Lesbók Morgunblaðsins - 03.10.1965, Blaðsíða 10

SIGGI SIXPENSARI
1) Það er dálítið gott á sjónvarpinu í kvöld, elskan! 2) Þér get-
ur ekki verið alvara! — 3) Ha! Dáldið gott á sjónvarpinu!
Það hefur ekki verið neitt gott þar í lan .... 4) Nei, sko.
Henui v a r alvara!
Saga
The Fassion of Peter Abélard.
Margaret Trouncer. Heinemann
1965. 25/—.
Þetta er skemmtueg bók, höf-
undurinn lifir sig inn í þa iöngu
Jiðnu tíma og gefur ágæta mynd
af ástríðuhita og harmi þessara
löngu liðnu persóna. Pétur Abél-
ard skólaspekingur var uppi-frá
1079 til 1142, hann er einn af
stofnendum háskólans í París.
Aðalrit hans er „Sic et Non ‘, sam
safn úr ritum kirkjufeðranna, og
„Historia calamitatum". sem er
nokkurs konar ævisaga. Ást
Abélards og Heloise birtist í bréf-
um þeirra, sem eru talin til fræg-
ustu verka bókmenntasögunnar.
Ömurleg örlög ollu því, að þau
hlutu að skilja. Abélard gerðist
munkur um tíma í St. Denis, en
tók aftur að prédika og kenna,
Heloise gerðist nunna og varð síð-
ar abbadís. Örlög þeirra hafa ork-
að mjög á skáld oc listamenn, en
saga þeirra verður alltaf fegurst
skráð í bréfunum. Kenningar
Abélards voru litnar hornauga af
ýmsum kirkjunnar mönnum á sín-
um tíma, og sumar þeirra dæmdar
villukenningar fyrir tilstuðlan
þess blessaða Bernharðs frá Clair
vaux
Sámtliche Werke. Eduard Mörike.
Herausgegeben von Herbert G.
Göpfert. 3 Aufl. Carl Hanser Ver-
lag Milnchen 1964. DM 26.—.
Mörike fæddist 1804 og lézt í
Stuttgart 1875. Hann las guð-
fræði og var skamman tíma starf-
andi sóknarprestur, stundaði
kennslu og blaðamennsku. Hann
var enginn hamingjumaður í
einkalífi sínu, og með aldrinum
einangraði hann sig meir og meir
írá öðru fólki. Hann er eitt ljóð-
rænasta þýzka skáldið, varð bæði
fyrir áhrifum frá Goethe og ró-
kókótímunum og rómantíkinni,
Áhrifa fornskáldanna gætir einn-
ig í skáldskap hans, og ýmislegt
í ljóðum hans minnir á þjóðkvæð-
in. Hann tengir á vissan hátt
Goethe og skáldskap síðari hluta
19. aldar. Frægustu rit hans í
óbundnu máli eru „Mozart auf
der Reise nach Piag“, frá 1856
og „Maler Nolten". sem er til í
tveim gerðum, sú fyrri frá 1832,
og önnur gerðin gefin út 1887-88,
ófullgerð. Hann samdi frásögur
og ævintýri og þýddi nokkuð
latneska og grfska höfunda.
Carl Hanser útgáfan hefur und-
anfarið gefið út heildarverk
ýmissa þýzkra klassíkera 1
smekklegum og vönduðum út-
gáfum. Útgefandinn hefur borið
saman texta þeirra útgáfa, sem
höfundur sá sjálfur um, og að
öðru leggur hann til grundvallar
vönduðustu útgáfur að þcssari
heildarútgáfu Mörikes Auk þess
hefur forlagið gefið út teikning-
ar skáldsins. Georg Brítting ritar
eftirmála. Athugagreinar og reg-
istur fylgja. Alls er bókin 1511
blaðsíður.
The Early Cliristian Church. J.
G. Davies. History of Religion.
Weidenfeld and Nicolson 1965.
50/—.
