mennina og sunnlensk náttúra hins-
vegar. Jeg á auðvifað við náttúrj
veðráttunnar. — Kuldinn og bírtau
norðanlands hefir fótsrað orðlistar-
menn sterkari og mótaðri en sunn-
lenskan. par er að telja Bólu-lljálm-
ar, Stephan G., Einar Benediktsson,
porgils gjallanda og enn fleiri.
„Alt sem er krankt og hímir í höm
’ann hreinsar úr vegi og hlax á-það
dauðans anda,“
segir Einar um kuldann.
Norðurlands vættir hahta á þá
menn, sem ætla að vaða uppi meÖ
loðmolluorðhragð og þá Búkollu-menn
hókmentanna, sem ausa út skilvindu-
undanrerinu, í staðinn fyrir nýmjólk úr
Auðhumln. — Snðurland ungar út
málurum og sönglistarmönnum, og fer
í þeim góðgerðum fram úr Norður-
landi. .Jeg held, að veðráttan eigi mik-
inn þátt í þessum efnum. Báðir lands-
hlutarnir geta, hafa ástæðu til að
minnast hins með þakklæti og á.stúð,
í kvöld fvrst og fremst og á morgun
eigi síður.
Kuldinn er handlæknir Norðu.landa,
segir Einar Benediktsson, og Matt-
hías segir um hafísinn:
„Ert þú ekki farg sem þrýstir fjiiðu’
fólgins lífs og dularkraftn elds V ‘
pessar og þvílíkar málsgreinar ma
ekki sundurgreina eða túlka, því jið
þá skemmast þær. En á eitt vil. jeg
henda ykkur, því að sú bending
skemmir ekki annara manna snild:
pegar hríðað hefir lengi og mikið,
eða rignt óska.jilega úr norðrinu, ber
það við stundum að heiðir úr hafi.
Norðanáttin tekur til að hrosn, út í
fjarskanum, sjest eins og geislahvaríl
þeirra augna’, sem tignnr konur hera
undir hrúnum. pessháttar uppbirta rr
uppbirta úr hafi þykir góðs viti. pá
er norræna að verki.
Norðtendingar, hvnr sem þeir eru
staddir, ættu að ástunda það að andn
að sjer heiðríkum svala úr norðrinu
og anda honum nftur frá sjer suðiir