Lesbók Morgunblaðsins - 03.07.1966, Blaðsíða 6

Á Þykkvarbæjarklaustri, þar sem Bjarni „höldur“ bjó, stendur kirkja nú ein húsa eigi allskammt frá bæjum. Tví-
býli var á klaustrinu og stóðu báðir bæirnir á sama hlaðinu unz Oddur Brynjólfsson flutti bæ sinn drjúgum spöl vest-
•ar. Það var nálægt 1910. í hinum bænum bjuggu seinast Sveinn Jónsson frá Hlíð og Hildur Jónsdóttir Brynjólfssonar
frá Klaustri. Móðir hennar var Sigurveig, dóttir Sigurðar Nikulássonar og Rannveigar Bjarnadóttur er fyrr getur. Þau
Sveinn og Hildur voru síðustu búendur heima á Klaustrinu, fluttust þaðan 1945.
Á allra heilagramessu, 2. nóv. 1958, var vígt minnismerki um hið forna klaustur. Var það reist þar sem bærinn hafði
staðið. Héraðsfundur Vestur-Skaftafellsprófastsdæmis hafði forgöngu um gerð minnismerkisins i samráði við þjóð-
minjavörð, en Alþingi veitti fé til fram kvæmdarinnar.
Minnismerkið er steindrangur mikill. Á hann er höggvinn grískur kross og þessi áletrun:
Til minja um klaustrið í Þykkvabæ 1168-1550.
Meðfylgjandi mynd var tekin, er minnismerkið var afhjúpað. Það gerði sóknarprestur, sr. Valgeir Helgason í Ásum,
sem flutti frumort ljóð við það tækifæri.
Bóndinn sá var
í fyrsta kafla frásagnarinnar um presta og
kirkjur í Reynisþingum (Lesbók 1. tbl. 1966),
var kona sr. Magnúsar Hákonarsonar i Vík
sögð I’liríöur Jónsdóttir frá Pykkvabæjar-
klaustri. En átti að vera Þuríður Bjarnadóttir,
Jónssonar frá Þ.b.kl.
Foreldrar Þuríðar voru Bjarni Jónsson frá
Eystri-Dal i Fljótshverfi og Sigríður Gisla-
dóttir, Þorsteinssonar frá Geirlandi.
Um Bjarna og Jón bróður hans er eítir-
farandi frásaga í sagnaþáttum Brynjólfs frá
Minna-Núpi:
„B ræður tveir eru nefndir Jón og
Bjarni Jónssynir, ættaðir úr Öræfum.
Þeir reistu báðir bú að Geirlandi á
Síðu og kvæntust og áttu tvær dætur
Gísla bónda í Arnardrangi. Hét Ragn-
hildur kona Jóns en Sigríður kona
Bjarna. Báðar voru þær efnilegar,
hraustar og heilsugóðar, greindar vel
og þóttu hinir beztu kvenkostir. Menn
EFTIR SÉRA GISLA
BRYNJÓLFSSON
þeirra voru og miklir menn að ráði
og dáð. Þeir byrjuðu búskap með litl-
um efnum, höfðu eigi hjú nema eina
vinnukonu báðir, og í öllu höfðu þeir
félagsskap. Þeir vildu hafa selför um
sumarið og byggðu um vorið sel upp
með Geirlandsá þar sem hún kemur
ofan úr heiðinni. Þar heitir Garnagil.
Tildrög þess örnefnis eru sögð þau, að
eitt sinn fyrir löngu hafði þar orðið
það slys, að mannýgur graðungur hafi
orðið stúlku að bana og hafi garnirn-
ar úr henni verið um horn hans er
menn komu til. Konur þeirra bræðra
voru í seli um sumarið. Og er þær
voru þangað farnar skiptu þeir bræð-
ur með sér verkum. Fór Bjarni kaup-
staðarferð fyrir báða en Jón tók til
sláttar fyrir báða. Vinnukonan átti að
raka eftir honum fyrir báða. Kenndi
hún sér einskis meins er hún gekk út.