Það eru nú komin út sex bindi
í þessum bókaflokki um „Hist-
ory of Religion", þar á meðal er
saga norrænna trúarbragða
„Myth and Religion of the North“.
eftir Turville-Petre. Þetta rit
fjallar um upphaf kristninnar,
hefst með sögu Krists og nær
fram á fimmtu öld. Kirkjusagan
er mjög mikill þáttur heimssög-
unnar. Þetta er saga hinnar
stríðandi kirkju, höfundurinn er
prófessor í guðfræði við háskól-
ann í Birmingham og er höfund-
ur margra bóka um frumkristn-
ina og ýmis guðfræðileg við-
fangsefni. Saga kristni og kirkju
er margslungin og mjög yfir-
gripsmikil. Saga kristninnar
verður ekki sögð án tengsla við
þjóðfélagslega, efnahagslega og
pólitíska sögu þeirra tíma, þegar
þessi trúarbrögð taka að grafa
um sig. Höfundur fer þá leið, að
skipta bókinni í kafla eftir tíma-
bilum og skiptir hverjum kafla
í þætti, þar sem hann ræðir um-
hverfið. heimildir um viðburð-
ina, trúarþréunina og þjóð-
félagsástand. Fyrsti hluti bók-
arinnar er inngangur og yfirlits-
kafli, en hinir kaflarnir skiptast
í framanskrifaða þætti. Uppruni
kristninnar er og hefur verið
deiluefni og verður það líklega
framvegis, höfundur ber hér
fram sínar skoðanir og styður
þær þcim heimiidum, sem hann
veit sannastar. Heimildir hans
eru Biblían, kirkjufeðurnir og
sagnfræðingarnir frá þessum
tíma auk fjölda annarra og nýrri
rita. Þetta rit er öðrum þræði
veraldarsaga og lista og bók-
menntasaga. því að þegar kemur
fram á aldir, verður einkum
myndlistin í mjög nánum tengsl-
um við kirkjuna, miðaldalistin er
fyrst og fremst kirkjulist. Bókin
er ætluð bæði fræðimönnum og
leikmönnum, ýtarlegar heimildar-
slcrár fylgja svo og bókaskrá og
efnisyfirlit. Tólf myndasíður
fylgja bókinni. Það hafa komið
út tvö bindi í þessu ritsafni um
kristnina, það eru „Eastern
Christendom" eftir N. Zernov og
„Anglicanism in History and
Today“, eftir J. W. C. Wand.
Þetta rilsafn verður að öllum lík-
indum eitt megin safnið um þessi
efni á ensku, ásamt Pelican
kirkjusögunni sem er að koma
út. Kirkjusaga Fliches og Martins
er skrifuð frá kaþólskum sjónar-
miðum, og hafa til þessa komið
út 18 bindi, hún er gefin út á
frönsku. Það er ýtarlegasta kirkju
sagan sem nú er á markaðnum.
Vísindi
Pcnguin Science Survcy 1965 A
and B. Edited by Arthur Garratt,
S.A. Barnett and Anne McLaren.
I-II. Penguin Books 1965. 15/—
Þessi bindi fjalla um nýjungar
í vísindum. Fyrra bindið fjallar
um efnisheiminn og tækni í iðn-
aði og fjarskiptum. Síðara bindið
um manninn og þær greinar vís-
inda sem beita má til rannsókna á
vissum hlutum eiginda hans.
Þetta eru einkar fróðlegar bæk-
ur. Höfundarnir eru sérfræðingar
hver í sinni grein og nöfn þeirra
eiga að vera trygging fyrir vönd-
ugleika greinanna sem þeir rita.
Myndir fylgja varðandi efnið og
tuttugu og þrjár myndasíður,
einnig fylgja heimildaskrár.
Jóhann Hannesson:
ÞANKARÚNIR
EFTIR síðari stórstyrjöld rituðu ýmsir menn í Evrópu bækur
um náttúruréttinn. Nokkrar af niðurstöðum þeim, er menn
komust að, voru dregnar saman í verki, sem ber heitið: „Die
triumphale Wiederkehr des Naturrechtes". Þetta má þýða á
vort mál: Sigursæl endui-koma náttúruréttarins. Á ráðstefnu,
sem hér var haldin með fræðimönnum erlendum sl. sumar, var
einnig nokkuð að þessu vikið, enda er hér um að ræða merk-
an menningararf.
Á fyrsta ári í háskóla geta stúdentar í meginatriðum lært
hvað náttúruréttur er, hafi þeir ekki lært það áður. Fyrstu
drög að náttúrurétti er að finna í mjög fornum hugsjónaheim-
ildum mannkynsins. í fornöld voru náttúruréttar-hugmyndir
einna ljósast fram settar hjá Stóuspekingum. — En á vorum
tímum hefir verið lögð megináherzla á hinn svonefnda „pósi-
tiva“ eða sögulega rétt, sem breytist með tíðum og tímum.
