Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1962, Blaðsíða 11

Framh. af bls. 1.
Giottos og takmörk. Og enn í dag nærist
listin á þessum lágu hvötum mikil-
mennskunnar, jafnvel aumkunarverðir
gagnrýnendur reyna að pota iðju sinni í
(hásæti listarinnar. Þegar ég nú hripa
niður þessi orð dettur mér í hug það sem
Kjarval sagði í útvarpi fyrir skömmu.
Hann var spurður um afbrýðisemina
og hann svaraði eitthvað á þá leið, að
hún væri fylgifiskur listarinnar; og
hann tók líkingu af biðkollunni, þar
sem hún stendur í túninu og unir vel
hag sínum í sól og kyrrð, og uggir ekki
að sér, en þá allt í einu kemur vind-
stroka og feykir af henni fræjunum.
Það er ekki lítil ástæða til að vera
á verði og afbrýðisemin er einn þeirra
varðturna, sem bezt gefast í strefinu
um frægðina.
En hver var nú eiginlega þessi heilagi
Franz, sem höndlaði frægðina með auð-
mýkt hjartans eina að vopni? Hann var
sonur auðugs kaupmanns í Assisi, fædd
ur í september 1182 og alinn upp í eftir
læti og auðlegð; í æsku uppvöðslusam-
ur æringi og dreymdi um að verða
riddari og trúbadúr; gerðist hermaðuir
og lenti í fangelsi; var sleppt aftur en
lét sér ekki nægja að vera innanbúðar
í krambúð föður síns; nýkominn heim
úr herför mdssti hann Hfsgleði sína,
gerðist vinur smælingja og gekk um
betlandi; sagðist jafnvel vera riddari
Krists. Þá var foreldrunum nóg boðið
og faðir hans hætti að kannast við
sinn glataða son; eftir það lifði hann í
einveru, einn af lærisveinum Jesús
Krists, bænheibur og auðmjúkur en
stoltur fyrir hönd sinnar kröfuhörðu
kirkju; 27 ára gamall hafði hann gefið
guði hjarta sitt og gifzt frú Fátækt; 1
sambúðinni við hana eignaðist hann
frið og hamingju, sem hann hafði ekki
áður þekkt. Innan ekki langis tíma fylgdi
Franz hópur hollra lærisveina og nú
stofnaði hann reglu Franciskusarmunk-
anna, undir kjörorðinu: Far burt og sel
eigur þínar og gef fátækum. Bræðurnir
áttu ekki að lifa innan klausturmúra,
heldur ganga um meðal fólksins, betla
og prédika Orðið. Þetta var nýjung inn-
an kaþólsku kirkjunnar og sýnir, hve
sveigjanleg hún var og ginkeypt fyrir
öllu því, sem gat komið málstað hennar
að gagni, að hún viðurkenndi regluna
fljótlega og útbreiddi áhrif hennar eftir
föngum. Sú hugsun sem blés heilögum
Franz í brjóst prédikunargleði og auð-
mýkt andspænis guðs fyrirmælum náði
einnig út hingað til fslands, eins
og sjá má af ævi og störfum Guð-
mundar biskups góða. f ævisögu
hans segir Arngrímur ábóti Brandsson,
að biskup hafi verið „fátækra faðir og
volaðra viðurhjálp. Því rennur nú flokk
um það auma fólk með þvílíkri kvein-
an: „Hvað mun af oss verða? Hver mun
oss hugga?“ Nú er þess manns hold
hulið mold, er oss fæddi, huggaði og
Assisi
klæddi með sínu huggæði og eigi varð
um aldur í því fundinn, að hann fyrir-
liti fátækan mann. Fyrir vora skuld
þoldi hann hungur og kulda, ónáð og út
legð, hatur og harmkvæli, grimmd og
ágang sinna óvina, því að hann var
styrking veikra og vanmáttugra, efling
ekkna og faðir föðurlausra, huggan
harmþrunginna, snauðra og sælla. Hver
fannst honum miskunnsamari og
hreinni, lítillátari og mildari? Hver hitt-
ist honum staðfastari í góðum verkum
og hugarkrafti og sönnu þolinmæði?“
Þessi orð gætu verið eins konar .-ftir-
mæli um heilagan Franz. íslendingar
fylgdust vel með því sem gerðist á
Ítalíu og leituðu í mörgu fyrirmynda í
páfagarði. Sést þessi áhugi á móður-
kirkjunni í Róm glögglega í kafl-
anum um Innocentius páfa í
ævisögu Guðmundar biskups. Og
enginn vafi leikur á því, að þessi ölm-
usuríki biskup hafi kynnzt lífi heilags
Franz nákvæmar en margur hyggur
og eignazt sterkari fyrirmynd í honum
en flestum öðrum, þó eldri hafi verið.