En er hún tók að raka þótti henni
undarlega við bregða. Henni heyrðist
hrífudrátturinn sem hljóð, og það svo
skerandi og sterkt að henni fannst sem
höfuðið á sér ætlaði að klofna. Fór hún
inn, og lagðist fyrir og sofnaði. Þá
dreymdi hana, að kona kæmi að henni
heldur reiðileg og mælir: „Þú skalt
gjalda húsbænda þinna fyrir umrótið
sem þeir gerðu í Garnagili. Á þeim
sjálfum get ég ekki hefnt, því að á
Bjarna vinnur ekkert nema járnið, en
Jón er fæddur í sigurkufli og skírður
i messu. Hefndin skal koma niður á þér
og áð nokkru leyti á konunum þeirra".
Þá er stúlkan vaknaði, sagði hún Jóni
draumirin. Var hún þá fárveik, lá nokkra
dag og dó síðan. Eigi þótti konunum
gott í selinu, þóttust verða fyrir ýms-
um dularfullum glettingum. Og þó þær
væru kjarkmiklar að eðli, þá urðu þær
þó srnám saman hræddar, og þá er
heim var flutt úr selinu voru þær
orðnar svo úrvinda, að þær náðu sér
aldrei aftur. Hvorug þeirra þorði að
vera á Geirlandi áfram. Fluttu þeir
bræður þaðan vorið eftir. Fór Bjarni
að Þykkvabæjarklaustri og er hann
úr sögunni“.
E ins og fyrr segir, voru þeir bræð-
ur úr Fljótshverfi, en ekki úr Öræfum
eins og Brynjólfur telur. Ekki fóru þau
Bjarni og Sigríður beint frá Geirlandi
niður í Álftaver, heldur að Skaftár-
dal á Síðu og þær fæddist Þuríður
dóttir þeirra árið 1816. Árið eftir flutt-
ust þau svo með 8 börn sín að Þykkva-
bæjarklaustri og bjuggu þar upp frá
því.
Þau eignuðust a.m.k. 11 börn. Skulu
þau talin hér eftir aldri:
1. Jón, bóndi á Varmá og Vilborgar-
koti í Mosíellssveit, faðir Jóns hrepp-
glaður
stjóra í Vestmannaeyjum.
2. Oddur, dó ungur.
3. Einar, bóndi í Hrífunesi, faðir sr.
Bjarna á Mýrum.
4. Jón yngri, dó 25 ára.
5. Gísli, bóndi í Rimhúsum undir
Eyjafjöllum.
6. Sigurður eldri, mun hafa dáið ung-
ur.
7. Þuríður, kona sr. Magnúsar Há-
konarsonar.
8. Guðrún, mun hafa dáið ung.
9. Bjarni bóndi á Þykkvabæjar-
klaustri.
10. Sigurður bóndi á Hömrum á Mýr-
um í Hornafirði, faðir Jóns bónda á
Fornustekkum, föður Vilmundar land-
læknis.
11. Rannveig kona Sigurðar Nikulás-
sonar á Þykkvabæjarklaustri. Þau voru
íoreldrar Bjarna skrifstofustjóra Sjálf-
stæðisflokksins.
Sigríður Gísladóttir andaðist 7. júlí
1829. Fjórum dögum síðar var búið
skriíað upp og um haustið fóru skipti
fram, svo að börnin gætu fengið móð-
urarí sinn.
Alls var búið virt á 563 ríkisdali
að frádregnum skuldum. Hafa það ver-
ið a.m.k. 50-60 kýrverð, svo að sjá má,
að hér var efnaheimili á þeirrar tíðar
mælikvarða. Til fróðleiks skal hér birt-
ur „lóðseðill“ Þuríðar Bjarnadóttur:
Hennar fatnaður 13 rd. 26 sk., blár
klæðisniðurhl. 2 rd . . . .15 rd. 26 sk.
Vaðmálshempa með flosborðum.......
1 rd. 48 sk.
Sex ær með lömbum til 10 rd.......
10 rd.
Brúnt mertryppi tveggja vetra ....
3 rd. 48 sk.
Veturgamall tarfur .... 4rd.
