Lesbók Morgunblaðsins - 18.10.1959, Blaðsíða 4

460
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
að þeir voru dekkri en steinninn.
Og nú var hægt að skafa skófirnar
upp úr stöfunum. Kom nú í ljós,
að þarna voru fimm leturlínur, dá-
lítið mismunandi á lengd: 1. lína
35 sm., 2. lína 38 sm., 3. lína 41 sm.,
4. lína 41 sm. og 5. lína 38 sm. Let-
urflöturinn var dálítið skakkur, 26
sm. á hæð á annan veginn, en 23
sm. á hinn. Flötur steinsins er ekki
vel sléttur, hann er með hrufum og
lautum, og má vera að þess vegna
sé mismunandi langt á milli stafa
og stafirnir ekki allir jafnstórir.
Eg kom þarna tvisvar sinnum
enn og þóttist að síðustu hafa
hreinsað letrið svo vel, að lesa
mætti hvern staf. Og þá varð
þannig lesið úr liverri línu:
17 HVNDRVD SEIAST
AR SEN ÞO FIOGUR RI
ETT I VON SO ÞA GIORDE
SEM HIER STAAR SA HIET
BIARNE EIOLFSSON.
Hér var þá komið „versið“ sem
Gísli Sigurðsson í Minna Knarrar-
nesi hafði heyrt talað um í æsku
sinni. Hér var vísa:
17 hundruð segjast ár,
senn þó fjögur rétt í von,
svo þá gerði sem hér stár
sá hét Bjarni Eyolfsson.
Áletrun þessi er ekki nema 255
ára gömul, en telja verður hana til
fornminja. Það er að vísu ekki neitt
listarhandbragð á henni, enda mun
sá, er hjó, ekki hafa vandað sig, og
steinninn heldur ekki sem heppi-
legastur til þess að áletrun geti
notið sín þar. Þó er þetta merkur
steinn vegna áletrunarinnar, því að
hann á sennilega engan sinn líka
á landinu. Það er að minnsta kosti
ekki kunnugt að neinn bóndi hafi
fyr á öldum höggvið sjálfum sér
slíkt minnismerki.
Mér hefir ekki veizt auðvelt að
afla upplýsinga um Bjarna á Stóra
Knarrarnesi. Af orðalagi Jarða-
bókar má ráða, að hann hafi verið
fluttur þangað fyrir skömmu, þar
sem talað er um að hús jarðarinnar
hafi verið niðurnídd er hann kom
þangað, og að honum hafi enn eigi
tekist að endurreisa þau öll. Af
öðrum heimildum má sjá, að þetta
mun rétt.
í þinggjaldabók 1696 er aðeins
talinn einn bóndi á Stóra Knarrar-
nesi og heitir hann Páll Gunn-
laugsson. En þá býr í Krýsuvík
bóndinn Bjarni Eyólfsson, og eng-
inn bóndi annar er til með því
nafni á Suðurnesjum. Nú vantar
nokkur ár þinggjaldabókina, og
Jarðabókin er næsta heimild. Hún
telur Bjarna í Knarrarnesi 1703.
Þykir mér líklegt að Bjarni hafi
flutt úr Krýsuvík að Knarrarnesi
fyrir aldamótin. Hefir það þá gerzt
annaðhvort 1697 eða 1698, því að
5. ágúst 1698 nefnir Jón sýslumaður
Eyólfsson hann í dóm á manntals-
þingi Vatnsleysustrandarhrepps.
Síðan er hann oft dómsmaður.
Hann var t. d. einn af þeim, sem
dæmdu Holmfast Guðmundsson
27. júlí 1699, fyrir að selja í Kefla-
vík fiska, sem hann átti að leggja
inn hjá kaupmanninum í Hafnar-
firði. í þessum dómi sátu með
sýslumanni lögréttumennirnir Þor-
lákur Arviðsson í Stóru Vogum,
Þorkell Jónsson í Innri Njarðvík
(faðir Jóns skólameistara Thor-
cillii í Skálholti), Gísli Ólafsson í
Ytri Njarðvík (faðir Ólafs bisk-
ups), ennfremur Eyólfur Árnason
á Brunnastöðum, sem varð lög-
réttumaður 1707, Bjarni og Brynj-
ólfur Þórólfsson í Narfakoti.
Á þinggjaldabók 1707 má sjá, að
Bjarni býr enn á Stóra Knarrar-
nesi, og á gjöldum hans má sjá, að
efnahagurinn hefir verið svipaður
og áður. En á þessu ári herjaði
Stórabóla og varð afar mannskæð
á Vatnsleysuströnd og í Njarðvík-
um. Segir svo um það í Valla-
annál: „Deyðu úr henni .... Þor-
kell í Njarðvík innri Jónsson og
Gísli í Njarðvík ytri, mágur hans,
Ólafsson, lögréttumaður og karl-
fólk svo margt, að varla mátti
telja. Eyddust þar nálega bæir af
verkfæru fólki; urðu konur skip að
setja og dauða að greftra“. Sagt er
að einn dag hafi 34 lík verið greftr-
uð að Kálfatjarnarkirkju. Sam-
kvæmt manntalinu 1703 voru rúml.
300 sálar í Kálfatjarnarsókn, en í
bólunni önduðust þar alls 106, eftir
því sem segir í Setbergs-annál. Hef-
ir því látizt þriðji hver maður í
sókninni.
Engar kirkjubækur eru til frá
þessum tíma, og verður heillar ald-
ar eyða í manntali Kálftjarnar-
sóknar eftir 1703. Verður því ekk-
ert um það sagt hvað bólan kom
hart niður á heiinili Bjarna Eyólfs-
sonar á Stóra Knarrarnesi, en
heimildir benda til þess, að hann
hafi þá mikið afráð goldið. Að vísu
vann bólan ekki á honum og í þing-
gjaldabók 1708 má sjá að hann býr
þá enn á Stóra Knarrarnesi, en
ekki eru þá önnur gjöld á hann
lögð en 10 fiska gjaftollur. Árið
eftir er hann kominn að Minna
Knarrarnesi og virðist vera þar í
húsmennsku hjá Hákoni bónda
Jónssyni (sem var forfaðir Einars
hattara Hákonarsonar í Reykja-
vík). Síðan er Bjarni talinn til
heimilis þarna til ársloka 1712. í
þinggjaldabók 1713 er fyrst skrifað
nafn hans, en síðan þurkað út og
þar ofan í skrifað nafnið Jón
Benediktsson. Má ef til vill ráða af
þessu að Bjarni hafi andast á önd-
verðu ári 1713, og hefir hann þá
verið 67 ára.
o---O-----o
Enginn vafi er á því, að Bjami
hefir verið með betri bændum á
sinni tíð. Hefir hann ef til vill ver-