Lesbók Morgunblaðsins - 12.10.1952, Blaðsíða 4

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
f' 488
er um nokkuð hrífandi og skemmti-
legt að ræða, þá mun óskin um
framleiðsluna fá róm. Og þegar
óskin er orðin nógu mögnuð, þá
verða kvikmyndirnar gerðar.
Efnin vantar ekki
Og um hvað má svo gera menn-
ingarkvikmyndir á íslandi í dag?
Ég skal drepa á nokkur verk-
efni, sem mér virðist að liggi vel
við kvikmyndun. Stundum skeður
það, að útlendingur kemur fyr auga
á það óvenjulega en þið landar,
’ sem fyrir mátt vanans lítið það
hversdagsaugum, sem þið eruð
hættir að taka eftir.
Það þarf hvorki eldgos né strönd
til að gera óvenjulega kvikmynd
hérlendis. Bíði maður slíkra at-
burða, verða myndirnar of fáar.
Þess þarf heldur ekki. Daglega má
gera íslenzka heimildarkvikmvnd,
sem talin yrði sérstæð og athyglis-
verð. Myndir, sem myndu opna
sjálfum landsins börnum nýa inn-
sýn í þekkta hluti og kringumstæð-
ur, sem þar með fengju nýa þýð-
ingu. Eitt af helztu hlutverkum
kvikmyndanna er einmitt að kenna
fólkinu að sjá — nota.augu sín rétt
— með því að draga aðalatriðin
fram í ljósið og leggja á þau
áherzlu, en skilja aukaatriðin frá.
í rauninni er þetta aðalmarkmið
nær allrar listar. Og sé þetta gert
á réttan hátt — þá getur maður
fengið fólkið til að segja: „Hugsa
sér! Getur póstþjónustan verið
svona skemmtileg, og líka „spenn-
andi“?“ — eins og það skeði við
sýningu hinnar afbragðsgóðu
brezku kvikmyndar „Night Mail“
— sem fjallar um för póstlestarinn-
ar að nóttu frá London til Edin-
borgar.
Frá mínum bæardyrum séð virð-
ist gnótt íslands ótæmandi af efni
í heimildarkvikmyndir — efni, sem
annað tveggja hafa fyrir löngu
verið nýtt í öðrum löndum, eða, og
þó fyrstrog fremst, efni sem er sér-
stætt fyrir ísland. Fjöldi slíkra
verkefna er svo mikill að ég get
ekki nefnt hér nema örlítinn hluta.
Til eru margar tegundir
af fræðslumyndum
Heimildarkvikmyndir skiptast í
marga flokka, og það er þýðingar-
mikið að gera sér grein fyrir því,
þar sem hver flokkur útheimtir sitt
sérstaka form og tækni, og slíku
má ekki blanda saman, ef æskileg-
ur árangur á að nást.
Látum okkur fyrst athuga þann
flokkinn, sem hvarvetna var byrj-
að með: Ferðamannakvikmyndir.
Flestir halda að það sé auðvelt að
gera góða ferðamannamynd, en í
rauninni er það eitt af allra erfið-
ustu kvikmyndaviðfangsefnum.
Ef gera skal góða ferðamanna-
mynd verður að vinna að fyrirfram
gerðri hugmynd. Maður verður að
hafa áætlun. Heiti kvikmyndin t. d.
„Frá Borgarfirði" nægir ekki að
kvikmynda bara það, sem manni
sjálfum finnst fallegt eða athyglis-
vert. Það verður að sýna sérkenni
héraðsins, það sem gerir það frá-
brugðið öðrum héruðum.
Listræn ferðamannakvikmynd
má ekki mora um of af því, sem
er svo ósköp þakklátt að mynda —
eins og sólsetrum og smábörnum
og hvolpum og kettlingum. Þessi
fyrirbæri leggja engan skerf til
raunverulegs tilgangs myndarinn-
ar, því að um gjörvallt landið dingl-
ar seppi skotti sínu á sama hátt, og
hún Magga litla getur ekki lyktað
á margvíslegan hátt af einni sóiey.
Þegar við höfum séð hana gera það
1 10 kvikmyndum fer okkur að
langa í eitthvað annað. Eitthvað
djúpsærra.
Raunverulega verðmæt ferða-
mannakvikmynd sýnir ekki fyrst
og fremst náttúru landsins, heldur
fólkið, sem byggir hlutaðeigandi
héruð, við landsins kjör. Náttúru
landsins fáum við vissulega með í
myndina, því í henni hrærist fólkið,
í henni starfar það. Leggi maður
fyrst og fremst áherzlu á sögu
fólksins, fær lífvana umhverfið
nýtt inntak, kvikmyndin verður
leikræn. Hún getur orðið „spenn-
andi“ á við beztu skáldverk. í raun-
veruleikanum koma okkur örlög
fólksins í glæpamannakvikmynd-
unum ekki sérlega mikið við. En
örlög sjálfra okkar eru komin undir
heppni eða óheppni bóndans eða
fiskimannsins. Og kvikmynd, þar
sem maðurinn er aðalpersónan,
með fallegt landslag að baksviði,
hefur ennþá feikna þýðingu. Hún
kennir okkur að þekkja náungann,
hvar svo sem hann býr á jörðinni.
Oð við getum aldrei lært of mikið
um líf meðbræðra okkar og systra.
Ég hef gerzt svo langorður um
þennan flokk, af því að ferðamanna
-kvikmyndirnar eru enn sem komið
er því nær eina tegundin, sem gerð
hefur verið af menningarkvik-
myndum hérlendis. Ég mun nú
snúa mér að hinum flokkunum,
sem eru að meira eða minna leyti
óþekktir hér.
Einn þeirra flokka er fræðslu-
kvikmyndir á breiðara grundvelli,
sem bæði má nota sem ferðamanna-
myndir, er gæfu athyglisverða inn-
sýn í athafnalíf íslands nútímans,
og jafnframt til fræðslu fyrir þjóð-
ina sjálfa um athafnalíf, sem meiri
hlutinn ber ekki fullkomið skyn-
bragð á — ekki hvað sízt fyrir
börnin, sem þær gætu hjálpað til
tengsla við hinn nýtízkulega heim.
Hefðu Danir framkvæmt stór-
virki á við hitaveituna í Reykjavík
þá hefði Dansk Kulturfilm gripið
það viðfangsefni glóðvolgt, þar sem
það hefði ekki síður verið nýung
og skemmtilegt að sýna útlending-
um. Þetta er nú glatað tækifæri,
þar sem til þess að fá leikrænan
stíganda í kvikmyndina hefði þurft
að rekja gang málsins allt frá því