Einskeftu skyrta 63 sk. og oftalið á Jóns
y. lóðseðli ...... 74 sk.
Alls 35 rd. 4 sk.
Þessi var þá heimanmundurinn, sem
bóndadóttirin fró Þykkvabæ í Veri kom
með í búið, er hún giftist Magnúsi Há-
konarsyni.
T il marks um það, að vel og
snyrtilega hefur verið búið á Þykkva-
bæjarklaustri er þessi saga um Einar
umboðsmann í Kaldaðarnesi í íslenzk-
um sagnaþáttum og þjóðsögum:
„Einar var staddur úti fyrir Lefoliis
verzlun á Eyrarbakka. Þetta var á há-
lestum og var hann þar á gangi innan
um hesta, menn og farangur. Þar voru
meðal annars bundnir baggar á 6 hesta,
er lágu í röð, svo að teyma mátti hest-
ana í gegnum, er upp yrði látið. Voru
þetta allt hærusekkir bundnir með lýs-
iseltum ólarreipum, og vandlega irá
öllu gengið. Einhvern mann bar þar
að, er leit yfir farangur þennan og
mælti síðan: „Hver skyldi eiga þennan
myndarlega umbúnað“? Einar umboðs-
maður svaraði skjótlega: „O, þetta eru
allt mín plögg. En hvar eru nú strák-
arnir að fara að drífa þetta af stað“?
— Sagt var, að hinir uppbúnu baggar
hefðu verið frá Þykkvabæjarklaustri1.
E r Bjarni á Þykkvabæjarklaustri
missti konu sína, var hann innan við
fimmtugt. Hann hélt áfram búskap og
kvæntist aftur. Seinni kona hans var
ekkja, Ólöf Teitsdóttir frá Seli við
Reykjavík. Hún var systir mad. Matt-
hildar í Hörgsdal.
Bjarni andaðist á Þykkvabæjar-
klaustri 19. júlí 1852 „af apoplexi“.
Hann mun jafnan hafa verið talinn
vel búandi, gestrisinn og góður heim
að sækja. Um hann var kveðin þessi
vísa: (Höf. ókunnur).
Að Þykkvabæjarklaustri um kvöld
kom ég ferðamaður,
Drottinn blessi Bjarna höld,
bóndinn sá var glaður.
Hagalagöar
HRÆDDUF. KAUPMAÐUR.
Árin 1751-53 var Jón Steingríms-
son, síðar á Frestbaikka, djákn á
Reynistað hjá Jóni klausturhaldara
Vigfússyni. „Síðasta sumarið þá
hann lifði“, segir sr. Jón í ævisögu
sinni, „fór ég með honum í kaup-
stað (Hofsós?). Þá var þar kaupmað-
ur Tomas Windekilde, er síðar varð
einn ráðherra. Þá hann vildi ei taka
prjónles hans (klausturhaldarans)
rykkti hann korða, óð að kaup-
manni og ætlaði að reka hann í
gegn. Ég hljóp þá á milli og nóði
af honum korðanum, en kaupmaður
féll í ómegin niður af hræðslu, og
síðan kom ég á svoddan friðstill-
ingu milli beggja, að hér varð ekki
meira af talað.
(Sr. J. Stgr.: Ævisaga).
MEÐ EÐA ÁN MANNANNA
Hve þung er jörðin? spurði lítill
drengur í 1. bekk. Kennslukonan gat
ekki svarað því á stundinni en greip
til hins gamla, góða ráðs og sagði:
Þetta er merkileg spurning. Eigum
við að vita hvort nokkur verður bú-
inn að finna svar við þessu á mong-
un? Svo fór kennslukonan í bóka-
safnið og fann þar eftir nokkra leit
hið rétta svar. Næsta dag spurði hún
börnin hvernig þeim hefði gengið.
Enginn gaf si-g fram svo að kennslu-
konan sagði þeim svarið. Eftir
nokkra stund rétti sami drengurinn
og spurt hafði daginn áður upp hönd-
ina og sagði: „Er það með mönnun-
um eða án þeirra?“
(Ileimili og skóli),
(Readers' Digest).
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
3. júií 1966