Á öðrum tug 13. aldar þótti heil-
agur Franz dæmigerður fulltrúi Krists
á þessari jörð og svo sterkt hafa fræði
menn jafnvel tekið til orða að fullyrða,
að með betlimunkareglu hans hafi
kristindómurinn raunverulega haldið
innreið sína í kaþólska kirkju.
Nú var förinni haldið áfram og ekið
niður hlíðarnar og eftir sléttlendi til
Rómar. Á þessari leið eru beztu þjóð-
vegir sem ég hef farið, enda eru ítalir
stoltir af þeim. Bílþernan jók á ánægj-
una, með skrafhreyfni og skemmtileg-
heitum, falleg stúlka sem sagðist hafa
gaman af að umgangast útlendinga.
Hún talaði ensku ágætlega, var aug-
sýnilega vel menntuð og hafði á tak-
teinum margvislega vitneskju um bók-
menntir og listir, ágætur fulltrúi þess
bezta í ítalskri æsku, glöð og hispurs-
laus og ófeimin. Þegar við ókum inn
í Rómaborg, benti hún okkur á utan-
ríkisráðuneytið og nokkrar aðrar bygg
ingar og sagði hvellum rómi, að þessi
hús hefðu verið byggð á stjórnarárum
Mussolinis, eins og margt annað. Hún
var hreykin af þessum modernisma í
ítalskri byggingarlist, enda mátti hún
vera það, því hann fellur einstaklega
vel inn í gamalt umhverfi. Þegar við
vorum í Perúgía, sem einnig er hæða-
þorp í Appeníafjöllum, sagði hún okkur
að þar væri einn þekktasti háskóli Ítalíu
og væri einkum ætlaður útlendingum.
Henni var ekki heldur nein launung á
hlutverki Mussolinis í vexti hennar
og viðgangi. Nú er _ „Stalíns-
tímabilið“ í síðari tíma sögu ítala nógu
fjarlægt til að æskan geti talað um
fasistana eins og ekkert sé, án þess að
roðna fyrir hönd menningar sinnar, sögu
og listar. Ég spurði stúlkuna, hvar
ítalska væri bezt töluð í landinu. Hún
svaraði: „í Flórens, þar er allt bezt,
eins og þér hafið séð. Þar eru falleg-
ustu kirkjurnar og mestu listaverkin.“
Ég játti því, en varð að viðurkenna að
við höfðum ekki dvalizt nógu lengi I
þessari frægu borg. „í Flórens hefur
aldrei verið töluð vúlgare," bætti hún
við með fyrirlitningu og hvítu brosi. „En
hvaðan eruð þér?“ varð mér á að
spyrja eins og hver annar nærgöngull
útlendingur. Þá hló hún hátt og sagði, af
því hún var ekki illa upp alin: „Ég er
auðvitað frá Flórens!" Þar með var mál-
ið útkljáð. ítalir, þessi yndislega, glaða
og menntaða þjóð, óttast ekki stolt sitt
og virðingu. Það átti ég eftir að reyna
síðar, þegar geðugur ítali tók mig tali
í járnbrautarlest og spurði hvaðan ég
væri. „Ég er Skandinavi," svaraði ég.
