Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1966, Blaðsíða 12

Moctezuma minntist þess nú, að á und-
anförnum árum höfðu undarlegir hlutir
gerat í ríki hans. Flóð hafði komið í
vatnið, sem höfuðborgin var reist á. Hús
höfðu sökkið. Guðshús höfðu brunnið.
Teikn höfðu sézt á himni. í austri hafði
sézt skær, þríhyrnd stjarna dögum sam-
an.
Moctezuma var einvaldur í stærra ríki
en nokkur forfeðra hans. Her hans var
ósigrandi. Þegnar hans elskuðu hann.
Góðæri og snjöll stjórn hafði gert lífs-
hagi landsmanna betri en áður. En nú
spáðu vitrir menn falli Aztek ríkisins.
Þunglyndi herjaði á hinn vitra konung.
Hann fann á sér, að stórtíðindi voru í
aðsigi. En hann gat ekki gert sér grein
fyrir því, hvernig þau myndi bera að,
eða hvaðan. Kæmu þau kannske úr
austri? Var Quetzalcoatl að koma á ný?
2.
A föstudaginn langa (21. apríl)
árið 1519 lagði að landi þar sem nú heit-
ir Veracruz hópur spánskra hermanna
undir stjórn Hernando Cortés, hertshöfð-
ingja, landkönnuðar, stjórnmálamanns,
r-æðusnillings, menntamanns — kristina
frá kaþólskum Spáni — sannkallaður
„conquistador", landtvinningamaður í
þess orðs fyllstu merkingu. Cortés var
rauðskeggjaður, sterkur sem fíll líkam-
lega, og óbugandi andlega. Hann var
sendur af Velázques, landsstjóra ó Kúbu,
til að kanna ströndina, og verzla við
íbúana, h-var sem því varð við komið.
í her hans voru 555 manns og 16 hest-
ar. Hann hafði tíu skip fyrir landi. Hóp-
urinn bjó um sig á sendinni ströndinni
og beið átekta. Innan skamms komu upp
veikindi meðal mannanna, Malaría ásótti
flesta og drap 30 manns. Skorkvikindin
ærðu menn. Vatnið var ódrekkandi.
Brátt vildu allir fara — annað hvort
sigla á haf út, eða freista gæfunnar
lengra inn í landinu.
Á meðan bárust fregnir til eyrna
Moctezuma um undarlegar mannverur á
ströndinni. Hann leitaði á náðir guða
sinna um vizku. Var þetta Quetzalcoatl
ásamt mönnum sínum? Eða voru þetta
mannverur, komnar til að kollsteypa
veldi hans? En þar sem guðirnir vörðust
allra svara, ákvað Moctezuma að múta
þessum ókunnu gestum á brott. Hann
sendi til strandar hlaðnar lestir af dýr-
indis gjöfum ásamt nokkrum mælskustu
mönnum í ríkinu, sem höfðu það hlut-
verk að fá gestina til að hypja sig á
brott.
Tungumái 'hefðu getað orðið viðskipt-
um Aztekana og Cortés Þrándur í Götu,
en eins og alltaf, var heppnin með
Oortés. Hann hafði í föruneyti sínu und-
urfagra ambátt, Malindhe, sem hann
hafði þegið að gjöf frá Tabaska höfð-
ingja á íyrri leiðangri sínum. Hún sté
nú fram, og sneri máli Aztekanna fyrir
Cortés. Þeir lögðu fram gjafir sínar: gull,
L
Þetta gerðist í Mexíkó. Hann var
•Skírður Ce Acatl Topitzin: Okkar prins
fæddur á Ce Acatl. Þetta var árið 947.
Ungur drengur þótti hann svo vitur, að
prestarnir, kennarar hans, gáfu honum
heitið Quetzalcoatl, dýrlingurinn. Dýrl-
ingurinn varð kóngur. Og hann stýrði
þegnum sínum af vizku og réttlæti. Stríð
voru ekki lengur háð, stríðsmenn rækt-
uðu baunir betri en áður höfðu þekkzt;
bændur greru korn í alla vega litum.
Þetta voru góðir tímar í Mexíkó — þang-
að til spegillinn var fundinn upp. Eitt
kvöld komu tveir prestar í heimsókn
til dýrlingsins. Það var dimmt í íbúð
hins heilaga manns, og í myrkrinu
laumuðu þeir inn speglinum. Síðan var
kyndlaður eldur og Quetzlcoatl sá sjálf-
an sig í fyrsta sinn. Hann skelfdist:
— Ó, — ef þegnar mínir sjá mig,
munu þeir hlaupast á brott!