Rétturinn er þá einkum fólginn í lögum og reglum, sem lög-
gjafar, stjórnendur og dómstólar setja og þjóðfélögin geta
síðan fellt úr gildi að eigin geðþótta þegar löggjöfunum finnst
það við eiga. Þannig gerð lög eru auðvitað nauðsynleg þegar
þjóðfélög breytast ört og mannlifið færist inn á ný svið. Lög
um flugmál verða nauðsynleg þegar flugvélar koma til sög-
unnar. Skattalögum er stöðugt verið að breyta, eins og kunn-
úgt er. Breyta mætti einnig lögum um áfengi og meðferð
skotvopna, og mörg önnur dæmi mætti nefna.
„Gagnstætt þessu er náttúruréttur almennur og skilyrðis-
laus, hann er eilífur og óumbreytanlegur, af því að hann grund-
vallast á skynseminni (LOGOS). Á síðari tímum hefir náttúru-
rétturinn verið hugsjón, sem borið hefir aðrar hugsjónir, t.d.
í hugsun Ludvig Holbergs; hann liggur einnig til grundvailar
„Mannréttindayfirlýsingu" Sameinuðu þjóðanna". (E. Skard:
Filosofien i Oldtiden, bls. 120). Með þessum fáu orðum gerir
mætur fræðimaður grein fyrir hugtakinu eins og það var þegar
í Stóuspekinni. í kennslu er þetta útfært mikiu nánar, raktar
eru hugsjónaiegar línur og hliðstæður, einnig í fornmenntum
Kínverja og síðast, en ekki sízt, verður að ræða þær mörgu
spurningar, sem hljóta að myndast í hugum manna í sambandi
við svo veigamikil frumatriði menningarinnar.
Margir hugsuðir benda á náið samband á milli náttúruréttar
og kenningar ísraelsmanna og kristni um lögmál Guðs. Guð
setur lögmál því, sem hann hefir skapað, bæði manninum og
öðru í náttúrunni, og þess vegna fylgja mannlífinu ákveðin
lögmál, sem ber að virða til þess að lífið leysist ekki upp í bar-
áttu allra gegn öllum.
Spyrja má hvort það skipti máli hvort til sé einhver stofn
af eilífu, óumbreytanlegu lögmáli, sem öllum ber að hlýða
(nomos, fýsis), eða einungis breytileg lög, sem menn setja að
eigin geðþótta og breyta að eigin óskum (tesis). Þessi spurning
knúði á eftir síðari styrjöld, þótt tilefnin hafi oft verið ærin
áður. Er til nokkur glæpur gegn mannkyninu ef ekki er til lög-
mál (nomos), sem tekur til mannkynsins alls? Sé ekkert slíkt
lögmál til, þá er ekki hægt „með neinum rétti“ öðrum en eigin
geðþótta að ásaka harðstjóra, Hitler, Stalín, Timur Lenk og
marga þeirra líka, fyrir rangláta mannmeðferð. Það var m.a.
út frá kringumstæðunum eftir síðari stórstyrjöld, að menn tóku
náttúruréttinn til nýrrar athugunar. Það voru ekki sízt kaþólsk-
ir og reformertir hugsuðir, guðfræðingar og aðrir, sem hér
voru að verki.
Erfiðleikar eru margir í sambandi við hugsun og umræður
um þessi mál. M.a. spurningin um hvernig náttúruréttur sé
þekkjanlegur, en því svöruðu Stóuspekingar að skynsemin
kæmi því til vegar að allir menn gætu skilið hann, þar eð þessi
réttur væri í samræmi við manneðlið. Þá er nafnið einkenni-
legt í vorum eyrum og a.n.l. misvísandi, því ekki var talið að
þessi réttur hefði gildi í náttúrunni utan mannheimsins. Sam-
hiiða hugtak var humanitas, mennska, mannúð og betra heiti
væri mannúðarréttur, enda köllum vér ávexti hans almenn
mannréttindi nú á dögum. Spurning er einnig hversu túlka
beri náttúruréttinn, þar eð vitað er að hann hefir oft verið
rangtúlkaður. Og síðast, en ekki sizt: Að hvaða marki stefn-
ir hann?
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
31. tbl. 1965