„Nú, já, en frá hvaða landi?“ „Ég er
frá íslandi." „Já,“ sagði hann, „mér
er sagt það sé ekkert kalt þar, þið
hafið Golfstrauminn."
Ég varð undrandi á þessari menntun
og losnaði undir eins við minnimáttar-
kennd þessa norræna þrönglyndis, sem
lúrir í brjóstinu á manni eins og fiskur
undir steini, og ég fór að tala við hann
um alla heima og geima, svo kom að txú-
arbrögðunum: „Eruð þið kristinnar trú-
ar eða prótestantar? “ spurði hann, eins
og þessi orð rynnu sjálfsögð og eðlileg
frá hreinu kaþólsku hjarta hans. Ég
hrökk við. „Við erum Lútherstrúar,"
sagði ég. „Jó, það er rétt,“ sagði hánn,
„alveg rétt.“ „Og við teljum að við séum
kristnir," bætti ég við.
Þá brosti hann, en kurteislega.
Ítalía og Paradís
„Italia terra est.“ Þannig upphófst eitt
af pyntingartækjunum í Mennaskólan-
um, Ítalía heitir land. í mínum eyrum
þessi orð nú eitthvað svipað því
og þegar ég las í fyrsta skipti byrjun-
ina á Mósesbók: „í upphafi skapaði
guð himin og jörð.“
Ítalía á eitthvað skylt við Paradís.
Norðurlandabúinn trúir því ekki, a8
jafnyndislegt land geti verið til. En svo
einn góðan veðurdag stendur hann í
sporum Dantes og þá þarf ekki að sök-
um að spyrja: hugboðið um paradísina
verður blákaldur en ótrúlegur veruleiki.
Að koma til Ítalíu er eins og vakna á
nýju tilverustigi, þar sem þúsund ár
eru einn dagur og einn dagur þúsund ár;
þar sem allt fléttast saman í órjúf-
andi heild, tími, saga og listir; þar sem
maður stendur andspænis listaverkum,
sem Cæsar horfði á eða styður sig við
múra Colosseum, gengur eftir Via Sacra
eins og Ágústus keisari, eða undrast til-
gangsleysið við bein hinna fyrstu
kristnu manna í katakompunum. Um allt
þetta hafa verið ritaðir þykkir doðrant-
ar, margar blaðagreinar. Það er ekki
hlutverk blaðamanns að bera í bakka- -
fullan lækinn, en hann getur eins og
aðrir hrifizt, orðið viðkvæmur og látið
hlæja að sér: „Eilífð, eilífð, orð á manns
ins tungu, andans bæn við dauðasporin
þungu. . . .“ Á þessum slóðum fann
Einar Benediktsson að tíminn er ein-
ungis svipstund sem aldrei líður. Ein-
hvers staðar hér stendur húsið, sem
Markús Árelíus fæddist í, eða var það
Tíberíus; og hér er timbur úr krossi
Krists og heimili þess manns, sem hugð-
ist endurreisa hið forna keisaraveldi á
þessari öld óg fór herför til Abbesíníu
vegna þess Cæsar hafði átt skemmtilega
daga í Egyptalandi; hér talar fólk um
árið 41 f. Kr. eins og íslendingar um
síld og deyfilyf. Við göngum um Róma
borg og hlustum á lýsingar á kirkjum og
listaverkum, heyrum síðan óminn af
þessum orðum, eins og suð í eyrum alla
tíð; jafnvel er bent á villur Silvönu
Mangani og Elísabetar Taylor og hefði
maður þó haldið að af nógu væri að
taka.
Þegar við skoðuðum Forum Roman-
um vorum við einungis fjögur saman og
fengum leiðsögumann á staðnum: gaml-
33. tölublað 1962
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS H