Lesbók Morgunblaðsins - 06.12.1959, Blaðsíða 7

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
575
Jórturleöriö
ÁRIÐ sem leið var jórturleður
(tuggugúm) selt fyrir 306 miljónir
dollara í Bandaríkjunum. Þetta
samsvarar því að seldar hafi verið
36.000 miljónir af jórturtuggum, en
væri þeim raðað hverri við endann
á annarri, mundi sú lengja vera
nær 2.400.000 km, eða fyllilega eins
löng og hringbraut tungls um jörð.
Og það eru aðallega þrjú fyrirtæki,
sem framleiða þetta, Wrigley 42%,
American Chicle 27% og Beechnut
16%.
Þótt undarlegt kunni að virðast
á iðnaður þessi rót sína að rekja til
mexikanska einvaldsherrans Ant-
onio Lopez de Santa Ana. Síðan
eru nú tæp 100 ár, og fór hann þá
huldu höfði á Staten Island. En
honum var mjög í mun að komast
aftur til valda, en til þess skorti
hann fé. Hann þóttist því verða að
byrja á því að græða. f því skyni
lét hann senda sér 500 pund af
þurkuðum flögum úr kvoðu þeirri,
er drýpur af sapodilla-trénu, en
það vex í frumskógum Yukatans.
Santa Ana hafði komið til hugar
að hægt væri að framleiða togleð-
ur úr þessu efni. Þá kostaði hrá-
gúm 1 dollar pundið, en sapodilla-
flögur var hægt að fá fyrir 5 cent
pundið. Hér var því stórkostlegur
gróðavegur, ef þetta heppnaðist, og
Santa Ana trúði ekki öðru en því
að hann mundi hitta einhvern svo
snjallan Bandaríkjamann að hann
gæti hjálpað sér til þess.
Honum tókst að ná í mann, sem
Thomas Adams hét, og var þúsund
þjala smiður. Adams byrjaði á því
að gera tilraunir heima í eldhúsi
sínu, eins og Goodyear hafði áður
gert. En honum tókst ekki að búa
til togleður úr trjákvoðunni. Og
svo datt botninn úr öllu saman,
því að Santa Ana fekk leyfi til þess
að koma til Mexikó aftur. Þá flýtti
hann sér þangað og skildi pokann
með trjákvoðunni eftir hjá Adams.
Meðan þeir voru saman, hafði
Adams tekið eftir því, að Santa
Ana brá þurri trjákvoðunni oft
upp í sig og jóðlaði á henni. Út af
því kom Adams til hugar að gera
mætti jórturtuggur úr trjákvoð-
unni, engu síður en jórturtuggur
úr vaxi, sem þá var farið að fram-
leiða og krakkar voru sólgnir í.
Aðalvandinn var að gera gott bragð
að þessu jórtri, og Adams reyndi
margar aðferðir í þá átt, en tókst
ekki vel, því að efnin, sem hann
notaði, vildu ekki samlagast aðal-
efninu.
Næstur kom svo maður að nafni
William J. White. Hann átti heima
í Cleveland og seldi þar „pop-
corn“. Honum kom til hugar að
sýróp mundi geta samlagast jórtr-
inu og það varð. Og þá gat hann
líka komið piparmyntubragði í það.
Þetta gekk misjafnlega fyrir hon-
um. Hann varð ýmist ríkur, eða
hann tapaði stórfé á framleiðsl-
unni. Seinast stofnaði hann Ameri-
can Chicle Co., en fórst af slysi
skömmu síðar.
Þá kom hinn alkunni William
Wrigley til sögunnar. Faðir hans
var sápugerðarmaður og hafði
Wrigley yngri verið sölumaður
fyrir hann. Nú fór hann að búa til
jórturleður og tókst að gera það
svo bragðgott, að það rann út. Og
um eitt skeið framleiddi hann um
60% af öllu jórturleðri.
— 'k —
Jórturleður er nú gert úr ýmsum
efnum, en aðallega úr sykri, sýr-
ópi og togleðursefnum. Til fram-
leiðslunnar fara nú 150 miljón
pund af sykri og 50 miljón pund af
sýrópi. En jórtrið sjálft er um 20
miljónir punda og er það trjákvoða
úr sapodilla-trjám og ýmsum öðr-
um trjám í Mið-Ameríku og Suð-
ur-Ameríku og nokkuð af kalki,
enn fremur eru 24 miljón pund af
hrágúm. Enn er notað í framleiðsl-
una nokkuð af vaxi og 3 miljón
pund af glycerin. En efnin sem
fara til að bragðbæta þetta og gefa
af því góðan ilm, nema 2 miljón-
um eða allt að 2,500.000 pundum.
En þetta er ekki nóg, svo koma
umbúðirnar, og þær nema 85 mil-
jónum punda — það er pappír,
glæpappír, silfurpappír, pappi og
kassar. Á þessu má sjá að ýmsar
aðrar atvinnugreinar græða líka á
jórturs-framleiðslunni.
— k —
Jórturleðrið er búið til á þennan
hátt:
Fyrst er allt jórturefnið malað
og því dreift í stór trog. Þar er
heitum loftstraum veitt á það til
þess að ná úr því öllum raka. Síðan
er þetta efni brætt, hreinsað og
sótthreinsað. Er það þá einna lík-
ast þykku sýrópi. Þá er því steypt
í gríðarstór hræriker og þar er hin-
um efnunum blandað saman við
það.
Þegar þetta hefir verið hrært vel
saman, er það líkast deigi. Er það
nú flutt á færiböndum í gegn um
kaldan loftstraum og inn í hnoð-
unarvélarnar. Síðan fer það í aðrar
vélar, sem fletja það út í kökur,
um 18 þumlunga breiðar og 2
þumlunga þykkar. Og enn fer það
inn í aðrar vélar, sem skera kök-
urnar í lengjur og teygja úr þeim
þangað til þær eru hæfilega þykk-
ar. Þá taka við aðrar vélar sem
skera lengjurnar sundur í búta,
eins og jórturleðrið er þegar það
kemur til kaupanda. Síðan er
stráð sykri á þetta, svo að töflurn-
ar loði ekki saman, og sykurinn
bætir einnig bragðið. Þá eru töfl-