Samguðir hans, prestarnir tveir, mál-
uðu hann því með rauðri málningu,
skreyttu hann fjöðrum og hjákátlegu
pragti. Síðan buðu þeir honum lostæta
rétti gerða úr korni, baunum og tóm-
Ötum. Einnig réttu þeir honum mjöð
með hunangi — sá var áfengur. Heilagi
maðurinn vildi ekki vínið, treysti ekki
áhrifum þess. Þó fór svo að lokum, að
hann drap fjórum fingrum í mjöðinn að
áeggjan félaganna. Brátt upphóf hann
söng og drykkju, og til að bæta gráu
ofan á svart, kom þar nektardansmær
undurfögur og dansaði fyrir framan
dýrlinginn. Morguninn eftir vaknaði
Quetzalooatl seint. Drykkjufélagar hans
voru horfnir, en við hlið hans svaf mær-
in, sem dansað hafði kvöldið áður. Hann
hafði drukkið frá sér vitið og brotið
skírlífiseið sinn. í örvæntingu ráfaði
hann til Choula, þar sem hann bjó í
sjálfdæmdri útlegð í 20 ár. Síðan fór
hann til strandarinnar, ásamt fjórum
lærisveinum, sem hann miðlaði af allri
vizku sinni. Að því loknu lagði hann á
haf út á fleka, sem hann hafði sjálfur
gert úr snákum og fjöðrum. Lærisveinar
hans stóðu grátandi á ströndinni þegar
jaýrlingurinn, aldinn að árum, ýtti frá
landi. Síðustu orð hans voru orð spá-
mannsins:
— Einhvern tíma eftir aldir og ár kem
ég aftur frá landi sólarupprásarinnar.
Hann hvarf í austur.
Árið 1502, fimm öldum síðar, kom í
hásæti í riki Azteka í Mexíkó 22 ára
gamall konungssonur, Moctezuma Xoc-
oyotzin 2. Hann var íturvaxinn ungur
maður, hafði numið speki af vörum
æðstu presta landsins, og hann var ljós-
ari á hörund en aðrir landsmenn. Hann
var skeggjaður, og tinnusvart hárið lið-
aðist niður á axlirnar. Þrátt fyrir litla
líkamlega rækt í æsku, reyndist hann
snjall hershöfðingi og mikill landvinn-
ingamaður. Það var eitt sinn, er hann
var við landamæri ríkis síns að undirbúa
innrás í annað ríki, að sendiboðar komu
t’il hans og sögðu:
— Mikli herra. Vér höfum séð undar-
leg skip fyrir landi.
Moctezuma flýtti sér til höfuðborgar-
innar til að leita skýringar stjörnufræð-
inganna. Árið var 1518. Þeir sögðu hon-
um, að samkvæmt túnatalinu væri sú
stund að nálgast, sem myndi færa þeim
aftur Quetzalcoatl, dýrlinginn mikla,
eins og hann hafði lofað. Hann mundi
koma í marz á næsta ári.
silfur og gimsteina og dýrindis klæði.
Spánverj arnir trúðu varla sínum eigin
augum. Fyrir framan þá lágu öll þau
auðævi, sem þá hafði dreym/t um.
Mexikó var þá, þrátt fyrir allt, auðugt
land.
Það var því, að Cortés sagði, eftir að
hann hafði heyrt boðskap sendknann-
anna, að hann gæti alls ekki yfirgefið
Mexíkó fyrr en hann hefði kynnzt hin-
um mikla einveldi í TenochtitJán (höf-
uðborg Aztek ríkisins, þar sem nú stend-
ur höfuðborg Mexíkó, Mexíkóborg).
Sendiboðar Moctezuma mótmæltu þessu
harðlega, en þegar Cortez skellti skolla-
eyr-um við ræðu þeirra, fóru þeir í fússi,
en gáfu iþó í skyn, áð herir Moctezuma
en gáfu þó í skyn, að herir Moctezuma
þeirn mörg verk önnur erfiðari.
Nú kom upp óró meðal manna Oortés.
Margir vildu snúa til hóglífisins á stór-
býlum Kúbu. Það var þá, að Cortés lét
sökkva öllum Skipum sínum utan einu,
sem hann sendi til Spánar með sendi-
boða til að fá leyfi kóngs að hertaka
Mexíkó og gera að nýlendu Spánar. Þá
var Karl 5. konungur á Spáni.
Bernal Díaz hét einn heimanna Cort-
ésar. Hann skrifaði bók um hernám
Mexíkó, sem löngu fræg er orðin. í bók-
inni segist honum svo frá ræðu Cortés,
þá er skipin voru öll sokkin utan hið
eina, sem til Spánar fór:
„Með hjálp guðis oikkar Jesú Krists
verðum við að sigra í öllum orustum og
skærum — því ef við verðum nokkurs
staðar bornir ofurliði — guð vilji að svo
verði ekki — þá getum við ekki her-
væðzt á ný, svo fáliðaðir erum við, og
gætum hvorki vænzt hjálpar né aðstoð-
ar, annarrar en þeirrar, sem kemur frá
guði, því við höfum ekki lengur skip
okkar til að bera okkur til Kúbu; þvl
verðum við að treysta á góð sverð ökkar
og hraust hjörtu".
Jlá, hraust voru þeirra hjörtu.
3.
Þeir háðu fyrstu stórorustu sína á
móti Tlaxcölum, sem áttu ríki sitt í f jöll-
unum ekki fjærri ströndinni. Tlaxcalar
höfðu aldrei verið sigraðir af Aztekum,
og þótti Moctezuma það mjög miður.
ytmm"ní1,,rr

U.
ÞEGAR QUETZALCOATL
SNERI AFTUR =
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS'
24. desemtoer 1*966