Lesbók Morgunblaðsins - 08.07.1945, Blaðsíða 2

362
LESBÖK MORUUNBLAÐSINS
það allþungt niðnr á lslendingum.
Baráttan snerist mest um það fyrsta
þriðjung aldarinnar að fullnægja
inum frumstæðustu þörfum sínum.
Hver og einn hafði nóg m£ð sig og
sína. Var því andans akur vor í
þann tíma fáskrúðugur. Vjer átt-
um að vísu fáein góðskáld og
nokkra ágætá fræðimenn, en áhrif
þeirra náðu lítt til almennings, þar
sem bóka- og blaðakostur var mjög
rýr. Islendingar voru bæld þjóð og
bogin. Hjer verður engra pólitískra
hræringa vart fyr en mjög líðnr «á
fjórða tug.aldarinnar, og var þeirra
ekki fyrr að vænta.
Vaknar dfótt til verka.
GRIKKIR hevja frelsisstríð sitt
á þriðja tugi aldarinnar. Islending-
ar fylgdust dálítið með því. en
sjálfsagt hafa þeir atburðir ekki
orkað fast á landsfólkið, en sjá má
aff„Ármanni á Alþingi“ (IT. árg.)
að Baldvin Einarsson fylgist af á-
huga með baráttu Grikkja, og hann
fagnar sigri þeirra í sjálfstjórnar-
baráttunni af einlægum hug. Hann
bar saman tvær fornfrægar þjóðir.
Islendinga og Grikki. Þetta frelsis-
stríð verður honum hvöt og vakn-
ing sem lslendingi.
Svo kemur júlíbyltingin í París
1830. Konungur Frakklands hafði
pfnumið prentfrelsi með öllu, rof-
ið þingið, áður en það kom saman,
af því að það var honum andstætt,
og takmarkað kosningarrjettinn að
verulegum mun frá þvi, sem áður
var. — Þessu vildu borgarar og
menntamenn ungir í París eigi una,
gerðu uppreisn og ljettu eigi fyr
en konungur varð að láta af völd-
um og hverfa úr landi. 1 stað ins
gamla erfðakonungs kom kjörkon-
ungur Frakka. Kosningarrjettur til
þings var mjög rýmkvaður. og þing*
bundin stjóm kjörkonungs þótti
líkleg til vemdar og eflingar al-
mennum mannrjettindum.
Orkaði bvlting þessi fast á ýmsar
þjóðir Norðurálfunnar (Belgi, Pól-
verja, þýskar þjóðir, ltali, Englend-
inga o. s., írv.), þar á meðal
á Dani! Gerðu þeir kröfur til kon-
ungs síns um stofnun fulltrúaþinga,
svo að þeim mætti auðið verða dá-
lítilla áhrifa á stjórn ríkisins. Þó að
jiessar kröfur virtust koma konungi
nokkuð á óvart. sá hann ráðlegast
að taka þær til greina, og með til-
skipun 2.8. maí 1831 var kveðið
svo á, að stofna skyldi tvö ráðgef-
andi þing í Danmerkur-ríki. annað
fyrir Norður-Jótland og hitt fyrir
Eydani (auk þinga í hertogadæm-
unum, öðru í Sljesvík, hinu í IIol-
stein).
I tilsk. var tekið fram, að Islend-
ingar adti að sækja þing með Ey-
dönum (Lovs. IX, 706—709), en
með konunglegum úuskurði 17. sept.
1831 (Lovs. IX, 780—782) er á-
kveðið, að Kaneellíið leiti álits
amtmannanna á Islandi um hlut-
f
töku íslendinga í fulltrúaþingunum
dönsku (sjá Kancellíbrjefið 1. okt.
s. á.. Lovs. IX, 794—796).
Fyrsti Islendingurinn. sem ritar
nm þessi ntál. 02 er ekki seinn á
sjer. er Baldvin Einarsson. Ilann
skrifar bækling á dönsku þegar í
nóv. s. á. (Om de danske Provin-
sialstænder med speeielt Hensyn til
Island), og kom hann út fyrri hluta
árs 1832. Hann leggur til að Al-
þing verði endurreist á íslandi
og háð á Þingvöllum. Það er fyrsta
tillagan um stofnun ins nýja Al-
þingis, eftir afnám lögþingsins 1800.
Baldvin vill að Alþingiskosning-
ar fari fram á manntalsþingum og
að þingmenn verði 34, tveir fyrir
hverja sýslu nerna Vestmannaeyj-
ar og Strandasýslu (1 fyrir hvora
þeirra).
Bjarni Thorarensen, höfuðskáld
vort í þann tíma, fagnar tillögum
Baldvins. Magnús konferenzráð
Stephensen segir í brjefi til Finns
Magnússonar (Safn Fræðafjelags-
ins r\T. 10.5), að hann megi ekki
hugsa til „Endurreisnar g.amla Al-
þingis hjer og flutnings Repræs-
entionar fyrir Island þangað, hvar,
eins og fyrri, ganga mundi mest áJ
skömmum og fylliríi, en ekkert gott
afleiða“. Ennfremur segir hann, að
Baldvin sje Bjama „Eeho (bergmál)
í hvers raust og gegnum hvern (B.
Th.) eins og með Fjallafjelagslóf-
stírinn er þekkjanlegur, enda kunn-
ugt hjer, að Baldvin er hans Hand-
langer (þjónn) til að koma hans
Maximer (stefnuskrá) fram“4
Magnús Steph. heldur, að Bald-
vin sje aðeins undirtýlla Bjama og
málpípa í þessum efnum.
En nú mega lesendur Mbl. ekki
ætla, að B. Th# hafi verið í bylt-
ingahug gegn þeiin góða kóngi,
(Friðrik VI. öðru nær! Hann var
eindreginn konungsmaður og ein-
veldissinni, en rómantísk aðdáun
hans og elska á fornöldinni leiðir
Jiann til fvlgis við þá stefnu, að
rísa megi „Þjóðarþing á Þingvelli“,
auðvitað aðeins ráðgefandi (sbr.
B. Th.: Kvæði I, 196, Kh. ,1935).
ðleð kgl. úrskurði um hluttöku
íslands í dönsku fulltrúaþingunum
4. júní 1832 ( Lovs. X, 431—432)
er kveðið svo á, að Islendingar
skuli kjósa þrjá fulltrúa (sbr. Tíma-
rit Bókm.fjel. XXIV, bls. 181. álit
Bjarna amtm. Thorsteinson, er
vill að konungur skipi þrjá). —
Árin 1832—1833 lá málið niðri, en.
þegar fyrirkomulagi þinganna var
skipað til fulls með tilsk. 15. maí
1834 (Lovs. X, 496—536), var full-
trúatala lslendinga komin niður í
tvo (Island og Færeyjar skvldu
kjé^a þrjá). Þegar Hróarskeldu-
þingið loksins kom saman haustið
1835, skipaði konungur tvo full-
trúa til að mæta þar af hálfu
Jslands (Krieger stiftamtmann og
Finn Magnússon). „En af slíkri
fulltrúaskipun væntu jnenn ekki
sjerlegs gagns hvorki hjer nje
þar“,,segir Bjarai amtmaður Thor-
steinsson í ævisögu sinni (Tímar.